"आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
Sachinvenga (चर्चा | योगदान) {{साचा:आंतरराष्ट्रीय संस्था}} |
No edit summary |
||
ओळ १:
{{माहितीचौकट संघटना
|name = आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी
|image = International Monetary Fund logo.png
[[चित्र:IMF nations.svg|thumb|200px|या अंतर्गत असणारे देश हिरव्या रंगात दाखविले आहेत.]]▼
|image_border =
[[चित्र:IMF HQ.jpg|thumb|right|मुख्यालय]]▼
|size =
|caption = आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधीचे अधिकृत बोधचिन्ह
|map =
|msize =
|mcaption = (optional)
|abbreviation =
|motto =
|formation = [[२७ डिसेंबर]], [[इ.स. १९४५|१९४५]]
|extinction =
|type =
|status =
|purpose = आंतरराष्ट्रीय व्यापारातील देवाण-घेवाणीत समतोल राखणे.
|headquarters = [[वॉशिंग्टन, डी.सी.]], [[अमेरिका]]
|location =
|region_served =
|membership =
|language = [[इंग्लिश भाषा|इंग्लिश]], [[फ्रेंच भाषा|फ्रेंच]] आणि [[स्पॅनिश भाषा|स्पॅनिश]]
|leader_title = व्यवस्थापकीय संचालक
|leader_name = क्रिस्टीन लेगार्ड
|main_organ =
|parent_organization =
|affiliations =
|num_staff =
|num_volunteers =
|budget =
|website = [http://www.imf.org/external/index.htm अधिकृत संकेतस्थळ]
|remarks =
}}
<br />
'''आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी''' (
==पार्श्वभूमी==
संपूर्ण जगात [[इ.स. १९२९]] साली मंदीची लाट पसरली होती. त्यानंतर [[इ.स. १९३१]] मध्ये [[इंग्लंड]]ने सुवर्णचलन बंद केले. पुन्हा नंतर यात [[दुसरे महायुद्ध|दुसऱ्या महायुद्धाचीही]] भर पडली. या तिन्ही घटनांचे विविध देशांच्या अर्थव्यवस्थेवर, चलनात्मक धोरणावर व आंतरराष्ट्रीय व्यापारावर विपरीत परिणाम घडून आले. अनेक देशांनी आपापले चलनविषयक वेगवेगळे धोरण सुरू केले. यामुळे संपूर्ण आंतरराष्ट्रीय व्यापार अडचणीत आला. अनेक देशांची अर्थव्यवस्था कोलमडून पडली. ही सर्व परिस्थिती लक्षात घेऊन लॉर्ड जे. एम. केन्स याने आंतरराष्ट्रीय सलोखा प्रस्थापित होण्यासाठी एक योजना सादर केली. या योजनेवर विचार करण्याससाठी [[अमेरिका|अमेरिकेतील]] ब्रेटनवूड येथे [[जुलै]] [[इ.स. १९४४]] मध्ये एक परिषद बोलाविण्यात आली.<ref name "IMF">{{संकेतस्थळ स्रोत
| दुवा = http://www.imf.org/external/np/exr/facts/glance.htm
| शीर्षक = व्हाय द आय एम एफ वॉज क्रिएटेड अॅन्ड हाऊ इट वर्क्स
| भाषा = इंग्रजी
| ॲक्सेसदिनांक =६ एप्रिल, इ.स. २०१२
}}</ref> या परिषदेला ४४ देशांचे प्रतिनिधी उपस्थित होते. सदर परिषदेत आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधी (इंटरनॅशनल मॉनेटरी फंड) व [[जागतिक बॅंक|आंतरराष्ट्रीय पुनर्निर्माण व विकास बॅंक]] (जागतिक बॅंक) स्थापण्याचा सर्वानुमते निर्णय घेण्यात आला. त्याअनुषंगाने आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधीची स्थापना [[२७ डिसेंबर]], [[इ.स. १९४५]] रोजी झाली<ref name "IMF"/> व प्रत्यक्ष कामकाज [[१ मार्च]], [[इ.स. १९४७]] रोजी सुरू झाले.
==उद्दिष्टे<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत
| दुवा = http://www.imf.org/external/pubs/ft/aa/index.htm#art1
| शीर्षक = उद्दिष्टे
| भाषा = इंग्रजी
| ॲक्सेसदिनांक =६ एप्रिल, इ.स. २०१२
}}</ref>==
*आंतरराष्ट्रीय व्यापारातील देवाण-घेवाणीत समतोल राखणे.
*परदेशी व्यापारातील असमतोल दूर करण्यासाठी परदेशी चलन प्राप्त करून देणे.
*चलनविषयक आंतरराष्ट्रीय सहकार्य प्रस्थापित करणे.
*एखाद्या देशाचे देय चलन फेडण्यासाठी अन्य चलन देण्याची सुविधा आस्तित्त्वात आणणे.
*परदेशी चलन विनिमय दरात स्थैर्य प्राप्त करणे.
==निधी==
▲[[चित्र:IMF HQ.jpg|thumb|right|मुख्यालय]]
आयएमएफ निधी कोश हा सभासद देशांनी जमा केलेल्या कोशाने बनलेला असतो. प्रत्येक सभासद देशाने धीकोशाचा किती वाटा द्यावा, हे संबंधित देशाचे राष्ट्रीय उत्पन्न, उपलब्ध विदेशी चलन व सुवर्णसाठा, आंतरराष्ट्रीय देवाण घेवाणविषयक स्थिती इत्यादी बाबी विचारात घेऊन ठरविण्यात येते. सभासद देशांनी त्यांच्या कोट्यापैकी २५ % भाग हा डॉलर व सुवर्णात जमा करावा लागतो. या पद्धतीने संचलित झालेला निधी सामान्य खात्यात जमा ठेवण्यात येतो. दर पाच वर्षांनी सभासद देशाचा कोटा बदलण्यात येतो.
आयएमएफ चा आणखी एक निधी कोश म्हणजे स्पेशल ड्रॉईंग राईट्स (एसडीआर) होय. हा निधीकोश विशेष खात्यात जमा असतो. या खात्यातील निधी अमेरिका, जपान, फ्रांस, इंग्लंड या देशांच्या चलनाद्वारे संकलित झालेला असतो.
==व्यवस्थापन==
आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधीच्या कारभारावर मुख्य नियंत्रण हे बोर्ड ऑफ गव्हर्नर्स चे असते. प्रत्येक सभासद देशाचा एक गव्हर्नर व तसेच एक पर्यायी गव्हर्नर या मंडळावर घेण्यात येतो. या मंडळाद्वारे कार्यकारी संचालक मंडळाची निवड केली जाते. संचालक मंडळ वीस सदस्यांचे असते. व त्यापैकी चौदा निर्वाचित व सहा अधिकतम कोटा देणारे सदस्य असतात. रोजचे व्यवस्थापन संचालक मंडळाद्वारे चालते. संचालक मंडळातून एक व्यवस्थापकीय संचालक म्हणून निवडला जातो.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत
| दुवा = http://www.imf.org/external/about/govstruct.htm
| शीर्षक = गव्हर्नर्स स्ट्रक्चर्स
| भाषा = इंग्रजी
| ॲक्सेसदिनांक =६ एप्रिल, इ.स. २०१२
}}</ref>
सभासद देशांना त्यांच्या कोट्याच्या प्रमाणात मताचा अधिकार दिलेला असतो.<ref>{{स्रोत पुस्तक
| लेखक = ब्रॉक ब्लॉमबर्ग
| सहलेखक = जे. लॉरेंस ब्रॉंझ
| शीर्षक = द पोलिटिकल इकॉनॉमी ऑफ आयएमएफ वोटींग पॉवर
| भाषा = इंग्रजी
| प्रकाशक =
| वर्ष =
| आयएसबीएन =
| दुवा = http://www.princeton.edu/~pcglobal/conferences/IPES/papers/broz_blomberg_F1030_1.pdf
| संदर्भ =
| अ‍ॅक्सेसदिनांक =६ एप्रिल, इ.स. २०१२
}}</ref> एकूण ८५ % मताधिक्याने धोरण बदलण्यात येते.
==कार्य==
आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधीद्वारे सभासद देशाचा चलन विनिमय दर ठरविला जातो. यासाठी सभासद देशांना त्यांच्या चलनाचे मूल्य डॉलर व सुवर्णाच्या रूपात जाहीर करावे लागते. या पद्धतीमुळे विविध देशांच्या चलनांचा परस्पर विनिमय दर निशिचत करता येतो. परदेशी देवाण घेवाणीत असंतुलनाची समस्या असल्यास दहा टक्यापर्यंत हा घोषित दर बदलण्याचा अधिकार असतो.
आयएमएफ तर्फे सभासदांना विविध प्रकारचा कर्जपुरवठा व स्रोत उपलब्ध करून देण्यात येतात. देशाचा कोटा व निधीकडे त्या देशाचा असणारा चलनसाठा यांच्यातील फरकाएवढी रक्कम सभासदांना कधीही काढता येते. या उचल रकमेवर व्याज आकारण्यात येत नाही. त्यासाठी विशेष अटी लादण्यात येत नाहीत व उचल परत करावी लागत नाही. एखाद्या देशाच्या कोटा रकमेच्या पंचवीस टक्यांपर्यंत निधीकडून विनाअटीचे कर्ज मिळते. अन्य प्रकारच्या कर्जासाठी अनेक जाचक अटी असतात. विदेशी देवाण घेवाणीचे संतुलन साधण्यासाठी निधीतर्फे सुचविण्यात येणार्या आर्थिक बदलांची पूर्तता करण्याची लेखी हमी दिल्यासच अन्य काही पव्रकारचे कर्ज मिळू शकते. आंतरराष्ट्रीय पातळीवर प्राथमिक वस्तूंचा साठा करण्यासाठी कोट्याच्या ४५%, पूर - दुष्काळ इत्यादीमुळे आंतरराष्ट्रीय देवाण घेवाणीत असंतुलनाची समस्या असणार्या देशांना ७० % ते १४० % कर्ज संबंधित अटींसह मिळण्याची सोय आयएमएफ अंतर्गत उपलब्ध असते. त्याचबरोबर आर्थिक तूट, चलन विनिमय दर, आयशात निर्यात कर, आर्थिक धोरण इत्यादीसंबंधी निधीकडून सल्ला व मार्गदर्शन देण्यात येते.
==सदर्भ आणि नोंदी==
{{संदर्भयादी}}
{{साचा:आंतरराष्ट्रीय संस्था}}
| |||