|
'''कुळ:''' Asteraceae<br />
'''नाम:'''- (सं.) मार्कव; (हिं.) भांगरा; (बं.) केसराज; (क.) गर्ग.<br />
'''वर्णन:'''- माक्याचीमाक्याचे क्षुद्रछोटे वनस्पतिझुडूप पावसांतपावसाळ्यात उगवते व ओलसर जागेंत किंवा पाणी दिल्यास बाराही महिने जगते. ह्यांत श्वेतपांढरा माका आणि पीतपिवळा माका अशा दोन जातिजाती आहेत. पाने समोरासमोर दोन असतात आणि ती देठविरहित असतात. दक्षिणेंत श्वेतजाति विशेष मिळते आणि बंगाल्यांत पीत जाति मिळते. ह्याचेमाक्याची पंचांगपाने औषधांतसमोरासमोर वापरतात.<brदोन />[[चित्र:Ecliptaअसतात flowerआणि ती देठविरहित असतात.jpg|thumb|right]]
'''रसशास्त्र:'''- माक्यांत एक जातीची राळ व सुगंधि कडु द्रव्य आहे. माका उकडल्यास त्याचा गुण जातो. ह्याचा रस गोंदण्यासाठी वापरतात.<br /> ▼<br />[[चित्र:Eclipta flower.jpg|thumb|right]]
'''धर्म:'''- माका कडु, उष्ण, दीपन, पाचन, वायुनाशी, आनुलोमिक, मूत्रजनन, बल्य, वातहर, त्वग्दोषहर, व्रणशोधन, व्रणरोपण आणि वर्ण्य आहे. माक्यास रसायन मानतात ही अतिशयोक्ति नाही. ह्याची मुख्य क्रिया यकृतावर होत असते. यकृताची विनिमयक्रिया सुधारते, पित्तस्त्राव नीट होतो, आमाशयांतील आणि पक्वाशयांतील पचनक्रिया सुधारते व ह्या तीन मुख्य ठिकाणच्या क्रिया सुधारल्याने सर्व शरीरास तेज येते. रोज माका खाल्याने वृध्दाचा तरूण होतो ही म्हण केवळ अतिशयोक्ति नाही. माक्याचे धर्म टॅरॅक्झेकम् सारखे किंबहुना त्यापेक्षा उत्तम तर्‍हेचे आहेत. मोठ्या मात्रेंत उलट्या होतात.<br /> ▼▲'''रसशास्त्र:'''- माक्यांत एकएका जातीची राळ व सुगंधिएक कडुसुगंधी कडू द्रव्य आहे. माका उकडल्यास त्याचा गुण जातो. ह्याचा रस गोंदण्यासाठी वापरतात.<br /> ह्याचे पंचांग औषधांत वापरतात.
▲'''धर्म:'''- माका कडुकडू, उष्ण, दीपनदीपक, पाचनपाचक, वायुनाशी, आनुलोमिक, मूत्रजननमूत्रजनक, बल्य, वातहर, त्वग्दोषहर, व्रणशोधनव्रणशोधक, व्रणरोपणव्रणरोपक आणि वर्ण्य आहे. माक्यास रसायन मानतात ही अतिशयोक्ति नाही. ह्याची मुख्य क्रिया यकृतावर होत असते. यकृताची विनिमयक्रिया सुधारते, पित्तस्त्रावपित्तस्राव नीट होतो, आमाशयांतील आणि पक्वाशयांतील पचनक्रिया सुधारते व ह्या तीन मुख्य ठिकाणच्या क्रिया सुधारल्याने सर्व शरीरास तेज येते. रोज माका खाल्याने वृध्दाचावृद्धाचा तरूणतरुण होतो ही म्हण केवळ अतिशयोक्ति नाही. माक्याचे धर्म टॅरॅक्झेकम् सारखे किंबहुना त्यापेक्षा उत्तम तर्‍हेचे आहेत. मोठ्याअधिक मात्रेंतप्रमाणात माका खाल्यास उलट्या होतात.<br />
'''मात्रा:'''- ताजा अंगरस १ ते २ थेंब.<br />
'''उपयोग:'''-
# माक्याचा रस यकृताची क्रिया बिघडली असता देतात. यकृताची क्रिया सुधारली म्हणजे कावीळ नाहीशी होते, यकृद्वृध्दियकृतवृद्धी आणि प्लीहावृध्दिप्लीहावृद्धी कमी होते. मूळव्याध आणि उदरपचनाचे विकार बरे होतात व कुपचन नाहीसे होते. कावीळ, मूळव्याध आणि उदरपचन हे बहुतकरून यकृताच्या रोगावर अवलंबून असतात, म्हणून यकृतावर क्रिया करणारी औषधें द्यावी लागतात. यकृताची क्रिया बिघडल्याने एक जातीचे शारीरिक विष, ज्यास संस्कृतांत आम असे म्हणतात तेअसे एका जातीचे शारीरिक विष शरीरांत जमते व त्यामुळे आमवात, भोवळ, डोकेदुखी, द्दष्टिमांद्य आणि तर्‍हेतर्‍हेचे त्वग्रोगत्वचारोग उत्पन्न होतात. ह्या रोगांत माका दिल्यास फार फायदा होतो.
# जीर्णत्वग्रोगांतजुन्या त्वचारोगांत (उदा:- कंडू, इंद्रलुप्त वगैरे) माका पोटांत देतात आणि त्याचा लेप करितात. अकालपलित रोगांतरोगांतही माकाहाच पोटांतउपाय देतात व लेप करितातकरतात.
#ह्याने केस वाढतात व केसांचा रंग सुधारतो. माक्याचा रस व हिराकस ह्याच्या लेपाने केस काळे होतात.
# मद्रासकडे विंचवाच्या दंशावर माक्याचा लेप करितात व पोटांत देतात.
| 