"वर्ग:विज्ञान" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

[[Category:पद्धतशीर अभ्यास]]

<br>'मानसशास्त्र'म्हटल्यानंतर मनासारख्या गूढ गोष्टींचा अभ्यास करणारे शास्त्र असे अनेकांची समजूत असते. मानसशास्त्र शिकलेल्या व्यक्तीला काही प्रश्न नेहमी विचारले जातात. उदाहराणार्थ तुम्हाला लोकांच्या मनातलं सगळं कळत का? तुम्ही लोकांच्या मनातनलं कसं काढू घेता. तुम्ही लोकांना मोहनिद्रेत (हिप्नोटाईझ)कसे आणता? तुम्ही मनकवडे आहात का? इत्यादी. <br>मानसशास्त्राला इंग्रजीत '''Psychology''' म्हणतात. हा शब्द १६ व्या शतकात तयार केला गेला. या ग्रीक शब्दाचा अर्थ आत्म्याचे शास्त्र असा आहे. यावरून त्या काळातला या शास्त्रावरचा धार्मीक प्रभाव लक्षात येईल. परंतु काही तत्वज्ञांनी यास आक्षेप घेतला 'आत्मा'ही एक गूढ,अमूर्त,सिद्ध न करता येण्याजोगी संकल्पना आहे. त्यामुळे 'आत्मा'चा शास्त्रशुद्ध अभ्यास करणे शक्य नाही. हा विचारप्रवाह विकसित होऊन मानसशास्त्राचा शास्त्र म्हणून अभ्यास व्हायला १९ वे शतक उजाडावे लागले. त्यावेळी 'मनाचे शास्त्र' किंवा 'मानसिक जीवनाचे शास्त्र'(the science of mental life) अशी त्याची व्याख्या केले गेली. या काळात मानसशास्त्रज्ञ प्रयुक्तांना त्यांच्या मानसिक अनुभवांचे ''(उदा. संवेदना, विचार, भावना इ.)''वर्णन करावयास सांगत. परंतु २० व्या शतकाच्या सुरुवातीला पुढे आलेल्या विचार प्रवाहानुसार शास्त्रात केवळ दृष्य आणि मापनीय अशाच घटकांचा अभ्यास करता येतो. मन ही अदृष्य संकल्पना आहे तीचे मापन करता येत नाही. हाच विचार पुढे वर्तनवाद (beheviourisim)या नावाने प्रसिद्ध झाला. त्यामुळे या काळात मानसिक अनुभवांऐवजी बाह्यवर्तनांचा अभ्यास करण्यावर भर दिला गेला. कारणे ते दृश्य स्वरूपाचे आहेत. त्यामुळे १९२० च्या सुमारास 'मानवी वर्तनांचा अभ्यास करणारे शास्त्र म्हणजे मानसशास्त्र' अशी व्याख्या केल्या गेली. ही व्याख्या १९६० च्या दशकापर्यंत स्विकारल्या जात होती; परंतु त्यांनंतर मनाच्या अभ्यासात मानशास्त्रज्ञांना परत रस निर्माण झाला. 'मन' हा शब्द मानसशास्त्राच्या पाठ्यपुस्तकात दिसू लागला. आणइ मानसशास्त्राची व्यापक व्याख्या केल्या गेली. '''वर्तनांचा आणि मानसिक प्रक्रियांचा अभ्यास करणारे शास्त्र''' यात मानसिक प्रक्रियांचाही शास्त्रीय अभ्यास करता येतो असे गृहीत धरले आहे. उदाहरणार्थ, मुलाखत व व्यक्तीमत्व चाचण्यांवरून माणसाच्या व्यक्तीमत्वाचा वस्तुनिष्ठ अभ्यास करता येतो. मनात निर्माण झालेल्या भावनांमुळे जे शरीरांतर्गत बदल घडून येतात, त्यांचे मोजमाप करता येते. थोडक्यात अदृश्य अश्या मानसिक प्रक्रीयांचा शास्त्रीय अभ्यास करता येतो हे आता सर्वमान्य झाले आहे. वर्तन हे दृश्य व मापनीय असते. त्यामुळे वर्तनाचाही शास्त्रीय अभ्यास शक्य आहे.