"दिवाळी" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

प्राचीन काळी या रात्री कुबेरपूजन करण्याची रित होती. कुबेर हा शिवाचा खजीनदार आणि धनसंपत्तीचा स्वामी मानला जातो. दीपप्रज्वलन करून यक्ष आणि त्यांचा अधिपती कुबेराला निमंत्रित करुन पुजणे हा मुळचा सांस्कृतीकसांस्कृतिक कार्यक्रम होता. परंतूपरंतु गुप्तकाळात वैष्णव पंथाला राजाश्रय मिळाल्याने आधी कुबेराबरोबरच लक्ष्मीचीही पुजा होऊ लागली. विविध ठिकाणी झालेल्या उत्खननात कुशाण काळातील अनेक मूर्त्यामूर्ती सापडल्या आहेत. ज्यामध्येत्यांमध्ये कुबेर आणि लक्ष्मी एकत्र दर्शविले आहेत. काही मूर्त्यांमध्येमूर्तींमध्ये कुबेर त्यांचीत्याची पत्नीपत्‍नी इरिति सह दाखविलेदाखविला आहेतआहे. यावरून असे दिसते की प्राचीन कालीकाळी कुबेर आणि त्यांची पत्नीपत्‍नी इरिति यांची पूजा केली जायचीजात असावी. .कालांतराने इरिति चेइरितीचे स्थान लक्ष्मी नेलक्ष्मीने घेतले आणि पुढे कुबेराच्या जागी गणपतीला प्रतिष्ठित केले गेले.

हा दिवस ''दिवाळी पाडवा'' म्हणून ही ओळखतात, या दिवशी बळी राजाचीराजाचे रांगोळीने चित्र काढतात व त्यांचीत्याची पुजापूजा करतात आणि 'इडा पीडा टळो व बळीचे राज्य येवो' असे म्हणतात. शेतकरी पहाटे स्नान करून डोक्यावर घोंगडी घेतात व एका मडक्यात कणकेचा पेटता दिवा घेऊन शेतात जातात व ते मडके शेताच्या बांधावर खड्डा करून पुरतात. काही ठिकाणी बळीची अश्वरूढअश्वारूढ प्रतिमा करून त्याचीतिची पुजापूजा केली जाते. असा हा लोक कल्याणकारीलोककल्याणकारी राजा बळीचेबळी, त्याच्या पूजनाचा दिवस. या दिवशी [[विक्रम संवत]] सुरू होतेहोतो. पाडवा हा [[साडेतीन मुहूर्त|साडेतीन मुहूर्तांपैकी]] हा एक मुहूर्त आहे. आर्थिक हिशोबाच्या दृष्टीने व्यापारी लोक दिवाळीतील पाडवा ही नववर्षाची सुरुवात मानतात. लक्ष्मीप्राप्तीसाठी नव्या वह्यांचे पूजन करून व्यापारी लोक वर्षाचा प्रारंभ करतात. व्यापारी लोकांच्या जमा-खर्चाच्या कीर्द -खतावणीच्या नवीन वह्या ह्या दिवशी सुरू होतोत. कीर्द -खतावणीच्या नवीन वह्या सुरू करण्यापूर्वी वह्यांना हळद-कुंकू, गंध, फूल, अक्षता वाहून पूजा करतात. घरोघरी सायंकाळी पाटाभोवती रांगोळी काढून पत्नीपत्‍नी पतीला औक्षण करते व पती पत्नीलापत्‍नीला ऒवाळणी घालतो.

नवविवाहित दांपत्याची पहिली दिवाळी पत्नीच्यापत्‍नीच्या माहेरी साजरी करतात. ह्यालाच दिवाळसण म्हणतात. त्यानिमित्त यादिवशी जावयास आहेर करतात.

हा दिवस म्हणजे शरद ऋतूतील कार्तिक मासातील द्वितीया. द्वितीयेचा चंद्र आकर्षक व वर्धमानता दाखवणारा आहे. तेव्हा `बीजेच्या कोरीप्रमाणे बंधुप्रेमाचे वर्धन होत राहो', ही त्यामागची भूमिका आहे.' आपल्या मनातील द्वेष व असूया निघाल्यामुळे सर्वत्र बंधुभावनेची कल्पना जागृत होते; म्हणून त्याकरिता हा भाऊबीजेच्या सण आहे. बंधूबंधु-भगिनींचा प्रेमसंवर्धनाचा हा दिवस आहे. ज्या समाजात भगिनींना समाजातील व राष्ट्रातील पुरुष वर्ग भगिनी समजून त्यांच्या संरक्षणाची जबाबदारी घेऊन त्यांना अभय देतील व त्यामुळे त्या समाजात निर्भयतेने फिरू शकतील, तो दिवस, म्हणजे दीपावलीतील भाऊबीज पूजनाचा दिवस.

या सणाला आता जागतिक स्वरूप येत्येत चालले आहे. जगभरातले भारतीय आपापल्या शहरात दिवाळी साजरी करतात. [[अमेरिका]] येथे न्युन्यू जर्सी भागात भारतासारखी दुकाने सजवलेली आढळतात. [[लंडन]] शहरात दिवाळीचा थाट मांडलेला दिसतो.