"नर्मदा नदी" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

Content deleted Content added
(चर्चा | योगदान)
No edit summary
ओळ २१:
 
'''नर्मदा नदी''' [[भारत|भारतातील]] प्रमुख नद्यांपैकी एक आहे. ही नदी भारताच्या [[मध्य प्रदेश]] (१०७७ कि.मी) , [[महाराष्ट्र]] (७६ कि.मी), [[गुजरात]] (१०० कि.मी.) या राज्यांतून वाहते.
नर्मदा भारतीय उपखंडातील पाचव्या क्रमांकाची मोठी नदी असून सर्वांत मोठी पश्चिम वाहिनी नदी आहे. (इतर पश्चिम वाहिनी मोठ्या नद्या: [[तापी]] व [[माहीमही]]).
 
==उगम, मार्गक्रमण व मुख==
ओळ ३४:
 
===मुख===
[[भरूच]], [[गुजरात]]च्या पश्चिमेस [[खंबाटखंबायत]]च्या आखातात.
 
==खोरे==
नर्मदेचे खोरे [[विंध्य]] व [[सातपुडा]] पर्वतरांगांमध्ये (७२°३२' ते ८१°३५' रेखांश व २१°२०' ते २३°४५' अक्षांश) पसरले असून एकूण पाणलोट क्षेत्रफळ ९८७९६ वर्गचौरस कि.मी. आहे. यातील ८६% भूभाग मध्य प्रदेशात असून १२% गुजरात व अगदी थोडा (२%) महाराष्ट्रातील नंदुरबार जिल्ह्यात आहे. नर्मदेला तब्बल ४१ उपनद्या येऊन मिळतात. त्यातल्या २२ उपनद्या सातपुड्यातून तर उर्वरित विंध्य पर्वतातून वाहणार्‍या आहेत. <ref>http://nca.gov.in/nb_geogr.htm</ref>
 
नर्मदेचे खोर्‍याचे ढोबळ मानाने पाच भाग पडतात.
# वरच्या बाजूचे (उगमाजवळील) डोंगराळ प्रदेश ([[शाडोल]], [[मंडला]], [[दुर्ग]], [[बालाघाट]] आणि [[शिवनी]])
# वरच्या बाजूचे मैदानी प्रदेश([[जबलपूर]], [[नरसिंगपूर जिल्हा|नरसिंगपूर]], [[सागर]], [[दामोह]], [[छिंदवाडा]], [[होशंगाबादहुशंगाबाद]], [[बेतुल जिल्हा|बेतुलबैतूल]], [[रायसेन]] व [[शिहोर]])
# मधले पठार ([[खांडवा]], [[देवास]], [[इंदूर]] व [[धार]] )
# खालच्या बाजूचे (मुखाकडील) डोंगराळ प्रदेश ([[खरगोन]], [[झाबुआ]], [[नंदुरबार]], [[वडोदराबडौदा]])
# खालच्या बाजूचे मैदानी प्रदेश ([[नर्मदा जिल्हा]], [[भरूच]] जिल्हा)
 
ओळ ७०:
नर्मदेच्या खोर्‍यात अनेकदा डायनासोरचे जीवाश्म आढळून आले आहे. (उदा. Titanosaurus indicus आणि Rajasaurus narmadensis.)
 
===मानववंशशास्त्रदृष्ट्या महत्त्व===
===नृविज्ञान===
नर्मदा नदीच्या प्रदेशात असलेले [[भीमबेटका]] येथील पुर्वैतिहासीक गुंफापूर्वैतिहासिक चित्रेगुंफाचित्रे आणि मानवी निवासनिवासस्थाने (इ.पू. १५०००) हे संयुक्त राष्ट्र संघटनेने 'जागतिक वारसा स्थळ' म्हणून घोषित केलेकेली आहेआहेत.
 
==धरण व कालवे==
ओळ ७८:
[[File:Omkareshwar1.JPG|thumb|right|[[ओंकारेश्वर]] ]]
 
*नर्मदेकाठची मंदिरे (उगमापासून ते मुखापर्यंत, क्रमाने) खालील प्रमाणेखालीलप्रमाणे:
# [[अमरकंटक]]
# शुक्लतीर्थ
ओळ ८४:
# महेश्वर
# सिद्धेश्वर्
# [[चौसष्ट योगिनीयोगिनींचे मंदीरमंदिर]]
# चोवीस अवतारांचे मंदिर
# चोविस अवतार मंदीर
# भोजपूरचे शिवमंदिर
# भोजपूर शिव मंदीर
# भृगु ऋषीऋषीचे मंदीरमंदिर
 
* 'नार्मदियनार्मदीय ब्राह्मण' समाज नर्मदेला आपली कुलस्वामिनी मानतो.
 
==पर्यटन==
ओळ ९६:
* [[जबलपूर]],
* [[बरवानी]],
* [[होशंगाबादहुशंगाबाद]],
* [[हरदा]],
* [[नर्मदा नगर]],
ओळ १०६:
* [[महेश्वर]]
=== गुजरात ===
* [[राजपीपळाराजपिपळा]],
* [[भरूच]]