मराठी विकिपीडिया

"वनस्पतींचे नामकरण" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

इतिहास न्याहाळा
← मागील फरकपुढील फरक →
Content deleted Content added
दृश्यविकिमजकूर
छो clean up, replaced: आणी → आणि using AWB
ज (चर्चा | योगदान)
५७,२९९ edits
No edit summary
ओळ १:
{{विस्तार}}
 
===वनस्पतींचेवनस्पतींच्या नामकरणाची भारतीय पध्दतपद्धत===
 
कोणाचेही,ईतरांपासुनकोणत्याही एखाद्या खास वस्तूचे इतरांपासून वेगळेपणा जपण्यासाठी व ओळखण्यासाठी तिचे 'नामकरण' केले जाते. जुन्या भारतीय विद्वानांनी वनस्पतींचे नामकरण याच विचाराने केले होते.
 
===प्राचिनप्राचीन पद्धत===
भारतास इतर देशांप्रमाणेच किंबहुना, थोड्याशा जास्तच प्रमाणात प्राचिनप्राचीन परंपरा आहेत.पुर्वी, पूर्वी [[संस्कृत]] भाषा प्रचलनात होती.त्यापासुनच, त्यानंतर अनेक भारतीय भाषांचा उगमजन्म झाला. आहेमराठीही अशीच एक भाषा. त्यामुळे सध्या मराठीत प्रचलित असलेली वनस्पतींची बहुतेक नावे संस्कृतवरूनच आलेली आहेत.
 
मात्र वनस्पतींच्या काही नावांवर स्थानिक प्रभाव असल्याचे दिसून येते.. त्या विशिष्ट प्रदेशांत उगवणार्‍या वनस्पती जेव्हा महाराष्ट्रात आल्या, किंवा महाराष्ट्राला माहीत झाल्या, तेव्हा त्यांचे त्या प्रदेशातले मूळ नाव किरकोळ बदल होऊन मराठीत आले.
सध्या मराठीत प्रचलीत असलेली वनस्पतींची नावे बहुतेक संस्कृतमधुनच आलेली आहेत.
 
काही नावांवर,स्थानिक प्रभाव आहेत.त्या विशिष्ट प्रांतात उगवणार्‍या वनस्पती,इतर ठिकाणी नेल्या गेल्या तरी,त्यांचे त्या प्रांतातले मुळ नाव त्यासोबत तेथे गेले.
 
जसे :
* अगरु=मुळचेमूळचे दाक्षिणात्य नाव, मलबार प्रांतात उगवण
* फणस=मुळ मूळ कोकण, गोव्याकडले
काही नावांसमवेतनावांना, ज्या देशांमधुनदेशांमधून ती वनस्पती आली त्या देशाचे नाव जोडण्यात आले आहे.
* रेवाचिनी : चिनचीचीनचे नाव
* दालचिनी : चिनचीचीनचे नाव
काही नावांस,वनस्पतींना ज्या देशांमधुनदेशांमधून ती वनस्पती आली, त्या देशात तिचे असलेले नांव तसेच ठेवण्यात आले आहे.
* खजूर
* खजुर
* आलुबुखार
 
वनस्पती सहजगत्या ओळखण्यात यावी म्हणुनम्हणून सर्वसामान्यास पटकन आकलन होइलहोईल अशी त्या वनस्पतीच्या दर्शनानुसार नावे उदाहरण :
 
* गोकर्णी :गाईच्या कानासमान=या वनस्पतीची फुले गाईच्या कानाच्या आकाराची असतात.
Line २८ ⟶ २७:
* उंदिरकानी :उंदराच्या कानाप्रमाणे असलेली.
* काकजंघा :कावळ्याच्या पायाप्रमाणे शाखांची संधी असलेली.
* कांडवेल :या वेलीचे खोड हे कांडाकांडाच्या कांडांपासुनकांडांपासून(तुकड्यांपासून) बनलेले असते.(Pieces)
* जटामासी :मुळास जटेप्रमाणे केस असणारी.
* शतावरी : शत=शंभर. ,यास जमिनीत अनेक कंद असतात.
* हाडमोडी : हाड मोडल्यावर ज्याचा पाला लावायचा ती.
* रानभेंडी : रानात उगवणारे भेंडीच्या झाडासारखे दिसणारे एक झाड.
* मयुरशिख :मोराच्या शेंडीप्रमाणे तुरे असणारे
* मखमल : ज्याची फुले मखमलीप्रमाणे दिसतात
 
:चवीनुसार नावे :
 
* कडुलिंब :पानाची कडुकडू चव
* आंबा : कच्च्या फळाची आंबट चव
* आंबटचुका : पानांची आंबट चव
 
:गुणांनुसार नावे :
 
* गुग्गुळ :गुळगुळीत असणारा=गुळगुळ(अपभ्रंषअपभ्रंश-गुग्गुळ)
* दुधी भोपळा :चिरल्यावर आतुनआतून दुधाच्या रंगाप्रमाणे दिसणारा.▼
 
* निर्मळी : ज्याच्या बिया पाण्यात टाकल्यावर गढुळगढूळ पाणी बरेच स्वच्छ होते, ती.▼
▲* दुधी भोपळा :चिरल्यावर आतुन दुधाच्या रंगाप्रमाणे दिसणारा.
▲* निर्मळी : ज्याच्या बिया पाण्यात टाकल्यावर गढुळ पाणी बरेच स्वच्छ होते,ती.
 
वापरानुसार नावे :
* गवती चहा :चहामध्ये टाकावयाचे, गवतासारखी पाने असणारे
===इतर देशांमधिल प्राचीन नामकरण पद्धत===▼
 
▲===इतर देशांमधिलदेशांमधील प्राचीन नामकरण पद्धत===
लिबेलस दि मेडिसिनालिबस इंदोरम हेर्बिस (मूळ लॅटिन शब्द. अर्थ: इंडियनांचे वैद्यकीय वनस्पतींवरचे छोटे पुस्तक) हा ग्रंथ म्हणजे वनस्पतिविषयक हस्तलिखित असून, त्यात अझ्टेकांकडून विविध वैद्यकीय गुणधर्म असलेल्या ज्या वनस्पती वापरल्या जातात, त्याचे माहिती दिलेली आहे. १५५२मध्ये मार्तिन दि ला क्रुझ ह्याने ट्लाटेलोल्कोमध्ये नाहुआट्ल भाषेत निर्माण केली (ज्याची प्रत खूप काळ टिकली नाही). नंतर जुआन बादियानोने मूळ नाहुआट्लमधून लॅटिनमध्ये भाषांतरीत केले. लिबेलस हा ग्रंथ बादियानोने अनुवादित केल्यानंतर बादियानस मॅनुस्क्रिप्ट ह्या नावानेही ओळखला जाई, नंतर तो तो मूळ लेखक आणि अनुवादक ह्याच्या नावाने - कोडेक्स दि ला क्रुझ-बादियानो ह्या नावाने ओळखला जाई. या नंतर १७व्या शतकातील हस्तलिखितांचा संग्राहक ज्याच्याकडे हा ग्रंथही होता, तो कार्डिनल फ्रान्सिस्को बर्बेरिनी ह्याच्या नावाने तो ग्रंथ कोडेक्स बर्बेरिनी म्हणूनही ओळखला जाई.▼
 
▲लिबेलस दि मेडिसिनालिबस इंदोरम हेर्बिस (मूळ लॅटिन शब्द. अर्थ: इंडियनांचे वैद्यकीय वनस्पतींवरचे छोटे पुस्तक) हा ग्रंथ म्हणजे वनस्पतिविषयक हस्तलिखित असून, त्यात अझ्टेकांकडून विविध वैद्यकीय गुणधर्म असलेल्या ज्या वनस्पती वापरल्या जातात, त्याचेत्यांची माहिती दिलेली आहे. याचे भाषांतर १५५२मध्ये मार्तिन दि ला क्रुझ ह्याने ट्लाटेलोल्कोमध्ये नाहुआट्ल भाषेत निर्माण केलीकेले. (ज्याचीही प्रत खूप काळ टिकली नाही). नंतर जुआन बादियानोने मूळ नाहुआट्लमधून लॅटिनमध्ये भाषांतरीतभाषांतरित केले. लिबेलस हा ग्रंथ बादियानोने अनुवादित केल्यानंतर बादियानस मॅनुस्क्रिप्टमॅन्युस्क्रिप्ट ह्या नावानेही ओळखला जाई,. नंतर तो तोग्रंथ मूळ लेखक आणि अनुवादक ह्याच्या नावाने - कोडेक्स दि ला क्रुझ-बादियानो - ह्या नावाने ओळखला जाईजाऊ लागला. या नंतरयानंतर १७व्या शतकातील हस्तलिखितांचा संग्राहकसंग्रह ज्याच्याकडेज्या हाकार्डिनल ग्रंथहीफ्रान्सिस्को बर्बेरिनीकडे होता, तो कार्डिनल फ्रान्सिस्को बर्बेरिनी ह्याच्यात्याच्याच नावाने तो ग्रंथम्हणजे, कोडेक्स बर्बेरिनी म्हणूनही ओळखला जाईजाऊ लागला. मुळातल्या भारतीय ग्रंथाची ही स्थानांतरे, स्थित्यंतरे आणि नामकरणे मजेदार आहेत.
 
===वनस्पतीशास्त्रीय नामकरणाची आधुनिक पद्धत===
===आधुनिक वनस्पतीशास्त्रिय नामकरण पद्धत===
 
एकोणीसाव्यावनस्पतींच्या शतकात,हेशास्त्रीय स्पष्टनामकरणासाठी आलेकाही कीनियम शास्त्रियहवेत नामकरणासाठीहे काहीएकोणिसाव्या नियमशतकात हवेकळून वचुकले. त्यानुसार, कायद्याचा एक ढाचा तयार कर ण्यातकरण्यात आला. उत्तरोत्तर,याचे चांगल्यायाच संस्करणातढाच्याची प्रकाशनअधिकाधिक केल्याचांगली गेलेसंस्करणे प्रकाशित होत गेली. वनस्पतींसाठी, सन१८६७प्रकाशनात सुधारणा होण्याच्या सन १८६७, १९०६, १९५२ ह्या प्रमुख तारखा आहेत. त्यातत्या वर्षी, अनुक्रमे-लुइस लुईस-डी-कॆन्डोलेकॅन्डोले,(lois de Candolle),वनस्पतीशास्त्रिय नामकरणासाठी’व्हिएन्ना आंतराष्ट्रीयनियम’ नियम’व्हिएन्नानावाचे नियम’वनस्पतीशास्त्रीय नामकरणासाठी आंतराष्ट्रीय नियम (International Rules of Botanical Nomenclature, 'Vienna Rules') आणि वनस्पतीशास्त्रियत्याचसाठीचे नामकरणासाठी’स्टॉकहोम आंतराष्ट्रीयकोड’ संकेतनावाचे ’स्टॊकहोमआंतरराष्ट्रीय कोड’संकेत हेस्थापित केल्याकेले गेले.. (International Code of Botanical Nomenclature, 'Stockholm Code').
 
===हे हीहेही बघा===
*[[वनस्पतींची यादी]]
*[[ऍझटेक प्राचीन ग्रंथ]]
"https://mr.wikipedia.org/wiki/वनस्पतींचे_नामकरण" पासून हुडकले