अदिती पंत
अदिती पंत एक भारतीय समुद्रशास्त्रज्ञ आहेत . १९८३ मध्ये भारतीय अंटार्क्टिक कार्यक्रमाचा एक भाग म्हणून भूवैज्ञानिक सुदीप्त सेनगुप्ता यांच्यासमवेत अंटार्क्टिकाला भेट देणाऱ्या त्या पहिल्या भारतीय महिला होत्या. यावेळी महिलांना सन्मान्य शिक्षण घेण्याची परवानगी नव्हती. डॉ.अनिता पंत यांनी या अडथळ्यांवर मात केली आणि सर्व इच्छुक महिला वैज्ञानिकांसाठी एक आदर्श बनल्या आहेत. त्यांनी हे दाखवून दिले आहे की महिला केवळ अंतराळापर्यंतच पोहोचू शकत नाहीत, तर पृथ्वीच्या अगदी शेवटच्या टोकापर्यंतसुद्धा पोहोचू शकतात (म्हणजे अंटार्क्टिका प्रदेश). नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ ओशनोग्राफी, नॅशनल केमिकल लॅबोरेटरी, पुणे विद्यापीठ आणि महाराष्ट्र अ‍ॅकॅडमी ऑफ सायन्सेस या संस्थांमध्ये त्यांनी महत्त्वाच्या पदांवर काम केले आहे.
| अदिती पंत | |
|---|---|
| जन्म |
अदिती पंत नागपूर, भारत |
| राष्ट्रीयत्व | भारतीय |
| नागरिकत्व | भारतीय |
| धर्म | हिंदू |
जीवन परिचय आणि शिक्षण
संपादनआदिती पंत यांचा जन्म हा मराठी बोलणाऱ्या देशस्थ ब्राह्मण कुटुंबात भारतातील नागपूर शहरामध्ये झाला. त्यांनी तरुण वयातच विज्ञानात रस घ्यायला सुरुवात केली. रात्रीच्या जेवणाची संभाषणे आणि घराबाहेरील उपक्रम याद्वारे त्यांच्या पालकांनी नैसर्गिक जगाच्या संपर्कातून त्यांची उत्सुकता वाढविली. अदिती पंत यांनी अमेरिकेत जाऊन विज्ञान शाखेत पदव्युत्तर शिक्षण घेतले, आणि पीएच्‌डी मिळवली. पुणे विद्यापीठात विज्ञान शाखेत पदवीचे शिक्षण घेत असताना ॲलिस्टर हार्डी यांनी लिहिलेले दी ओपन सी हे पुस्तक अदिती पंत यांच्या वाचनात आले. या पुस्तकातून प्रेरणा घेऊन समुद्रविज्ञानातच कारकीर्द करण्याचा निर्णय त्यांनी घेतला. त्यानंतर गोव्यातील राष्ट्रीय समुद्र विज्ञान संस्थेत (National Institute Of Oceanography -NIOत) कामाला सुरुवात केली.
पंत यांनी पुणे विद्यापीठात बीएससी पूर्ण केले. हवाई विद्यापीठात मरीन सायन्समध्ये पद्व्युत्तर पदवी घेण्यासाठी अमेरिकन सरकारची शिष्यवृत्ती मिळाल्यामुळे त्यांना आश्चर्य वाटले होते आणि आनंदही झाला होता. उष्णकटिबंधीय प्रकाशाच्या तीव्रतेच्या नैसर्गिक प्लॅक्टन समुदायांद्वारे होणाऱ्या प्रकाश संश्लेषणावर होणाऱ्या परिणामावर आणि फायटोप्लांकटोनकडून जीवाणूंकडे जाणाऱ्या कार्बनच्या कमी प्रवाहाचे प्रमाण आणि स्वरूप यावर त्यांनी प्रबंध लिहीला.खुल्या समुद्रात या लक्ष्य जीवाचा अभ्यास करणे अत्यंत समस्याप्रधान आणि अवघड असल्याचे सिद्ध झाले आणि आपले गुरू डॉ. एम.एस. डॉटी यांच्या मदतीने पंत यांनी मोठ्या गटावर काम करण्यापूर्वी एकाच बॅक्टेरियम मॉडेलवर लक्ष केंद्रित करण्याचा निर्णय घेतला.
कारकीर्द
संपादनआर्थिक अडचणींमुळे त्यांना परदेशात प्रगत शिक्षण घेणे सोपे नव्हते, म्हणून अमेरिकन शासकीय हवाई विद्यापीठाकडून अनुदान मिळाले तेव्हा त्यांनी त्यांचे शिक्षण पूर्ण केले. त्यांचा प्रस्ताव लहान माशांच्या नेटवर्कमधील प्रकाशसंश्लेषणावर अवलंबून होता कारण "द ओपन सी" या पुस्तकात त्यांना या सागरी संरचनेत प्रथम सादर केले गेले. पीएचडीचे काम संपताच त्यांनी ज्या दोन किंवा तीन प्रयोगशाळांमध्ये काम केले होते, तिथेच पुढे काम करण्याचा त्यांचा विचार होता. त्याच दरम्यान त्यांची सीएसआयआरचे ज्येष्ठ संशोधक आणि लेखक संचालक असलेल्या प्राध्यापक एनके पणिक्कर यांच्याशी भेट झाली. एनआयओकडे अंटार्क्टिक महासागरात १० वर्षाचा कार्यक्रम होता जसे की विषयांवर अभ्यास करण्यासाठी; नैसर्गिक जीवनशैली, भौतिकशास्त्र आणि इतर विविध विज्ञान. १९९० पर्यंत, ती एनआयओबाहेर गेली आणि तेथून १ वर्षांनी पुण्यातील राष्ट्रीय रासायनिक प्रयोगशाळेत गेली होती आणि त्यानंतरच्या १ वर्षांत अन्न साखळीत गुंतलेल्या मीठ-सहनशील आणि मीठ-प्रेमळ जीवांच्या एन्झामोलॉजीची तपासणी केली. त्या पुणे विद्यापीठातील वनस्पतिशास्त्र विभाग २००३ ते २००७ या कालावधीत प्राध्यापक इमरिटस देखील राहिल्या.
अंटार्क्टिक मोहीम
संपादनअदिति पंत अंटार्क्टिकावर पाऊल ठेवणारी पहिली भारतीय महिला होती.१९८३मध्ये अदिती पंत यांनी भारताच्या अंटार्क्टिक मोहिमेत भाग घेतला. त्याबद्दल भारत सरकाने अंटार्क्टिका पुरस्कार देऊन त्यांचा सन्मान केला.१ डिसेंबर १९८१ ते 3 ते मार्च १९८४ या काळात पंत यांनी अंटार्क्टिका या पृथ्वीवरील सर्वात अस्पृश्य प्रदेशांपैकी एक मोहीम सुरू केली. तत्कालीन पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी राबविलेल्या या मोहिमेच्या मालिकेतील हे तिसरे होते .१९८१ मध्ये अंटार्क्टिक करारावर भारताच्या स्वाक्षऱ्याने भारतीय अंटार्क्टिक कार्यक्रमास सुरुवात झाली ( राष्ट्रीय ध्रुवीय आणि महासागर संशोधन केंद्र अंतर्गत ).
पेटंट्स आणि पुरस्कार
संपादनपंत हे पाच पेटंट्सचे मालक आहेत आणि आंतरराष्ट्रीय जर्नल्समध्ये त्यांची ६७ हून अधिक प्रकाशने आहेत.भारतीय अंटार्क्टिक कार्यक्रमातील योगदानाबद्दल तिला भारत सरकारने अंटार्क्टिका पुरस्काराने गौरविले. तिने हा सन्मान सहकारी सुदीपता सेनगुप्ता , जया नैथानी आणि कंवल विल्कू यांच्याबरोबर सामायिक केला.ती एसईआरसी पुरस्कार प्राप्तकर्ता होती आणि तिच्या संशोधन क्षेत्रात तिच्या तपासणीसाठी त्यांना निलंबित करते.
हे सुद्धा पहा
संपादन[१][२]
संदर्भ
संपादन- ^ "पहिलं पाऊल टाकणाऱ्या तेजस्विनी" Check
|दुवा=value (सहाय्य). http. 2019-04-18 रोजी पाहिले.[permanent dead link] - ^ "ADITI PANT: The First Indian Women to Reach Antartica Region | GyanPro Science Blog". gyanpro.com. 2019-04-18 रोजी पाहिले.