"पोलाद" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
छो Typo fixing, typos fixed: महत्व → महत्त्व, सर्वात → सर्वांत using AWB |
छो सांगकाम्याने वाढविले: my:သံမဏိ; cosmetic changes |
||
ओळ १:
'''पोलाद''' ([[इंग्लिश भाषा|इंग्लिश]]: ''Steel'', ''स्टील'' ;) हा [[लोह]] व [[कार्बन]] यांपासून बनवला जाणारा मिश्रधातू आहे. त्यात लोहाचे प्रमाण जास्त असते व कमी प्रमाणात कार्बन असतो. म्हणजेच लोह व कोळसा खाणींचे पोलाद उत्पादनात फार महत्त्व आहे. स्पाँज आयर्न हा घटक पोलादाच्या उत्पादनासाठी मोठ्या प्रमाणात वापरला जातो.
== प्रकार ==
* हलके पोलाद
* मध्यम पोलाद ०.३ ते ०.६ टक्के कार्बन असेल तर मिडीयम पोलाद संबोधले जाते.
* उच्च पोलाद - ०.६ टक्क्यावर कार्बन असेल तर त्यास उच्च पोलाद
पोलादाचा पुनर्वापर होतो. लोखंडी भंगारा पासून पुन्हा नवे पोलाद
== मिश्रधातू ==
पोलादाच्या मिश्रधातूंचा फायदा असा असतो की मूळ धातूपेक्षा वेगळे व चांगले गुणधर्म त्यात असतात. मँगेनीज धातू पोलाद निर्मिती प्रक्रियेत वापरून पोलादाचा कणखरपणा वाढवला जातो. त्याच प्रक्रियेत शिसे हा धातूही वापरला जातो.
लोखंडापेक्षा पोलाद
मोटारी व मोटरसायकली बनवतांना ज्या घटकांना जास्त तन्यतेच्या धारणेची tensile strength ची गरज नसते पण मोजमापाबद्दलचा अचूकपणा महत्त्वाचा असतो त्या ठिकाणी शिसे मिश्रित पोलाद वापरतात. कारण
अश्या प्रकारचे एकूण ऐंशीवर धातू आज ज्ञात आहेत. याशिवाय अनेक मिश्र धातू आहेत. त्यात पोलादाला खूप महत्त्वाचे स्थान आहे.
[[चित्र:Steel wire rope.JPG|पोलादाची तार | thumb]]
== आर्थिक महत्त्व ==
पोलादाचे उत्पादन व वापर किती आहे हे, त्या देशाच्या आर्थिक विकासाचे निर्देशक मानले जाते. कारण त्याचा वापर पायाभूत सुविधा क्षेत्रात होतो. पोलादाचा वापर बांधकाम क्षेत्रात होतो. घरे, पूल बांधताना ते वापरले जाते. वाहन उद्योगात क्षेत्रात, यंत्रे तसेच घरगूती उपकरणे, [[रेल्वे]], [[वीज]] अशा क्षेत्रात पोलादाचा वापर होतो. होतो. संरक्षण खात्याच्या साधन सामुग्रीत मोठ्याप्रमाणात पोलाद वापरात येते.
ओळ २२:
[[चित्र:Steel tower.jpg|वीज वितरणात पोलाद वापरले जाते | thumb]]
[[चित्र:Sauce boat.jpg|घरगुती भांड्यांसाठी स्टेनलेस स्टील पोलादाचा वापर | thumb]]
== भारताची स्थिती ==
भारतात पोलाद
* टाटा आयर्न अन्ड स्टील कंपनी
* इंडियन आयरन अन्ड स्टील कंपनी
ओळ २९:
याशिवाय काही छोटे कारखाने होते. हे कारखाने खाजगी क्षेत्रात होते. सर्वाची मिळून दहा लाख टन पोलाद चे उत्पादन करण्याची क्षमता त्या काळात होती.
=== संमिश्र अर्थव्यवस्था ===
संमिश्र अर्थव्यवस्थेत मोठे, अवजड उद्योग सरकारी क्षेत्रांनी चालवावेत असे धोरण होते. त्यानुसार पोलाद
हे सर्व व टाटांचा कारखाना हे एकात्मिक कारखाने होते. म्हणजे पोलादाच्या उत्पादनासाठी [[लोह]] हा प्रमुख कच्चा माल लागतो. तर हे लोह उपलब्ध करून देणार्या खाणीही ह्या कारखान्यांच्या ताब्यात होत्या. सरकारने हे प्रचंड कारखाने सुरू केल्याने [[इ.स. १९४७]] सालातील दहा लाख टन उत्पादनावरून भारत [[इ.स. १९७०]] पर्यंत १ कोटी ५० लाख टनापर्यंत पोलाद उत्पादन करू लागला. जगात पोलाद
[[चित्र:LightningVolt Iron Ore Pellets.jpg|लोखंडाच्या निर्मितीची प्रक्रिया |thumb]]
== सुधारणा ==
सरकारी कारखान्यांच्या कामात सुसुत्रता यावी म्हणून [[इ.स. १९७३]] मध्ये स्टील अथॉरीटी ऑफ इंडिया लिमिटेड म्हणजेच आज सेल नावाने ओळखली जाणारी या सर्व संस्थांची अधिकारी कंपनी सुरू करण्यात आली. आज सर्व सरकारी कारखाने तिच्या अखत्यारीत मोडतात.
[[इ.स. १९९०]] नंतर भारतात उदार आर्थिक धोरणांचा स्वीकार केला. यात पोलादावरील बंधने उठवण्यात आली. [[इ.स. १९९३]]
या सुधारणा झाल्यामुळे [[इ.स. २००४]] ते [[इ.स. २००५]]
== प्रमुख संस्था ==
पोलाद
* प्रमुख कंपन्या म्हणजे सेल, टाटा पोलाद व राष्ट्रीत इस्पात निगम.
* मोठ्या कंपन्या म्हणजे ५ लाख टनांच्यावर क्षमता असलेल्या कंपन्या. यात एस्सार पोलाद , जेएसडब्ल्यू पोलाद , जिंदाल पोलाद
* इतर सर्व कंपन्या. यात क्रूड पोलाद
[[इ.स. २००८]] ते [[इ.स. २००९]] साली आर्थिक सुधारणांचा परिणाम होऊन उत्पादन वाढले आहे. सरकारी क्षेत्राचे योगदान १ कोटी ६३ लाख टनांचे आहे. [[इ.स. १९९०]] नंतरच्या नव्या कंपन्यांनी मोठी कामगिरी बजावलेली आहे व त्यांनी १ कोटी टनांवर उत्पादन केलेले आहे. म्हणजेच पोलाद क्षेत्र सरकारी नियंत्रणातून बंधमुक्त केल्याने त्याचा विकास झाला आहे, असे मानण्यास जागा आहे.
== आयात - निर्यात ==
देशातील पोलादाच्या गरजेपकी ८७ टक्के उत्पादन देशातच होते तर १३ टक्के आयात पोलादाद्वारे भागवले जाते. पण आपण पोलाद
[[इ.स. २००८]] ते [[इ.स. २००९]] साली आपण ६४ लाख टन पोलाद
== टाटा स्टील ==
टाटा स्टीलने देशात क्षमता विस्तार केला तसेच परदेशात मोठमोठ्या कंपन्या विकत घेतल्या. [[इ.स. २००४]] मध्ये [[सिंगापूर]] येथील नॅटपोलाद , [[इ.स. २००५]] मध्ये [[थायलंड]] येथील मिलेनियम पोलाद
स्पॉंज आयर्न हा घटक पोलाद च्या उत्पादनासाठी मोठ्या प्रमाणात वापरला जातो व स्पॉंज आयरनच्या उत्पादनाबाबत भारत जगात आघाडीवर आहे. तर पोलाद
== प्रदूषण ==
शिसं-मिश्रित स्टीलच्या निर्मिती प्रक्रियेत (smelting) निर्माण होणारा शिस्याचा कचरा हवेबरोबर वाहात जातो व आसमंतात पसरतो. तो आजूबाजूच्या हवेबरोबर पाण्यातही शिरतो व प्रदूषण करतो. या स्रोतांमधून तो आणि तिथून मग सजीवांच्या शरीरात प्रवेश करतो.
== भविष्य ==
* भारतात नवे आणखी काही पोलाद कारखाने येत्या काळात सुरू होतील. [[दक्षिण कोरीया]] स्थित पास्को ही कंपनी १ कोटी २० लाख टन पोलाद
* पोलाद उत्पादनात जगात अग्रणी असलेली आर्सेलर मित्तल ही कंपनी आपली भारतातील सहयोगी कंपनी उत्तम गल्वाला सोबत घेऊन पश्चिम महाराष्ट्रात १५ हजार कोटी रुपये खर्चून पोलाद निर्मितीचा कारखाना उभारणार आहे. या कारखान्यातून दरवर्षी ३० लाख टन पोलादाची निर्मिती होणार आहे.
ओळ १२५:
[[ms:Keluli]]
[[mwl:Aço]]
[[my:သံမဏိ]]
[[new:स्टील]]
[[nl:Staal (legering)]]
|