"यक्षगान" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

Content deleted Content added
छो 188.50.31.97 (चर्चा)यांची आवृत्ती 490291 परतवली.
छोNo edit summary
ओळ १:
[[Imageचित्र:Yakshagana1.jpg|thumb|बडगुतिट्टुबडगुतिट्टू यक्षगान]]
[[Imageचित्र:Yakshagana2.jpg|thumb|तेंकुतिट्टू यक्षगान]]
'''यक्षगान''' ([[कन्नड भाषा|कन्नड]] - ಯಕ್ಷಗಾನ) हा [[कर्नाटक|कर्नाटकातील]] [[नृत्यनाट्य|नृत्यनाट्याचा]] कलाप्रकार आहे. या अभिजात नृत्यनाट्य शैलीमध्ये नृत्य, गायन, अभिनय, वेशभूषा यांचा संगम आहे. कर्नाटकाच्या सांप्रदायिक कलाप्रकारांमध्ये हा प्रमुख कलाप्रकार गणला जातो. यक्षगानाला इ.स.च्या सतराव्या शतकापासून ज्ञात इतिहास आहे. आधुनिक काळात [[कोटा शिवराम कारंत]] यांनी या कलेस पुनरुज्जीवित केले. कर्नाटकाच्या किनारी भागातील [[उत्तर कन्नड जिल्हा|उत्तर कन्नड]], [[दक्षिण कन्नड|दक्षिण कन्नड जिल्हा]] व [[उडुपी जिल्हा|उडुपी]] हे जिल्हे व घाटावरील [[शिमोगा जिल्हा|शिमोगा]], [[चिकमगळूर जिल्हा|चिकमगळूर]] व [[केरळ|केरळातील]] [[कासारगोड जिल्हा|कासारगोड]] जिल्ह्यांमध्ये यक्षगानाचा प्रामुख्याने प्रसार आहे.
'''यक्षगान''' ([[कन्नड भाषा|कन्नड]] - ಯಕ್ಷಗಾನ) हा [[कर्नाटक|कर्नाटकातील ]] नृत्य नाट्याचा प्रकार आहे.
 
यक्षगान - नृत्य, गाणे, अभिनय, वेशभूषा यांचा संगम असणारी अभिजात नृत्यनाट्य शैली आहे.कर्नाटकच्या सांप्रदायिक कला प्रकारांमध्ये ही सर्वात प्रमुख कलप्रकार आहे. यक्षगानाचा इतिहास तीनशे ते चारशे वर्षे मागे जातो. आधुनिक काळात [[कोटा शिवराम कारंत]] यांनी या केलेस पुनर्ज्जीवीत केले. कर्नाटकाच्या किनारपट्टी भागातील ([[उत्तर कन्नड]], [[दक्षिण कन्नड]] व [[उडुपी]]) जिल्हे व घाटावरिल [[शिमोगा]], [[चिकमगळूर]] व [[केरळ]]मधील [[कासारगोड]] जिल्ह्यांमध्ये प्रामुख्याने याचे प्रयोग होतात.
मराठीआरंभीच्या नाट्यसंगितावरकाळातील सुरूवातीच्यामराठी काळातनाट्यसंगीतावर यक्षगानाचा काही अंशी प्रभाव पडला होता.
 
मराठी नाट्यसंगितावर सुरूवातीच्या काळात यक्षगानाचा काही अंशी प्रभाव पडला होता.
==प्रमुख अंग==
यक्षगानाचेयक्षगानाची प्रमुख अंगअंगे खालीलप्रमाणे -
* '''प्रसंग''' (कथाविषय): यक्षगानाच्या प्रवेश वा कथाविषयास प्रसंग असे संबोधतात. प्रसंग बहुतांशी पौराणिक असतात. नाट्य असलेले प्रसंग निवडले जातात. उदा. महाभारतातील भीम दुर्योधनच्यादुर्योधनाच्या गदायुद्धाची कथा "गदायुद्ध प्रसंग" म्हणून प्रसिद्ध आहे. पौराणिक प्रसंग जरी बहुसंख्येने असले, तरी विषय पौराणिकच असावा असे बंधन नाही. आधुनिक काळात ऐतिहासिक, सामाजिक प्रसंगही प्रयोगासाठी घेतले जातात.
* '''पात्रधारिगळुपात्रधारिगळू''' (नट व नट्या): प्रसंगातील कथेत अनेक ''पात्रे'' अभिनय करतात. कोणत्याही नाटकाप्रमाणे यातही स्त्री पात्रस्त्रीपात्र, खलनायक पात्र, विदूषक पात्र, नायक पत्रपात्र -इत्यादी आदीपात्रे असतात. यक्षगान सामान्यतः रात्रीच्या वेळी ग्रामिणग्रामीण प्रेक्षकांसमोर सादर होते. प्रेक्षकांना खिळवून ठेवण्याची मुख्य कामगिरी यांस पार पाडावी लागते.
* '''वेषभूषण''' (वेशभूषा): यक्षगानच्यायक्षगानाचे तेंकुतिट्टू व बडगुतिट्टू हे जे दोन प्रकार आहेत, त्यातीलत्यांतील वेगळेपणफरक मुख्यतः पोषाखात आहे. यक्षगान हे वेगवेगळ्या व्यावसायिक मंडळींकडून सादर होते. त्यामुळे प्रेक्षकांना आकर्षितआकर्षून करण्यासाठी आकर्षकघेण्यासाठी वेशभूषेचा आधार घेतला जातो. नाटकाप्रमाणे येथेही पात्रांचे महत्वमहत्त्व, फरक, प्रवृत्ती वेशांद्वारा दर्शविल्यादाखवल्या जातात. नायक व खलनायकांचा मुकुट सामान्यसर्वसामान्य पात्रांपेक्षा बराच आकर्षकभारदस्त असतो. स्त्री पात्रांचास्त्रीपात्रांचा मुकुट लहान असतो. तॆंकु तिट्टुतेंकुतिट्टू शैलीतील वेशभूषा बडगु तिट्टिबडगुतिट्टू शैलीपेक्षा बरीच वेगळी असते.
* '''भागवतिकॆभागवतिके'''(गायक): यांना हाडुगारिकॆहाडुगारिके असेही संबोधतात. कथानकाच्या पार्श्वभूमीवर भागवतिके गायन करतात. या पदांस भागवतरु भागवतरू असे म्हणतात. नट मंडळीनटमंडळी नृत्य करितकरत असताना पार्श्वगायनाचे मुख्य काम भागवतिके करतात. संदर्भानुसार आवाजात तो तो भाव आणणे हे गायकांकडून अपेक्षित असते.
* '''मातुगारिकॆमातुगारिके'''(निवेदक): गायकाने गायलेल्या गाण्याचा अर्थ सारांश सामन्यसामान्य जनतेला समजावण्याचे व सारांश सांगण्याचे काम निवेदकाकडे असते.
 
* '''हिम्मेळ''' (वादक): वादकमंडळी साथीसाठी व पार्श्वसंगितासाठीपार्श्वसंगीतासाठी खालील वाद्ये वापरतात
* '''मातुगारिकॆ'''(निवेदक): गायकाने गायलेल्या गाण्याचा अर्थ सारांश सामन्य जनतेला समजावण्याचे व सारांश सांगण्याचे काम निवेदकाकडे असते.
::#चंडे
* '''हिम्मेळ''' (वादक): वादकमंडळी साथीसाठी व पार्श्वसंगितासाठी खालील वाद्ये वापरतात
::#मद्दले
::#चंडॆ
::#मद्दलॆ
::#मृदंग
::#टाळ
::#जागटे
::#जागटॆ
 
==यक्षगानाच्या विविध शैली==
तॆंकुतिट्टुतेंकुतिट्टूबडगुतिट्टुबडगुतिट्टू असेअश्या यक्षगानाचेयक्षगानाच्या दोन प्रवाहशैली आहेत. या दोन्हीतीलदोन्हींतील मुख्य फरक वाद्ये व वेशभूषेचा आहे. बडगुतिट्टुबडगुतिट्टू शैलीचा प्रचार [[कोटा शिवराम कारंत]] यांनी केला. [[उडुपी]], [[उत्तर कन्नड]] आदी जिल्ह्यांमध्ये या शैलीचा प्रसार आहे. तॆंकुतिट्टुतेंकुतिट्टू शैली केरळलगतच्याकेरळालगतच्या कर्नाटकात लोकप्रियाहेलोकप्रिय आहे. या शैलीवर [[कथकली|कथकलीचाही]]चाही प्रभाव आहे.
 
 
 
==प्रमुख कलाकार==
*भागवतिकॆ भागवतिके : नॆब्बूरुनेब्बूरू नारायण, दि. उप्पूरुउप्पूरू नारणप्पा, कडतोक मंजुनाथ भागवत, दि. गुंड्मिगुंडमी काळिंग नावुड, सुब्रह्मण्य धारेश्वर, नारायण शबराय, बलिप नारायण भागवतरुभागवतरू, दामोदर मंडॆच्चमंडेच्च, पोळ्य लक्ष्मीनारायण शॆट्टीशेट्टी, कॊळगिकोळगी केशव हॆगडॆहेगडे, लीलावतिलीलावती बैपाडित्ताय, पद्याण गणपतिगणपती भट, दिनेश अम्मण्णाय, पुत्तिगॆपुत्तिगे रघुराम हॊळ्ळहोळ्ळ.
*हिम्मेळ : दि. नॆड्लॆनेड्ले नरसिंह भट, कॆके. हरिनारायण बैपाडित्ताय, कुद्रॆकूड्लुकुद्रेकुड्लू रांराम भट, केशव बैपाडित्ताय, मोहन बैपाडित्ताय, पद्याण शंकरनारायण भट्भट, अडूरुअडूरू गणेश राव.
*पात्रधारी : दि. कॆरॆमनॆकेरेमने शिवराम हॆगडॆहेगडे, कॆरॆमनॆकेरेमने महाबल हॆगडॆहेगडे, कॆरॆमनॆकेरेमने शंभु हॆगडॆहेगडे, चिट्टाणिचिट्टाणी रामचंद्र हॆगडॆहेगडे, कॊंडदकुळिकोंडदकुळी रामचंद्र हॆगडॆहेगडे, ऐरोडिऐरोडी राम गाणिग, मंटप प्रभाकर उपाध्याय, गोडॆगोडे नारायण हॆगडॆहेगडे, बळ्कूरुबळकुरू कृष्णयाजिकृष्णयाजी, जलवळ्ळिजलवळ्ळी, कण्णिमनॆकण्णिमने गणपतिगणपती हॆगडॆहेगडे, भास्कर जोशिजोशी, कुंब्ळॆकुंबळे सुंदर राव, वासुदेव सामग, बण्णद महालिंग, चंद्रगिरि अंबु, सुब्रह्मण्य हॆगडॆहेगडे चिट्टाणिचिट्टाणी, सिद्धकट्टॆसिद्धकट्टे चॆन्नप्पचेन्नप्पा शॆट्टीशेट्टी, कॆके. गोविंद भट, कोळ्यूरुकोळ्युरू रामचंद्र राव.
* ताळ मद्दलॆमद्दले : शेणिशेणी गोपालकृष्ण भट, मल्पॆमालपे लक्ष्मीनारायण सामग, डॉ. प्रभाकर जोशी, कीरिक्काडुकिरिकाड्डू मास्तर् विष्णु भट, देराजॆदेराजे सीतारामय्या, डॉ. रमानंद बनारी, युयू. बी. गोविंद भट, जब्बर्जब्बर समो संपाजॆसंपाजे
 
*भागवतिकॆ: नॆब्बूरु नारायण, दि. उप्पूरु नारणप्पा, कडतोक मंजुनाथ भागवत, दि. गुंड्मि काळिंग नावुड, सुब्रह्मण्य धारेश्वर, नारायण शबराय, बलिप नारायण भागवतरु, दामोदर मंडॆच्च, पोळ्य लक्ष्मीनारायण शॆट्टी, कॊळगि केशव हॆगडॆ, लीलावति बैपाडित्ताय, पद्याण गणपति भट, दिनेश अम्मण्णाय, पुत्तिगॆ रघुराम हॊळ्ळ.
*हिम्मेळ : दि. नॆड्लॆ नरसिंह भट, कॆ.हरिनारायण बैपाडित्ताय, कुद्रॆकूड्लु रां भट, केशव बैपाडित्ताय, मोहन बैपाडित्ताय, पद्याण शंकरनारायण भट्, अडूरु गणेश राव.
 
*पात्रधारी: दि. कॆरॆमनॆ शिवराम हॆगडॆ, कॆरॆमनॆ महाबल हॆगडॆ, कॆरॆमनॆ शंभु हॆगडॆ, चिट्टाणि रामचंद्र हॆगडॆ, कॊंडदकुळि रामचंद्र हॆगडॆ, ऐरोडि राम गाणिग, मंटप प्रभाकर उपाध्याय, गोडॆ नारायण हॆगडॆ, बळ्कूरु कृष्णयाजि, जलवळ्ळि, कण्णिमनॆ गणपति हॆगडॆ, भास्कर जोशि, कुंब्ळॆ सुंदर राव, वासुदेव सामग, बण्णद महालिंग, चंद्रगिरि अंबु, सुब्रह्मण्य हॆगडॆ चिट्टाणि, सिद्धकट्टॆ चॆन्नप्प शॆट्टी, कॆ. गोविंद भट, कोळ्यूरु रामचंद्र राव.
 
[[वर्ग : नृत्य|*]]
* ताळ मद्दलॆ: शेणि गोपालकृष्ण भट, मल्पॆ लक्ष्मीनारायण सामग, डॉ.प्रभाकर जोशी, कीरिक्काडु मास्तर् विष्णु भट, देराजॆ सीतारामय्या, डॉ. रमानंद बनारी, यु. बी. गोविंद भट, जब्बर् समो संपाजॆ
[[वर्ग:भारतीय नृत्ये]]
 
[[वर्ग : नृत्य|*]]
[[en:Yakshagana]]
[[fi:Yakshagana]]
"https://mr.wikipedia.org/wiki/यक्षगान" पासून हुडकले