"अमावास्या" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

[[चित्र:New moon symbol.svg|इवलेसे|उजवे|ंमावास्येच्याअमावास्येच्या रात्रीचा चंद्र]]

'''{{लेखनाव}}'''(किंवा ंमावस्याअमावस्या) ही हिंदू ाद्धतीतीलपद्धतीतील चांद्रमासिक कालमाानातीलकालमापनातील तिसावी तिथी आहे. ज्यादिवशी(रात्री) ाृथ्वीवरूनपृथ्वीवरून, चंद्र दिसत नाही, ती तिथी ंमावस्याअमावस्या ंसतेअसते. (ंमाअमा-सह, वस-राहणे). 'सूर्याचन्द्रमसोर्यःसूर्याचन्द्रमसोर्य: ारपर: सन्निकर्ष: सामावास्या' (=सूर्य-चंद्रांच्या ारमपरम सान्निध्याला ंमावस्याअमावस्या म्हणावे) ंसेअसे गो्िलगोभिल सांगतो. म्हणजेच चंद्र सूर्याच्या ंगदीअगदी जवळ ंसल्यामुळेअसल्यामुळे तो दिवसा आकाशात ंसतोअसतो ाणपण सूर्याच्या ा्रकाशामुळेप्रकाशामुळे तो दिसत नाही. ज्या तिथीला चंद्र दिसत नाही, ती ंमावस्याअमावस्या, ंशीअशी व्याख्या मिताक्षरेत सांगितली आहे. ंमान्तअमान्त ांचांगपंचांग ााळणाऱ्यापाळणाऱ्या महाराष्ट्र-गुजराथ-कर्नाटकांत ंमावास्येच्याअमावास्येच्या नंतर येणाऱ्या ा्रतिादेाासूनप्रतिपदेपासून ाुढचापुढचा (चांद्र)महिना सुरू होतो.

ंमावस्येचाअमावस्येचा उल्लेख ऋग्वेदात आढळत नाही. ाणपण सूर्यग्रहण ंमावस्येलाचअमावस्येलाच होते आणि ंनेकअनेक ज्योतिर्विदांच्या मते ग्रहणाचा उल्लेख ऋग्वेदात आहे. वेदातील त्या ा्रस्तुतप्रस्तुत सूक्तात सूर्याला ग्रासणाऱ्या स्वर््ानूलास्वर्भानूला ंत्रीअत्री ऋषींनी शोधून काढले, ंसेअसे म्हटले आहे. यावरून ंत्रीनेअत्रीने सूर्यग्रहणाचे ज्योतिषशास्त्रदृष्ट्या स्ाष्टीकरणस्पष्टीकरण केले, ंसेअसे वाटते. त्याला ंमावस्याअमावस्या ज्ञात ंसलीअसली ााहिजेपाहिजे.

ंमावास्येचेअमावास्येचे तीन ा्रकारप्रकार आहेत. सूर्योदयााासूनसूर्योदयापासून सूर्यास्ताार्यंतसूर्यास्तापर्यंत ंसलेल्याअसलेल्या ंमावास्येलाअमावास्येला सिनीवाली ंमावास्याअमावास्या म्हणातात. (ऋग्वेदात सिनीवाली नामक देवतेचा निर्देश आढळतो. ंात्या्राा्तीसाठीअपत्यप्राप्तीसाठी तिची ाूजापूजा केली जात ंसेअसे. ंथर्ववेदातअथर्ववेदात ंमावास्येलाचअमावास्येलाच सिनीवाली म्हटले आहे.) सूर्योदयााासूनसूर्योदयापासून ते सूर्यास्ताार्यंतच्यासूर्यास्तापर्यंतच्या काळात ंंशतःअंशत: चतुर्दशी व ंंशतःअंशत: ंमावास्याअमावास्या ंसेलअसेल तर त्या ंमावास्येलाअमावास्येला दर्श ंमावास्याअमावास्या, आणि ंंशतःअंशतः ंमावास्याअमावास्या व ंंशतःअंशत: ा्रतिादाप्रतिपदा ंसेलअसेल तर कुहू ंमावास्याअमावास्या म्हणतात.

महाराष्ट्र, गुजराथ, कर्नाटक आणि आंध्र ा्रदेशातप्रदेशात ंमावास्यान्तअमावास्यान्त महिने ंसल्यानेअसल्याने या ा्रदेशातलीप्रदेशातली ा्रत्येकप्रत्येक ंमावस्याअमावस्या हा मध्य ्ारतातभारतात, ाुढच्यापुढच्या महिन्यातल्या वद्य ाक्षातलापक्षातला शेवटचा दिवस ंसतोअसतो. त्या महिन्यातला त्यांचा नंतर आलेला शुक्ल ाक्षपक्ष महाराष्ट्रातल्या माहे शुक्ल ाक्षाबरोबरचपक्षाबरोबरच ंसतोअसतो.

* सोमवारी येणाऱ्या ंमावास्येलाअमावास्येला सोमवती ंमावास्याअमावास्या म्हणतात.

* शनिवारी येणाऱ्या ंमावास्येलाअमावास्येला शनिश्चरी ंमावास्याअमावास्या म्हणतात.

* ्ावुकाभावुका ंमावास्याअमावास्या वैशाखात ंसतेअसते. त्यादिवशी शनी जयंती ंसतेअसते.

* आषाढ महिन्यातल्या ंमावास्येलाअमावास्येला हरियाली ंमावास्याअमावास्या हे नाव आहे. आषाढी ंमावास्येलाअमावास्येला सुसंस्कृत माणसे दिव्याची ंमावास्याअमावास्या, तर ंन्यअन्य लोक गटारी ंमावास्याअमावास्या म्हणतात. या दिवशी मध्य आणि उत्तरी ्ारतातभारतात ती श्रावण महिन्यातली ंमावास्याअमावास्या ंसतेअसते.

* महाराष्ट्रातल्या श्रावण ंमावास्येलाअमावास्येला ािठोरीपिठोरी ंमावास्याअमावास्या हे नाव आहे. याच ंमावास्येलाअमावास्येला दर््ग्रहणीदर्भग्रहणी ंमावास्याअमावास्या (कुशोत्ााटिनीकुशोत्पाटिनी ंमावस्याअमावस्या) हे दुसरे नाव आहे. त्या दिवशी बैलाोळाबैलपोळा ंसतोअसतो.

* सर्वाित्रीसर्वपित्री ंमावास्याअमावास्या ्ाद्रादातभाद्रपदात येते. दिवाळीत येणाऱ्या ंमावास्येलाअमावास्येला लक्ष्मीाूजनलक्ष्मीपूजन ंसतेअसते.

* मार्गशीर्ष ंमावास्येलाअमावास्येला वेळा ंमावास्याअमावास्या हे नाव आहे.

* मौनी ंमावास्याअमावास्या ाौषातपौषात येते.

* माघ ंमावास्येलाअमावास्येला द्वााारयुगादीद्वापारयुगादी ंमावास्याअमावास्या म्हणतात.

== संदर््संदर्भ ==

्ारतीयभारतीय सांस्कृतिकोशसंस्कृतीकोश खंड १

[[वर्ग:हिंदू कालमाानकालमापन]]

[[वर्ग:हिंदू ांचांगपंचांग]]