आयकर

आयकर किंवा प्राप्तिकर या नावाने भारतात ओळखला जाणारा हा करप्रकार थेट कर (डायरेक्ट टॅक्सेस) या गटात मोडतो. व्यक्तिच्या/संस्थेच्या वार्षिक उत्पन्नावर लावल्या जाणाऱ्या या कराच्या आकारणीला ब्रिटिश काळात प्रारंभ झाला.सध्या भारतात खालीलप्रमाणे आयकर लावला जातो. आयकर हा व्यक्ती किंवा संस्थांवर (करदाते) त्यांच्याद्वारे कमावलेल्या उत्पन्नाच्या किंवा नफ्याच्या संदर्भात लादलेला कर आहे (सामान्यतः करपात्र उत्पन्न म्हणतात). प्राप्तिकराची गणना सामान्यतः करपात्र उत्पन्नाच्या कर दराच्या गुणाकार म्हणून केली जाते. कर आकारणीचे दर करदात्याच्या प्रकार किंवा वैशिष्ट्यांनुसार आणि उत्पन्नाच्या प्रकारानुसार बदलू शकतात.

करपात्र उत्पन्न वाढल्याने कर दर वाढू शकतो (याला पदवीप्राप्त किंवा प्रगतीशील कर दर म्हणून संबोधले जाते). कंपन्यांवर लादलेला कर सामान्यतः कॉर्पोरेट कर म्हणून ओळखला जातो आणि सामान्यतः सपाट दराने आकारला जातो. वैयक्तिक उत्पन्नावर बऱ्याचदा प्रगतीशील दराने कर आकारला जातो जेथे उत्पन्नाच्या प्रत्येक अतिरिक्त युनिटवर लागू कर दर वाढतो (उदा. पहिल्या 2,50,000 उत्पन्नावर 0% कर, पुढील 2,50,000 वर 5% कर, इ.). बहुतेक अधिकारक्षेत्रे स्थानिक धर्मादाय संस्थांना करातून सूट देतात. गुंतवणुकीतून मिळणाऱ्या उत्पन्नावर इतर प्रकारच्या उत्पन्नापेक्षा वेगळ्या (सामान्यत: कमी) दरांवर कर आकारला जाऊ शकतो. कर कमी करणाऱ्या विविध प्रकारच्या क्रेडिट्सना परवानगी दिली जाऊ शकते. काही अधिकारक्षेत्रे आयकर किंवा पर्यायी आधारावर किंवा उत्पन्नाच्या मापावर जास्त कर लावतात.

अधिकारक्षेत्रातील रहिवासी करदात्यांच्या करपात्र उत्पन्न हे सर्वसाधारणपणे एकूण उत्पन्न कमी उत्पन्न उत्पन्न करणारे खर्च आणि इतर वजावट असते. सामान्यतः, केवळ मालमत्तेच्या विक्रीतून मिळणारा निव्वळ नफा, विक्रीसाठी ठेवलेल्या वस्तूंसह, उत्पन्नामध्ये समाविष्ट केला जातो. कॉर्पोरेशनच्या भागधारकांच्या उत्पन्नामध्ये सामान्यतः कॉर्पोरेशनच्या नफ्याचे वितरण समाविष्ट असते. वजावटीत सामान्यत: सर्व उत्पन्न-उत्पादक किंवा व्यावसायिक खर्च समाविष्ट असतात ज्यात व्यवसाय मालमत्तेच्या खर्चाच्या पुनर्प्राप्तीसाठी भत्ता समाविष्ट असतो. अनेक अधिकार क्षेत्रे व्यक्तींसाठी काल्पनिक कपातीची परवानगी देतात आणि काही वैयक्तिक खर्चाच्या कपातीची परवानगी देतात. बऱ्याच अधिकारक्षेत्रे एकतर अधिकार क्षेत्राबाहेर कमावलेल्या उत्पन्नावर कर देत नाहीत किंवा अशा उत्पन्नावरील इतर अधिकारक्षेत्रांना भरलेल्या करांसाठी क्रेडिटची परवानगी देत नाहीत. अनिवासी लोकांवर काही अपवाद वगळता केवळ अधिकारक्षेत्रातील स्त्रोतांकडून मिळणाऱ्या विशिष्ट प्रकारच्या उत्पन्नावर कर आकारला जातो.

बऱ्याच अधिकारक्षेत्रांना कराचे स्वयं-मूल्यांकन आवश्यक असते आणि काही प्रकारचे उत्पन्न देणाऱ्यांना त्या देयकेमधून कर रोखून ठेवण्याची आवश्यकता असते. करदात्यांनी आगाऊ कर भरणे आवश्यक असू शकते. थकीत कर वेळेवर न भरणारे करदाते सामान्यतः महत्त्वपूर्ण दंडांच्या अधीन असतात, ज्यामध्ये व्यक्तींसाठी तुरुंगवास किंवा एखाद्या संस्थेचे कायदेशीर अस्तित्त्व रद्द करणे समाविष्ट असू शकते.

इतिहास

१८६० मध्ये भारतीयांवर पहिल्यांदा प्राप्तिकर लादला गेला. प्राप्तिकराची घोषणा जेम्स विल्सन या पहिल्या इंग्रज ‘फायनान्स मेंबर’ ने १८६० मध्ये केली. उत्पन्नावर कर आकारण्याची संकल्पना ही एक आधुनिक नवकल्पना आहे आणि त्यात अनेक गोष्टींचा अंदाज आहे: पैशाची अर्थव्यवस्था, वाजवीपणे अचूक खाती, पावत्या, खर्च आणि नफा यांची सामान्य समज आणि विश्वसनीय नोंदी असलेला सुव्यवस्थित समाज.

सभ्यतेच्या बहुतेक इतिहासासाठी, या पूर्व शर्ती अस्तित्त्वात नव्हत्या आणि कर इतर घटकांवर आधारित होते. संपत्ती, सामाजिक स्थान आणि उत्पादनाच्या साधनांची मालकी (सामान्यत: जमीन आणि गुलाम) यावरील कर हे सर्व सामान्य होते. दशमांश देणे किंवा प्रथम फळ अर्पण करणे यासारख्या प्रथा प्राचीन काळापासून अस्तित्त्वात होत्या, आणि त्यांना आयकराचा अग्रदूत म्हणून ओळखले जाऊ शकते, परंतु त्यांच्यात अचूकतेचा अभाव होता आणि ते निव्वळ वाढीच्या संकल्पनेवर आधारित नव्हते.

सुरुवातीची उदाहरणे

पहिला आयकर साधारणपणे इजिप्तला दिला जातो.[1] रोमन प्रजासत्ताकाच्या सुरुवातीच्या काळात, सार्वजनिक करांमध्ये मालकीची संपत्ती आणि मालमत्तेचे माफक मूल्यमापन होते. सामान्य परिस्थितीत कर दर 1% होता आणि कधीकधी युद्धासारख्या परिस्थितीत 3% पर्यंत चढतो. हे माफक कर जमीन, घरे आणि इतर रिअल इस्टेट, गुलाम, प्राणी, वैयक्तिक वस्तू आणि आर्थिक संपत्तीवर लावले गेले. एखाद्या व्यक्तीकडे जितकी जास्त मालमत्ता होती, तितका जास्त कर त्यांनी भरला. व्यक्तींकडून कर वसूल करण्यात आला.[2]

इसवी सन 10 मध्ये, झिन राजवंशातील सम्राट वांग मँग यांनी व्यावसायिक आणि कुशल कामगारांसाठी 10 टक्के नफ्याच्या दराने अभूतपूर्व आयकर लागू केला. 13 वर्षांनंतर 23 AD मध्ये तो उलथून टाकण्यात आला आणि त्यानंतरच्या पुनर्स्थापित हान राजवंशाच्या काळात पूर्वीची धोरणे पुनर्संचयित करण्यात आली.

1188 मध्ये हेन्री II याने तिसऱ्या धर्मयुद्धासाठी पैसे उभारण्यासाठी सादर केलेला सलादिन दशमांश हा उत्पन्नावरील पहिल्या नोंदी करांपैकी एक होता.[3] दशमांशाची मागणी होती की इंग्लंड आणि वेल्समधील प्रत्येक सामान्य व्यक्तीला त्यांच्या वैयक्तिक उत्पन्नाच्या आणि जंगम मालमत्तेचा एक दशांश कर लावावा.[4]

1641 मध्ये, पोर्तुगालने डेसिमा नावाचा वैयक्तिक आयकर लागू केला.[5]

भारतासाठी आयकराचे दर

आर्थिक वर्ष २०२१-२०२२ साठीचे आयकराचे दर

२,५०,००० रु. पर्यंत - कर नाही
२,५०,००१ – ५,००,००० रु. - ५%
५,००,००१ - १०,००,००० रु. - २०%
१०,००,००१ रु पासून पुढे - ३०% .

३,००,००० रु. पर्यंत (ज्येष्ठ नागरिकांसाठी) (वय >=60 <80) - कर नाही

५,००,००० रु. पर्यंत (अतिशय ज्येष्ठ नागरिकांसाठी) (वय >80) - कर नाही

हे सुद्धा पहा

प्रत्यक्ष कर संहिता