हात धुणे

हात धुणे याला हाताची स्वच्छता असेदेखील म्हणले जाते. माती, वंगण, सूक्ष्मजीव किंवा  इतर अवांछित पदार्थ काढून हाताची स्वच्छता करणे म्हणजे हात धुणे. साबणाने हात धुण्याने बऱ्याच रोगांचा प्रसार रोखला जातो. जर डोळे, नाक आणि तोंडाला स्पर्श करण्यापूर्वी हात धुतले नाहीत तर हिवताप,सर्दी, श्वसन रोग संक्रमित होऊ शकतात. पाणी आणि साबण उपलब्ध नसल्यास राख किंवा वाळूने हात स्वच्छ केले जाऊ शकतात.

साबण आणि पाण्याने हात धुणे

जागतिक आरोग्य संघटनेने हात धुण्याची शिफारस केली आहे:

• भोजन तयार करण्यापूर्वी, दरम्यान आणि नंतर.
• जेवण करण्यापूर्वी.
• आजारी व्यक्तीची काळजी घेण्यापूर्वी आणि नंतर.
• शौचालय वापरल्यानंतर.
• डायपर बदलल्यानंतर किंवा ज्या मुलाने शौचालयाचा वापर केला आहे त्याची स्वच्छता केल्यानंतर.
• खोकला किंवा शिंका येणे.
• प्राणी, प्राणी आहार किंवा जनावरांच्या कचऱ्याला स्पर्श केल्यावर.
• कचऱ्याला स्पर्श केल्यावर.

औषध किंवा वैद्यकीय सेवा देण्यापूर्वी हात धुणे रोगाचा प्रसार रोखू किंवा कमी करू शकतो. हात धुण्याचे मुख्य वैद्यकीय उद्दीष्ट म्हणजे ज्यामुळे हानी होऊ शकते असे रोगजनक उदा. (जीवाणू, विषाणू किंवा इतर सूक्ष्मजीव) आणि रसायने हातावरून काढून टाकणे.जे लोक अन्न किंवा वैद्यकीय क्षेत्रात काम करतात त्यांच्यासाठी हे विशेषतः महत्त्वाचे आहेच, परंतु सर्वसामान्यांसाठी देखील ही एक महत्त्वपूर्ण आहे. तथापि, वारंवार हात धुण्यामुळे त्वचा कोरडे झाल्यामुळे त्वचेचे नुकसान होऊ शकते.

हात साफ करणे

सार्वजनिक आरोग्य

आरोग्यासाठी फायदे

हाताने धुण्याचे आरोग्यासाठी बरेच फायदे आहेत. ज्यात शीतज्वर, कोरोनाव्हायरस आणि इतर संसर्गजन्य रोगांचा प्रसार कमी करणे; अतिसाराची संसर्गजन्य कारणे प्रतिबंधित करणे; श्वसन संसर्गाचे संक्रमण कमी होणे; आणि घरी जन्म देताना बाल मृत्यू दर कमी करणे यांचा समावेश आहे.

अतिसार आणि तीव्र श्वसन संक्रमण (एआरआय) टाळण्यासाठी साबणाने हात धुणे हा सर्वात प्रभावी आणि स्वस्त मार्ग आहे, कारण जगात घरे, शाळा आणि समुदायांमध्ये हे वर्तन आपोआप केले जाते. पाच वर्षापेक्षा कमी वयाच्या मुलांमध्ये मृत्यूचे सर्वात मोठा कारण म्हणजे न्यूमोनिया, यामुळे दर वर्षी अंदाजे १.8 दशलक्ष मुलांचा जीव जातो. अतिसार आणि न्यूमोनिया यामुळे एकत्रितपणे दरवर्षी सुमारे ३.५ दशलक्ष मुलांच्या मृत्यूची नोंद होते.

विपरीत परिणाम

हात धुण्यामुळे होणारा हानिकारक परिणाम म्हणजे त्वचेचे नुकसान होऊ शकते. सतत वारंवार हात धुणे हे अनिवार्य डिसऑर्डर (ओसीडी)च्या लक्षणांपैकी एक म्हणून देखील पाहिले जाते.

वर्तणूक बदल

बऱ्याच देशांमध्ये साबणाने हात धुण्याचे प्रमाण कमी आहे. २०१५ मध्ये ५४ देशांमध्ये हात धुण्याच्या अभ्यासात सरासरी ३८.७% कुटुंबांनी साबणाने हात धुण्याचा सराव केला आहे.

२०१४ च्या एका अभ्यासात असे दिसून आले आहे की सौदी अरेबियामध्ये सर्वाधिक ९७% टक्के दर आहे; अमेरिका जवळजवळ ७७%;तर चीनचा दर सर्वात कमी  २३% आहे.

साबणाने हात धुण्याच्या वागण्यात वाढ करण्यासाठी बऱ्याच वर्तन बदलण्याच्या पद्धती अस्तित्वात आहेत.

वर्षातून दोनदा कीड मारणे, दररोज साबणाने हात धुण्याबरोबर, फ्लोराईडने दररोज दात घासणे या राष्ट्रीय कार्यक्रमाचे मुख्य केंद्र आहे. हे यशस्वीरित्या इंडोनेशियामध्ये देखील लागू केले गेले आहे.