मनोज कुमार

मनोज कुमार(जन्म नाव: हरिकृष्ण गिरी गोस्वामी) (२४ जुलै, १९३७; ॲबोटाबाद - ४ एप्रिल, २०२५; मुंबई) हे एक हिंदी चित्रपटसृष्टीतले अभिनेते, पटकथालेखक, दिग्दर्शक आणि निर्माते होते. चार दशकांहून अधिक काळच्या कारकिर्दीत त्यांनी ५५ चित्रपटांमध्ये काम केले. त्यांना भारतीय चित्रपटसृष्टीच्या इतिहासातील सर्वात यशस्वी अभिनेत्यांपैकी एक मानले जाते. देशभक्तीपर चित्रपटांचा ट्रेंड सुरू करण्यासाठी ओळखले जाणारे, त्यांना भरत कुमार हे टोपणनाव देण्यात आले.

मनोज कुमार
मनोज कुमार
जन्म	हरिकृष्ण गिरी गोस्वामी २४ जुलै, १९३७ ॲबोटाबाद, पाकिस्तान
मृत्यू	४ एप्रिल, २०२५ (वय ८७)
राष्ट्रीयत्व	भारतीय
कार्यक्षेत्र	अभिनय
पुरस्कार	पद्मश्री (१९९२) दादासाहेब फाळके पुरस्कार (२०१५)
पत्नी	शशी गोस्वामी
अपत्ये	कुणाल गोस्वामी, विशाल गोस्वामी

भारतीय चित्रपट आणि कला क्षेत्रातील योगदानाबद्दल त्यांना १९९२ मध्ये पद्मश्री आणि २०१५ मध्ये चित्रपट क्षेत्रातील सर्वोच्च पुरस्कार दादासाहेब फाळके पुरस्काराने सन्मानित केले गेले. त्यांना विविध श्रेणींमध्ये राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार आणि सात फिल्मफेअर पुरस्कार मिळाले.

प्रारंभिक आयुष्य

कुमार यांचा जन्म ब्रिटिश भारतातील वायव्य सरहद्द प्रांतातील (सध्याचे खैबर पख्तूनख्वा, पाकिस्तान) ॲबोटाबाद येथील एका पंजाबी हिंदू ब्राह्मण कुटुंबात झाला. त्यांचे जन्म नाव हरिकृष्ण गिरी गोस्वामी आहे. फाळणीमुळे त्यांचे कुटुंब जंदियाला शेरखान येथून दिल्लीला स्थलांतरित झाले. मनोज कुमार यांनी हिंदू कॉलेजमधून कला शाखेची पदवी घेतली. तरुणपणी ते दिलीप कुमार, अशोक कुमार आणि कामिनी कौशल यांचे चाहते होते. दिलीप कुमार यांच्या 'शबनम' या चित्रपटातील नायकाच्या नावावरून स्वतःचे नाव मनोज कुमार असे ठेवले.

मृत्यू

कुमार यांना मुंबईतील कोकिलाबेन धीरुबाई अंबानी रुग्णालयात दाखल करण्यात आले होते, जिथे त्यांचे हृदयाशी संबंधित विकारामुळे निधन झाले. रुग्णालयाने जारी केलेल्या वैद्यकीय प्रमाणपत्रानुसार, त्यांच्या यकृताचा सिरोसिस आजार देखील मृत्यूसाठी कारणीभूत होता. ४ एप्रिल २०२५ रोजी मुंबईत वयाच्या ८७ व्या वर्षी कुमार यांचे निधन झाले.

अभिनय सूची

अभिनेता

वर्ष	चित्रपट	पात्र	नोंद
१९९५	मैदान-ए-जंग
१९८९	क्लर्क
१९८९	देशवासी
१९८९	संतोष
१९८७	कलयुग और रामायण
१९८१	क्रांति
१९७९	जाट पंजाबी
१९७७	शिरडी के साईं बाबा
१९७७	अमानत
१९७६	दस नम्बरी
१९७५	सन्यासी
१९७४	रोटी कपड़ा और मकान
१९७२	बेईमान
१९७२	शोर
१९७०	मेरा नाम जोकर
१९७०	पूरब और पश्चिम
१९७०	यादगार
१९७०	पहचान
१९६९	साजन
१९६८	नीलकमल
१९६८	आदमी
१९६७	अनीता
१९६७	उपकार
१९६७	पत्थर के सनम
१९६६	दो बदन
१९६६	पिकनिक
१९६६	सावन की घटा
१९६५	हिमालय की गोद में
१९६५	पूनम की रात
१९६५	शहीद
१९६५	बेदाग
१९६५	गुमनाम
१९६४	वो कौन थी
१९६४	अपने हुए पराये
१९६४	फूलों की सेज
१९६३	घर बसा के देखो
१९६३	गृहस्थी
१९६२	हरियाली और रास्ता
१९६२	माँ बेटा
१९६२	अपना बना के देखो
१९६२	बनारसी ठग
१९६२	डॉक्टर विद्या
१९६२	नकली नवाब
१९६२	शादी
१९६१	सुहाग सिंदूर
१९६१	काँच की गुडिया
१९६१	रेशमी रूमाल
१९६०	हनीमून
१९५८	पंचायत
१९५८	सहारा
१९५७	फॅशन

पटकथा लेखक

वर्ष	चित्रपट	नोंद
१९९९	जय हिन्द
१९८९	क्लर्क
१९८७	कलयुग और रामायण
१९८१	क्रांति
१९७४	रोटी कपड़ा और मकान
१९७२	शोर
१९७०	मेरा नाम जोकर
१९७०	पूरब और पश्चिम
१९७०	यादगार
१९६७	उपकार

निर्माता

वर्ष	चित्रपट	नोंद
१९९९	जय हिन्द
१९८९	क्लर्क
१९८३	पेंटर बाबू
१९८१	क्रांति
१९७४	रोटी कपड़ा और मकान
१९७२	शोर
१९७०	पूरब और पश्चिम

निर्देशक

वर्ष	चित्रपट	नोंद
१९९९	जय हिन्द
१९८९	क्लर्क
१९८१	क्रांति
१९७४	रोटी कपड़ा और मकान
१९७२	शोर
१९७०	पूरब और पश्चिम
१९६७	उपकार

पुरस्कार

राष्ट्रपती प्रणब मुखर्जी यांच्या हस्ते दादासाहेब फाळके पुरस्कार स्वीकारताना (२०१६)

• बेईमान चित्रपटातील सर्वोत्कृष्ट अभिनयासाठी फिल्मफेर पुरस्कार (इ.स. १९७३)
• मध्यप्रदेश सरकारचा किशोर कुमार पुरस्कार (२००८)
• दादासाहेब फाळके पुरस्कार (इ.स. २०१६)

बाह्य दुवे

विकिमीडिया कॉमन्सवर

मनोज कुमार

संबंधित संचिका आहेत