|
[[Image:हुगळीचा त्रिभुज प्रदेश.jpg|frame|[[हुगळी]] नदीने बंगालच्या उपसागरात तयार केलेला त्रिभुज प्रदेश]][[Image:कृष्णात्रिभूजप्रदेश.jpg|thumb|[[कृष्णा]] नदीने तयार केलेला त्रिभुज प्रदेश]]
'''त्रिभुज प्रदेश''' म्हणजे [[नदी|नदीच्या]] मुखाजवळ नदीने वाहून आणलेल्या गाळामुळे तयार झालेला [[त्रिकोण|त्रिकोणी]] प्रदेश होय. मोठ्या नद्यांचे त्रिभुज प्रदेश नदीच्या पात्राला बहुधासहसा अनेक प्रवाहांमध्ये विभागतात.
==त्रिभुज प्रदेशाची निर्मिती ==
त्रिभुज प्रदेशाची निर्मिती ही नदीवर अवलंबून असते. या प्रदेशातील जमीन गाळाची व बहुधा दलदलयुक्त असते. एखाद्या नदीच्या मुखाजवळ तयार होणाऱ्याहोणार्‍या त्रिभुज प्रदेशाची निर्मिती खालील घटकांवर अवलंबून असते . १) नदीतील गाळाचे प्रमाण २) नदीचा मुखाजवळील वेग ३) सागराची खोली ४) त्या प्रदेशातील हवामान, पर्जन्य ५): सागरप्रवाह▼
नदीच्या शेवटच्या टप्प्यात जेव्हा नदी समुद्राला मिळते त्यावेळी नदीच्या प्रवाहाचा वेग कमी होतो त्यावेळी प्रवाहातील वाळू, माती, खडी, दगड इत्यादी नदी मुखाशी टाकले जातात. सर्वात पहिल्यांदा खडी आणि वाळू जमा होतात कारण या गोष्टी जड असतात. माती हलकी असल्याने समुद्रात आतपर्यंत वाहून नेली जाते. जेव्हा खार्‍या पाण्यामुळे मातीच्या गुठळ्या तयार होतात, ती जड होते आणि खाली बुडते. अशा गाळाचे एकावर एक थर साठून त्रिभुज प्रदेश तयार होतो. नंतर या प्रदेशावर वनस्पती वाढून त्याला स्थैर्य देतात.
* नदीतील गाळाचे प्रमाण
* नदीचा मुखाजवळील वेग
* सागराची खोली
* त्या प्रदेशातील हवामान, पर्जन्य
* सागरप्रवाह
नदी [[समुद्र|समुद्राला]] जाऊन मिळताना नदीच्या शेवटच्या टप्प्यात नदीप्रवाहाचा वेग कमी होतो. वेग मंदावलेल्या प्रवाहातील वाळू, माती, खडी, दगड इत्यादी नदीच्या मुखाशी जमा होत जातात. खडी आणि वाळू जड असल्यामुळे सहसा ते सर्वांत पहिल्यांदा जमा होतात. माती हलकी असल्यामुळे समुद्रात आतपर्यंत वाहून नेली जाते. खार्‍या पाण्यामुळे मातीच्या गुठळ्या तयार होतात व त्या गुठळ्यांमुळे माती जड होते आणि तळाशी जाऊन साचू लागते. अशा गाळाचे एकावर एक थर साठून त्रिभुज प्रदेश तयार होतो. नंतर या प्रदेशावर वनस्पती वाढून त्याला स्थैर्य देतात. बर्‍याच वेळा त्रिभुज प्रदेशाचा आकार पक्ष्याच्या पायांप्रमाणे अनेक फाटे पडल्यासारखा असतो. उंचीच्या दृष्टिकोनातून हा प्रदेश सखल मैदानी असतो. त्याची समुद्रसपाटीपासून उंची सहसा २० मीटरांपेक्षा जास्त नसते. त्रिभुज प्रदेशावर लाटा किंवा [[भरती]]-[[ओहोटी]] यांचा फारसा परिणाम होताना आढळत नाही.
त्रिभुज प्रदेशाची निर्मिती ही नदीवर अवलंबून असते. त्रिभुज प्रदेशावर लाटा किंवा भरती-ओहोटी यांचा जास्त परिणाम होताना दिसत नाही. बर्‍याच वेळा त्रिभुज प्रदेशाचा आकार पक्ष्याच्या पायांप्रमाणे विविध फाटे पडल्यासारखा असतो. ग्रीक मुळाक्षर डेल्टा हे चिन्ह त्रिकोणाकृती आहे. यावरून त्रिभुज प्रदेशाला डेल्टा हे इंग्रजी नाव पडले आहे. त्रिभुज प्रदेश हा सखल मैदानी असून त्याची समुद्रसपाटीपासून उंची २० मीटर पेक्षा जास्त नसते.
▲या प्रदेशातील जमीन गाळाची व बहुधा दलदलयुक्त असते. एखाद्या नदीच्या मुखाजवळ तयार होणाऱ्या त्रिभुज प्रदेशाची निर्मिती खालील घटकांवर अवलंबून असते. १) नदीतील गाळाचे प्रमाण २) नदीचा मुखाजवळील वेग ३) सागराची खोली ४) त्या प्रदेशातील हवामान, पर्जन्य ५) सागरप्रवाह
== प्रमुख उदाहरणे ==
सर्वातसर्वांत प्रसिद्ध त्रिभुज प्रदेश [[नाईल नदी| नाईल नदीवर]] आहे. [[गंगा नदी|गंगा]]-[[ब्रम्हपुत्राब्रह्मपुत्रा नदी|ब्रह्मपुत्रा]] या नद्यांनी केलेले [[बांग्लादेश | बांग्लादेशमधील]] त्रिभुजप्रदेश, [[कृष्णा]],अमेझॉन [[गोदावरीनदी|अ‍ॅमेझॉन]], [[कावेरीमिसिसिपी नदी|कावेरीमिसिसिपी]], [[अमेझॉन]],र्‍हाइन [[मिसिसीपीनदी|र्‍हाइन]], [[र्‍हाईन]],डॅन्यूब [[नदी|डॅन्यूब]] इत्यादी नद्यांचे त्रिभुज प्रदेश प्रसिद्ध आहेत. मिसिसिपी नदीचा त्रिभुज प्रदेश हा जगातील सर्वात विस्तृत त्रिभुज प्रदेश आहे. त्याचे क्षेत्रफळ ३१,००,००० चौ.कि.मी. पेक्षा अधिक आहे. [[भारतीय उपखंड|भारतीय उपखंडात]] [[कृष्णा नदी|कृष्णा]], [[गोदावरी नदी|गोदावरी]], [[कावेरी नदी|कावेरी]] या नद्यांचे त्रिभुज प्रदेश विशेष लक्षणीय आहेत.
{{कॉमन्स वर्ग|River deltas|{{लेखनाव}}}}
{{भूगोलावरील अपूर्ण लेख}}
[[Categoryवर्ग:त्रिभुजप्रदेश|* ]]
[[en:River delta]]
| 