"ऋग्वेद" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

'''ऋग्वेद''' हा चार [[वेद|वेदांपैकी]] एक असून याचीऋग्वेदाची रचना चार वेदांमध्ये सर्वप्रथम झाली आहे असे समजण्यात येते.

तसेच ऋग्वेद [[संस्कृत]] वाङमयातील पहिला [[ग्रंथ]] आहे असेही मानले जाते. ऋग्वेदामध्ये एकूण १० [[मंडले]] व १०२८ सुक्तेसूक्ते आहेत. निसर्गातील विविध शक्तींना [[देवता]] मानले आहे. त्यांची स्तुती गाणारी कवने ऋग्वेदात आहे. ऋग्वेदातील प्रत्येक कडव्यास '''[[ऋचा]]''' असे म्हणतात. ऋग्वेद रचनेचा काल सुमारे [[इ.स.पू.५०००]] च्या सुमारासचा असावा असा [[लोकमान्य टिळक]] यांनी मांडलेला अंदाज आहे. ऋग्वेदाची मांडणी व्यवस्था महर्षी [[व्यास]] यांनी पाहिली.

'''ऋचऋच्‌''' धातूचा अर्थ पूजा करणे असा आहे. यावरून ऋचा या शब्दाचा अर्थ स्तूतीपरस्तितिपरर कविता असा होतो. अशा १०|२० ऋचांचे एक पद म्हणजे एक '''सूक्त'''. अशा १०|२० सूक्तांचे एक '''अनुवाकअनुवाक्‌''' व अनेक अनुवाकांचे एक '''मंडल'''. अशी दहा मंडले ऋग्वेदात आहेत.

ऋग्वेदाच्या शाकल, बाष्कल, मांडूकेय, आश्वलायन व शांखअयनशांखायन अशा पांच प्रमुख शाखा होत्या परंतु त्या लुप्त होऊन आता शाकल हीच शाखा आहे.<br />

ऋग्वेदात एकूण १०२५ सूक्ते आहेत. पहिल्या व दहाव्या मंडलात सारखीच म्हणजे १९१ सूक्ते आहेत. <br />

== ऋग्वेद: आर्यांच्या नीतीकल्पनानीतिकल्पना व तत्त्वज्ञान ==

१) सर्व देव अमर आहेत व ते आपल्या पूजकांना अमरत्व देण्यास तयार असतात. मनुष्याच्या मृत्युनंतरमृत्यूनंतर त्याचा पार्थिव देह हा मातीत मिसळून जातो; पण त्याचा आत्मा मात्र अमर असतो. <br />

२) सृष्टीच्या उत्पत्तीचे सुक्तहीसूक्तही ऋग्वेदात आहे. हे जग देवाहूनही श्रेष्ठ अशा कोणा उत्पादकाकडून निर्माण झाले असावे. तो उत्पादक म्हणजे पुरुष, विश्वकर्मा, हिरण्यगर्भ किंवा प्रजापती या नावाने ओळखला जातो. ऋग्वेदातील पुरुषसुक्तातपुरुषसूक्तात म्हटले आहे की, देवांनी विराट पुरुषाला बळी दिला व त्याच्या अवयवापासून बहुविध सृष्टी निर्माण झाली आहे. हिरण्यगर्भ प्रथम निर्माण झाला व त्याने सृष्टी निर्माण केली, असेही काही ठिकाणी म्हटले आहे. काही ठिकाणी पाणी हे सृष्टीचे बीज आहे असे म्हटले आहे. <br />

३) पापी,दृष्ट दुष्ट लोकांना परलोकांत स्थान नाही. यमाचा दूत म्हणून कपोत हा या पापी आत्म्यांना अंधकारात व दु:खमयदुःखमय अशा निवासथानीनिवासस्थानी आणतो. अशा या निवासस्थानी अधार्मिक, यज्ञ न करणारे, असत्य बोलणारे व आचारहीन लोक राहतात. <br />

४) पुण्य आत्म्यांना परलोकी स्थान आहे. <br />

५) ऋग्वेदात धर्म हा शब्द सुमारे ५६ वेळेस आला आहे. नैतिक कायदे व आचार असा काहीकाहीसा अर्थ काही ठिकाणी आहे. <br />

आर्य हे मूर्तिपूजक होते की नाही याविषयी विद्वानातविद्वानांत तीव्र मतभेद आहेत. [[मॅक्समूलरमॅक्समुल्लर]] [[विल्सन]] [[मॅकडोनाल्ड]] यांच्या मते, वैदिक काळात मूर्तिपूजा प्रचलित नव्हती. भारतीय विचारवंतातविचारवंतांत [[श्री वेंकटेश्वर दास]] व [[वृंदावन भट्टाचार्य]] हे वैदिक आर्यामधे मूर्तिपूजा प्रचलित असावी, असे म्हणतात. वेदांमध्ये देवाअंच्यादेवांच्या मानवी रुपाचेरूपाचे वर्णन आढळत असले तरी वैदिक आर्य त्यांच्या मूर्तीची पूजा करीत होते, असे ध्वनीतध्वनित करणारी वचने मूळीचमुळीच सापडत नाहीत.

| तृतीय मण्डल || विश्वासमित्रविश्वामित्र

| षष्ठम्‌षष्ठ मण्डल|| भारद्वाज

| नवम्‌नवम मण्डल (पवमान मण्डल)|| अनेक ऋषि

* [[नासदीय सुक्तसूक्त]] ([[ऋग्वेद, मंडल१०वे १०मंडल, सुक्त१२९वे १२९सूक्त]])