इमू
इमू तथा एमू (ड्रोमायस नोवाहोलंडिया) हे उभयचरांनंतर दुसऱ्या क्रमांकाचे जिवंत पक्षी आहे. ऑस्ट्रेलियाला हा स्थानिकच आहे, जिथे तो सर्वांत मोठा मुळ पक्षी आणि ड्रोमायस वंशाचा एकमात्र विद्यमान सदस्य आहे. इमूची श्रेणी मुख्य भूप्रदेश ऑस्ट्रेलियाला समाविष्ट करते परंतु १७८८ मध्ये ऑस्ट्रेलियाच्या युरोपियन सेटलमेंटनंतर तस्मानियन इमू आणि किंग आयल इमू प्रजाती अस्तित्वात आली. हे पक्षी आंतरराष्ट्रीय संघटनेने किमान-चिंताजनक प्रजाती म्हणून ओळखले जाऊ शकते.
इमूला नरम-पंख असलेला, तपकिरी, उडनाऱ्या पक्ष्यांचा लांब डोके आणि पाय असतो आणि उंची १.९ मीटर (६.२ फूट) पर्यंत पोहोचू शकतात. इमू फार दूर दूरच्या अंतरावर प्रवास करू शकतो, आणि जेव्हा आवश्यक असेल तेव्हा ५० किमी / ताशी (३१ मैल) उडी मारली जाऊ शकते; ते वनस्पती आणि कीटकांच्या विविध प्रकारच्या चारा तयार करतात परंतु त्यांना खाल्ल्याशिवाय काही आठवड्यांपर्यंत जायचे आहे. ते अधूनमधून घेतात, पण संधी निर्माण होताना भरपूर प्रमाणात पाणी घ्या.
मे आणि जूनमध्ये प्रजनन होत असते, आणि मातेसाठी एक जोडीसाठी लढणे सर्वसामान्य असते. स्त्रिया अनेक वेळा सोबती करतात आणि एका हंगामात अंडी घालतात. नर इनक्यूबेशन करतो; या प्रक्रियेदरम्यान तो क्वचितच खातो किंवा पिणे आणि वजन खूप कमी करते. सुमारे आठ आठवडे अंडी उबवून ठेवतात आणि त्यांच्या वडिलांनी त्यांचे पालनपोषण केले आहे. ते सहा महिन्यांनंतर पूर्ण आकारात पोहोचतात, परंतु पुढील प्रजनन हंगामा पर्यंत ते एक कुटुंब युनिट म्हणून राहू शकतात. ऑस्ट्रेलियातील इमू हा एक सांस्कृतिक प्रतीक आहे, जो हात व इतर नाणी यावर दिसतो. पक्षी देशी ऑस्ट्रेलियातील पौराणिक कथा मध्ये ठळकपणे समाविष्टीत आहे
एमू हे रॅटाइट या गटात येणारॆ पक्षी आहेत.एमूंचे मांस, अंडी, तेल, त्वचा आणि पंख ह्यांचना बाजारात बरीच किंमत येते. हे पक्षी विविध हवामानांशी व परिस्थितीशी जुळवून घेतात. एमू आणि शहामृग हे दोन्ही पक्ष्यांचे भारतात आगमन झाले असले तरी एमू संवर्धनास जास्त महत्त्व प्राप्त झाले आहे.
उडू न शकणाऱ्या पक्ष्यांचे पंख विकसित नसतात आणि ह्यांमध्‍ये एमू, शहामृग, रिया, कॅसोवरी आणि किवी यांचा समावेश होतो. एमू आणि शहामृग हे व्यापारी महत्‍वाचे पक्षी असून त्यांचे मांस, तेल, त्वचा आणि पंख ह्यांना चांगला बाजारभाव आहे. ह्या पक्ष्‍यांची रचनात्मक आणि शारीरिक वैशिष्ट्ये समशीतोष्ण आणि उष्णकटिबंधीय हवामान परिस्थितीसाठी उपयुक्त अशी आहेत. शेतावरील मोकळ्या तसेच अर्धबंदिस्त पद्धतींद्वारे यथोचित प्रकारे उच्च तंतुमय आहार देऊन ह्या पक्ष्‍यांना वाढवता येते. अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया आणि चीन हे देश एमू संवर्धनात आघाडीवर आहेत. एमू पक्षी भारतीय हवामानाशी चांगल्‍या प्रकारे जुळवून घेतात.
एमूची वैशिष्ट्ये संपादन
एमूची मान लांब असते, तुलनेने लहान बोडके डोके, पायांना तीन बोटे आणि शरीर पिसांनी झाकलेले असते. सुरुवातीला ह्या पक्ष्‍यांच्‍या अंगावर उभ्या पट्ट्या असतात (वय ०-३ महिने) मग हळूहळू ४-१२ महिन्‍यांत त्या भुऱ्या रंगाच्‍या होतात. प्रौढ पक्ष्‍यांची बोडकी मान निळी तर शरीरावर नक्षीदार पिसे असतात. त्यांची उंची सुमारे ६ फूट असून वजन ४५-६० किलो असते. त्यांचे खवल्‍यांसारची त्वचा असलेले लांबलचक पाय कडक आणि कोरड्या मातीकरिता योग्य आहेत. एमूचे नैसर्गिक अन्न कीटक, वनस्पतींची कोवळी पाने, आणि केरकचरा हे आहे. हे पक्षी गाजर, काकडी, पपई इत्‍यादींसारख्‍या भाज्‍या आणि फळेही खातात. एमूंमधील मादी आकाराने जास्त मोठी व विशेषतः प्रजनन काळात वर्चस्‍व गाजविणारी असते. एमू ३० वर्षे जगतात. आणि १६ वर्षांपेक्षा जास्त काळ ते अंडी देतात. पक्ष्यांचा कळप किंवा जोड्या बाळगता येतात.
इतिहास संपादन
१६६९ मध्ये ऑस्ट्रेलियातील पश्चिम किनाऱ्याला भेट देणारी युरोपातील इमूंना पहिल्यांदा युरोपींनी पाहिले तेव्हा नोंदवले गेले; दोन वर्षापूर्वी बेपत्ता झालेल्या एका जहाजातून वाचलेल्या डच कप्तान विल्लम डी वमलिंग यांच्या नेतृत्वाखाली हे एक मोहीम होते. पूर्वी युरोपियन तेथे स्थायिक झाल्यानंतर १७८८ पूर्वी पूर्व किनाऱ्यावर पक्षी ओळखत होते.पक्ष्यांचे प्रथम "न्यू हॉलंड कॅसॉरी"च्या नावाखाली आर्थर फिलिपच्या व्हॉयिज टू बॉटनी बे येथे १७८९ मध्ये प्रकाशित करण्यात आले.
१७९० मध्ये ऑस्ट्रेलियातील सिडनी परिसरातील एका विशिष्ट नमुनावर आधारित, ज्याला न्यू हॉलंड म्हणून ओळखले जाणारे एक देश होते. त्यांनी फिलिप यांच्या पुस्तकावर सहयोग केला आणि ऑस्ट्रेलियन पक्षी प्रजातींचे नाव, त्यांचे वर्णन आणि नाव दिले; ड्रोमायस हे ग्रीक शब्द म्हणजे "रेसर" आणि नॉव्हेहोलंडिया हे न्यू हॉलंड या शब्दासाठी लॅटिन शब्द आहे, म्हणूनच "फास्ट फूट न्यू हॉलंडर" म्हणून भाषांतर केले जाऊ शकते.आपल्या मूळ इ.स. १८१६ मध्ये इमूचे वर्णन, फ्रेंच पक्षीविज्ञानी लुई जीन पियरे व्हेईल्लॉटने दोन सामान्य नावे, पहिले ड्रमिसियस आणि नंतर ड्रोमायियस यांचा वापर केला. कोणत्या नावाने वापर केला जाणे, हे तेव्हापासून वाद सुरू आहे; नंतरचे अधिक योग्यरित्या तयार झाले आहे, परंतु वर्गीकरणातील अधिसूचना म्हणजे जीवसृष्टीत दिलेली पहिली नाव, जोपर्यंत तो स्पष्टपणे टायपोग्राफिकल त्रुटी नसतो. ऑस्ट्रेलियन सरकारच्या बऱ्याच आधुनिक प्रकाशने, ड्रोमायियसचा वापर करून, ड्रॉमिसियसियस एक वैकल्पिक शब्दलेखन म्हणून उल्लेख केला होता.
सिस्टमॅटिक्स संपादन
माऊंट इमु स्केलेटन
इमूला लांब कॅटेगरीजसह त्याच्या सर्वात जवळच्या नातेवाईकांसह, कॅस्युअरीडे कुटुंबातील, रटमाइट ऑर्डर स्ट्रथियोनायफोर्म्सचा भाग म्हणून वर्गीकृत करण्यात आला.तथापि, मिटकेल एट अल द्वारे २०१४ मध्ये वैकल्पिक वर्गीकरण प्रस्तावित करण्यात आला. मिटोकोडायडिल डीएनएच्या विश्लेषणावर आधारित. हे कॅस्युअरीएडे आपल्या स्वतःच्या क्रमातील कैसुरीफर्मेसमध्ये विलग होतात, आणि कौटुंबिक कॅस्युअरीएडेमधील केवळ कॅसॉरिटी समाविष्ट करते, त्यांच्या कुटुंबात एमु ठेवून, डॉरोमायडे खाली दर्शविलेला क्लॅग्राम त्यांच्या अभ्यासातून आहे.