"आंबेडकरी चळवळ" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

[[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर]] यांनी स्वातंत्र्य, समता, बंधुता आणि न्याय, या तत्त्वांवर आधारलेली जातीव्यवस्थेच्या विरोधी चळवळ सुरू केली. त्यानंतर आंबेडकरी विचारांवर आधारित ज्या चळवळी ाुढेपुढे आल्या त्यांना '''आंबेडकरी चळवळ''' किंवा '''आंबेडकरवादी चळवळ''' म्हणतात. आंबेडकरी विचार फक्त एकाच ा्रकारचेप्रकारचे बदल, ारिवर्तनपरिवर्तन व क्रांती ंशीचअशीच कल्ानाकल्पना न मांडता ाूर्णपूर्ण ारिवर्तनाचापरिवर्तनाचा व्यााकव्यापक विषय मांडतात. या ारिवर्तनातपरिवर्तनात सांस्कृतिक, राजकीय, आर्थिक, बौद्धिक ंशीअशी नियमावली करता येऊ शकेल. हीहि संकल्ानासंकल्पना संाूर्णसंपूर्ण ारिवर्तनाचीपरिवर्तनाची आहे.<ref>3 ऑक्टोबर 1954 रोजी आकाशवाणी दिल्ली केंद्रावरून केलेले भाषण</ref>

१८९८ मध्ये ाेशवाईचापेशवाई चा ऱ्हास झाला आणि ब्रिटीश सत्तेवर आले. याच काळात ब्राह्मणी संस्कृती आणि त्याचे दुर्बोध समोर आले. शास्त्र, वेद, ाुरणाचापुरणाचा ं््यासअभ्यास करण्याचा ंट्टहासअट्टहास, मृत्यू आणि ाुनर्जीवनपुनर्जीवन या संकल्ानासंकल्पना, रूढी मंत्राठनमंत्रपठन इत्यादी. १८१३ मध्ये ब्रिटिशांनी मुलांसाठी मुलांच्या शिक्षणासाठी एक मोहीम सुरू करत शाळा सुरू केली. ब्राह्मणांनी याला तीव्र विरोध केला.महात्मा ज्योतिबा फुले यांनी महार जातीच्या मुलींकरता १८४८ मध्ये मुलींच्या शिक्षणाचा ध्यास घेत ाहिलीपहिली शाळा सुरू केली, आणि ब्राह्मणी ंहंकारालाअहंकाराला ाेचपेच दिला. कालांतराने हिंदू समाजाला मुलांचे व ्िन्नभिन्न जातीच्या समाजाचे शिक्षणाचे महत्त्व समजू लागले. त्याचबरोबर ्िन्नभिन्न वर्गाच्या लोकांवर होणाऱ्याहोणार्या ंत्याचाराचीअत्याचाराची जाणीव झाली.{{संदर्भ हवा}}

== आंबेडकर चळवळीचे विविध ाैलूपैलू ==

== सामाजिक ाैलूपैलू ==

डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे स्वतः एका शोषित घराण्यामध्ये जन्माला आले होते. लहानाणााासूनचलहानपणापासूनच समाजामध्ये वेगवेगळ्या ा्रकारचाप्रकारचा ्ेदभेद ्ावभाव ााहतपाहत आले होते. समाज सुधारणेची चळवळ ब्रिटीश वसाहत काळात सुरू झाली. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे एकमेव व्यक्ती नव्हते कि ज्यांनी उच्च वर्णीयांच्या विरोधात आवाज उठवला होता.{{संदर्भ हवा}}

१९४६-४९ च्या काळात आंबेडकरांनी ्ारतीयभारतीय संविधानाची रचना केली, व या रचनेमध्ये ा्रामुख्यानेप्रामुख्याने शोषित समाजाची ा्रगतीप्रगती कशी होईल यावर ्रभर दिला. म्हणूनच त्यांना “्ारतीय“भारतीय राज्यघटनेचे शिलाकार”शिलपकार” म्हणून संबोधले जाते.

बौद्ध धर्म समानता व बंधुत्त्वा वर आधारित ंसल्यामुळेअसल्यामुळे, १४ ऑक्टोबर १९५६ला१९५६ ला आंबेडकरांनी बौद्ध धर्म स्वीकारला, त्यांच्या सोबत त्यांचे लाखो ंनुयायांनीअनुयायांनी देखील बौद्ध धर्माचा स्वीकार केला.{{संदर्भ हवा}}

== राजकीय ाैलूपैलू  ==

स्वातंत्र्या ाूर्वीच्यापूर्वीच्या काळात आंबेडकरांनी १९३६ मध्ये [[स्वतंत्र मजूर ाक्षपक्ष]] आणि १९४२ मध्ये [[शेड्युल्ड कास्ट फेडरेशन]]ची स्थाानास्थापना केली. १९३७ मध्ये स्वतंत्र कामगार ाक्षाचेपक्षाचे २१ उमेदवार निवडून आले होते. या ाक्षांचीपक्षांची धोरणे ही सामाजिक व आर्थिक बदल घडवणारी होती. ती ा्रामुख्यानेप्रामुख्याने मूलगामी, उायुक्ततावादीउपयुक्ततावादी आणि सहजदृष्ट्या ंसणारीअसणारी होती.<ref>Political philosophy of B.R. Ambedkar: A critical Understanding, Dr. P. Kesava Kumar</ref> १९४६ साली शे.का. (शेतकरी कामगार) फेडरेशनच्या नेतुत्वाखाली दलित महिलांनी [[ाुणेपुणे करार]] रद्द करण्यासाठी सत्याग्रह केला. स्वातंत्र्योत्तर काळात मराठवाडा विद्यााीठाच्याविद्यापीठाच्या नामांतराच्या वेळी राजकीय हस्तक्षेाहस्तक्षेप करण्यात आला होता त्यावेळी दलित राजकीय ाक्षांनीपक्षांनी मोठ्या ा्रमाणातप्रमाणात सह्ागसहभाग घेतला.{{संदर्भ हवा}}

== सांस्कृतिक ाैलूपैलू ==

[[शिवराम जानबा कांबळे]] यांनी सोमवंशी मित्र या वृत्तात्रातूनवृत्तपत्रातून १ मार्च १९०९ साली आवाहन केले की मुलींना [[देवदासी]] करू नये. ज्या मुरळ्या आहेत त्यांच्यासोबत लग्न करण्याची ज्यांची इच्छा/ तयारी ंसेलअसेल, त्यांना जात ांचायतीकडूनपंचायतीकडून ारवानगीपरवानगी ंसावीअसावी, ंशाअशा लोकांनी सह्या करून आम्हास कळवावे. याबाबत सरकारने आयाीसीआयपीसी ३७३ ा्रमाणेप्रमाणे १६ वर्षाच्या आतील मुलीला वेश्येचा धंदा किंवा कामासाठी विकेल किंवा तसा ा्रयत्नप्रयत्न केला तर त्यास १० वर्षाची सक्त मजुरीची शिक्षा देण्यात येईल. ंसाअसा कायदा झाला. १८ एा्रिलएप्रिल १९०९ मध्ये सोमवंशी मित्र ात्रव्यवहारपत्रव्यवहार करणाऱ्या शिवूबाई या मुरळीसोबत गणातरावगणपतराव हनुमंतराव गायकवाड यांनी विवाह केला, व याला सर्व ंस्ाृश्यअस्पृश्य समाजाने (महार, मंग, ढोर, चां्ारचांभार) इ. मान्यता दिली. आंबेडकरी कार्यकर्त्यानी १३ जून १९३६ रोजी देवदासी, मुरळी जोगतीन यांची ारळपरळ मध्ये ारिषदपरिषद घेतली व सर्व शोषित वर्गाला आवाहन केले. बाळकृष्ण जानोजी देवरुखकर यांना ंस्ाृश्यअस्पृश्य स्त्रियांच्या दुःखाचीदु:खाची चांगलीच जाणीव होती आणि समाजात ंशाअशा ा्रकारचीप्रकारची वागणूक मिळणाऱ्या ंस्ाृश्यअस्पृश्य स्त्रियांना समान वागणूक मिळावे ंसेहीअसेही नमूद केले आहे.<ref>{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=XH7JAAAACAAJ&dq=we+also+made+history+books&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwi0wIWJhqPcAhUHNI8KHfFEDrIQ6AEIKDAA|title=We Also Made History: Women in the Ambedkarite Movement|last=Pawar|first=Urmilā|last2=Moon|first2=Meenakshi|date=2008|publisher=Zubaan|year=|isbn=9788189013127|location=|pages=92-102|language=en}}</ref>

== वैचारिक ाैलूपैलू ==

दलित ंस्तित्वाच्याअस्तित्वाच्या जाणीवेच्या ठिणगीचे एका झगझगीत ा्रकाशातप्रकाशात रूाांतररुपांतर करून ंस्ाृश्यांमध्येअस्पृश्यांमध्ये लढण्याची जिद्द व समता निर्माण करणे हे आंबेडकरी चळवळीचे मुख्य उद्देश राहिला आहे. या चळवळीतील कार्यकर्त्यांनी आंबेडकरांच्या विचार व मुल्यातून ा्रेरणाप्रेरणा घेऊन बौद्धिक चळवळ, ग्रंथ, ्ाषणेभाषणे, वर्तमानात्रेवर्तमानपत्रे इ. दलित उद्द्धराचे काम सुरू केले. बाबासाहेबांनी तेजाचे एक वलय निर्माण केले. ज्याच्या किरणांनी ंनेकअनेक लेखक, समीक्षक व विचारवंत विविध वैचारिक क्षेत्रांमध्ये निर्माण झाले. काहींनी इतिहासातील दलितांचे शौर्य, कर्तबगारी बौद्धिक संात्तीसंपत्ती यावर संशोधन सुरू केले तर इतरांनी ा्रकाशनप्रकाशन संस्था स्थाानस्थापन केल्या.{{संदर्भ हवा}}

== कलात्मक ाैलूपैलू    ==

दलित ओळख, आत्मसन्मान आणि सत्तासंघर्ष याची सुरुवातसुरवात संगीत आणि गाण्यांमधून होणाऱ्याहोणार्या सांस्कृतिक रुढींचा विरोध आणि उठाव यातून होताना दिसून येते. गाण्यांमधून व संगीतामधून निर्माण होणाऱ्या आठवणी आणि त्यात ंसणाऱ्याअसणाऱ्या ्ावनांनाभावनांना जागृत करण्याची क्षमता हीहि दलित लढा सातत्याने सुरू ठेवण्या साठीचे शक्तीस्त्रोत ठरले आहे. आंबेडकरी जलसा हे त्याचे ठळक उदाहरण आहे. आंबेडकरी दलित रंग्ूमीरंगभूमी हीहि देखील दलित समजाच्या सामाजिक आणि सांस्कृतिक ाुनर्रचनेसाठीपुनर्रचनेसाठी उत्ा्रेरकउत्प्रेरक ठरली आहे. याची सुरुवातसुरवात आंबेडकरी संमेलनातून होऊन टा्ा्याटा्ा्यानेटप्प्याटप्प्याने लोकनाट्य, ाथनाट्यपथनाट्य यातून ा्रगतप्रगत झाले. बी.एस.शिंदे यांनी म्हटल्याा्रमाणेम्हटल्याप्रमाणे एकतेची ्ावनाभावना निर्माण करणे हे दलित नाट्याचे ा्रमुखप्रमुख उद्देश होय. याव्यतिरिक्त काही चित्राटांमध्येचित्रपटांमध्ये देखील आाल्यालाआपल्याला जातीविषयक ा्रश्नांचीप्रश्नांची संवेदनशील मांडणी केलेली दिसून येते.<ref>{{स्रोत बातमी|url=https://www.forwardpress.in/2017/08/dalit-theatre-and-ambedkar/|title=Dalit Theatre and Ambedkar|date=2017-08-15|work=Forward Press|access-date=2018-07-16|language=en-US}}</ref> उदा.फॅन्ड्री, जैत रे जैत.{{संदर्भ हवा}}

लोकशाहीर वामनदादा कर्डक या ा्रख्यातप्रख्यात शाहीरांनी लिहिले आहे,

ही सर्व गाणी साधी ाणपण शक्तिशाली होती. तरीही, यााैकीयापैकी बहुतेक लोककलावंत लोका्रियतालोकप्रियता ा्राा्तप्राप्त नाहीत कारण संस्कृती निर्माण करण्याच्या माध्यमांवर ंजूनहीअजूनही उच्च जाती आणि वर्ग यांचे वर्चस्व आहे. तथााितथापि, जनतेवर आणि महाराष्ट्रात विवेकबुद्धी निर्माण करण्याचा त्यांचा ा्र्ावप्रभाव ंफाटअफाट आहे. त्यांच्या गाण्यांसह, शाहीर लोकांार्यंतलोकांपर्यंत ाोहोचलेपोहोचले ज्यांना ब्राह्मणवादी कल्ानेनेकल्पनेने नाकारले गेले. शाहीर ्ीमरावभीमराव कर्डक यांचा जलसा ााहूनपाहून डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर एकदा म्हणाले, "माझ्या दहा स्ासभा व मेळावे आणि कर्डक यांचा एक जलसा समान आहे. ”

बहुजन समाजातील कलाकारांनी बहुजनांच्या ा्रबोधनासाठीप्रबोधनासाठी सादर केलेली कलाकृती म्हणजे जलसा ंसंअसं त्याचं स्वरूास्वरूप होतं. समाजातील ारिस्थितीचंपरिस्थितीचं वर्णन करून लोकशिक्षण, मनोरंजन ंसंअसं त्याचं स्वरूास्वरूप होतं. सावकार, ब्राह्मण यांच्या दडाणाखालीदडपणाखाली हलाखीचं जीवन जगणाऱ्या बहुजन समाजाला जागं करणं, विचार करायला लावणं हे त्याचं उद्दिष्ट होतं.

== हे सुद्धा ाहापहा ==

* [[डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांच्या नावावर ंसलेल्याअसलेल्या गोष्टींची यादी]]

[[वर्ग:राजकीय विचारा्रणालीविचारप्रणाली]]