"चित्ता" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

'''चित्ता''' हा जगातील सर्वात वेगवान प्राणी आहे. ताशी ११० किमी इतक्या वेगाने तो पळू शकतो. सर्वाधिक वेगवान माणसाच्या तिप्पट वेगाने पळू शकतो. त्याचे वैशिठ्य म्हणजे ० ते १०० किमी/तास हा वेग तो तीन सेकंदात गाठू शकतो. काही मोजकीच वाहने आहेत जी या वेगाशी स्पर्धा करू शकतात. चित्ता हा [[मार्जार कुळ|मार्जार कुळातील]] एक प्रजाती आहे. बराच काळा चित्ता [[मार्जार कुळ|मार्जार कुळात]] असावा की नसावा यावर वाद होता, त्याचे कारण त्याची शरीरयष्टी जी वेगाने पळण्यासाठी उत्क्रांत झालेली आहे व इतर मांजरांपेक्षा वेगळेत्याला वेगळी ठरवते. चित्ता हे नाव मूळचे संस्कृत ''चित्रक्य'' असून हिंदीत चिता व मराठीत या प्राण्याला चित्ता म्हणतात.

एकेकाळी चित्ता हा अफ़्रिका [[युरेशिया]] व भारतीय उपखंडातील मोठ्या भूभागावर पसरला होता परंतु आज चित्याचे आढळस्थान केवळ अफ़्रिकेच्या गवताळ प्रदेशापुरते मर्यादीत राहिले आहे. याला मुख्य कारण चित्याचे नष्ट झालेले वस्ती स्थानवसतीस्थान. चित्याचे मुख्य वसतीस्थान जे [[गवताळ प्रदेश]] आहे त्यावर शेती व इतर कारणासाठी मानवी अतिक्रमण् ज़ाले. तसेच चित्याचे वैशिठ्य जे अतिवेग आहे तो चित्याच्या प्रगतीत खरेतर मारक ठरला. चित्याने [[उत्क्रांती]] मध्ये वेग मिळवला खरे परंतु त्याने शारीरीक ताकद गमावली. त्यामुळे चित्ता बहुतेक वेळा चित्ता त्याच्या पिलांचे इतर भ़क्षकांपासून त्याच्या पिल्लांचे अथवा त्याने मिळवलेल्या भक्षाचे रक्षण करू शकत नाही. त्यामुळे चित्याची बहुतबर्‍याच ठिकाणी संख्या कमी ज़ालीझाली.भारतातील चित्ता ज्याला [[अशियाई चित्ता]] म्हणत त्याचा भारतात एके काळी मोठ्या भूभागावर वावर होता. चित्यांचा वापर राजेलोक शिकारींसाठी करत. [[मुघल]] दरबारात शेकडो चित्ते केवळ शिकारीसाठी पाळले होते याची नोंद आहे. कोल्हापूरच्या दरबारात देखील होते. त्यांच्या शिकारीचे छायाचित्रे [[शाहू महाराज|शाहू महाराजांच्या]] संग्रहालयात पहायला मिळतात<ref>आपली सृष्टी आपले धन -निसर्ग प्रकाशन ले. मिलिंद वाटवे</ref>. चित्याची बंदीवासात वीण होत नाही असा अनुभव आहे. भारतातील शेवटचा जंगली चित्ता १९५१ मध्ये [[आंध्रप्रदेश|आंध्रप्रदेशात]] दिसला. यानंतर भारतातून जंगली चित्ता दिसल्याची नोंद नाही. त्यामुळे भारतातून चित्ता नामशेष ज़ालाझाला आहे<ref>[http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Asiatic_Cheetah&oldid=216803959 इंग्रजी विकिपीडीया भारतीय चित्ता]</ref>. महाराष्ट्रातील मुख्यत्वे मराठवाडा, विदर्भ व पश्विम महाराष्ट्रातील कमी पावसाच्या प्रदेशात चित्ता होता अशी नोंद आहे. विदर्भातील शिकार्यांनीशिकार्‍यांनी चित्याच्या शिकारी केल्याच्या नोंदी आहेत<ref>अरण्यापुत्र - ले. सुरेशचंद्र वारघडे</ref>. अशियाईआशियाई चित्याची आज केवळ [[इराण]] मध्ये जवळपास पन्नास इतकी संख्या राहिली आहे. अधे मधे [[बलुचिस्तान]] मध्ये दिसण्याच्या घटना घडतात.

अफ़्रिकेतील मुख्यत्वे सव्हानाच्या गवताळ प्रदेशात अजूनही चित्याचे अस्तित्व आहे जेथे खाद्याची मुबलकता अश्याआहे. अशा भागात अजूनही चित्ते मुबलक आढळतात. [[केनिया]], ज़िबांब्वे[[झिंबाब्वे]], [[बोटस्वाना]],[[दक्षिण दxiण अफ़्रिकाआफ्रिका]], [[नामिबिया]], [[युगांडा]] इत्यादी देशात आढळतो.

[[चित्र:Cheetah4.jpg|thumb|left|250 px|चित्याच्या अंगावरचे ठिपके भरीव असतात व चेह-यावरील अश्रूंसारख्या दिसणाऱ्या रेषा हे त्याचे वैशिठ्य आहे.]]चित्ताचे ओळखण्याचे मुख्य वैशिठ्य म्हणजे अंगावरचे ठिपके. ठिपक्यांमुळे [[बिबट्या]] आणि चित्यामध्ये लोक नेहेमी गफ़लत करतात. परंतु दोन्ही प्राण्यात मूलभूत फ़रक आहे. चित्याच्या अंगावरचे ठिपके हे भरीव असतात तर बिबट्याचे हो आतून पोकळ असतात. चित्याचे ठिपके हे २ ते ३ सेमी व्यासाचे असून ते केवळ बाह्य भागातील त्वचेवर असतात. पोट व पायांचे आतील भागांवर ठिपके नसतात. चित्याच्या चेहरयावर दोन काळ्या रेषा असतात त्या ओघळणाऱ्या अश्रूंप्रमाणे दिसतात. बाकी शरीरयष्टीमध्ये दोन्हींमध्ये मूलभूत फ़रक आहे. बिबट्यांची शरीरयष्टी ही भरभक्कम मांजरांसारखी गुबगुबीत असते. तर चित्याची कुत्र्याप्रमाणे लांब सडक जोरात पळण्यास सxaम अशी असते. चित्याची छाती ही खोलवर व कंबर अतिशय बारीक असते. पाय अतिशय लांब सडक व लवचिक असतात. चित्याचे वजन साधारणपणे ४० किलोपर्यंत भरते. त्याची लांबी सव्वा ते १.३५ मी पर्यंत भरते. चित्याची शेपटी साधारणपणे ८४ सेमी पर्यंत असते. लांब शेपटीचा उपयोग चित्याला पळताना दिशा बदलायला होतो. शेपटीच्या टोकाला सुरेख काळा पुंजका असतो. चित्याचे अजून एक वैशिठ्य म्हणजे त्यांच्या नख्या. चित्यांना इतर मांजरांप्रमाणे नखे पुर्णपणे आत घेता येत नाही. ती अर्धवट बाहेर अर्धवट आत घेता येतात. तर मांजरांना पुर्णपणे आत बाहेर करता येतात. याचा फ़ायदा चित्यांना अतिवेग घेण्यास ज़ालेला आहे.