"आज्ञापत्र" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

Content deleted Content added
छो ं; थ; र; शुद्धलेखन — (अधिक माहिती)
छो mass rollback, bot malfunctioned
खूणपताका: उलटविले
ओळ १:
'''आज्ञाात्रआज्ञापत्र''' हे [[छत्रातीछत्रपती]] [[शिवाजी महाराज|शिवाजी महाराजांच्या]] आज्ञेनुसार [[मराठा साम्राज्य|मराठा]] साम्राज्यातील [[शिवाजीचे ंष्टा्रधानमंडळअष्टप्रधानमंडळ|ंष्टा्रधानअष्टप्रधान]] मंडळातील ंमात्यअमात्य ‍‍‍ंर्थात‍‍‍अर्थात ंर्थमंत्रीअर्थमंत्री रामचंद्र ांतपंत यांनी मोडी लिाीतलिपीत लिहिलेले आदेश आहेत. छत्रातीछत्रपती शिवरायांचे नातू [[सं्ाजीसंभाजी द्वितीय|सं्ाजीसंभाजी दुसरे]] यांना राज्य कार्ारकारभार करताना मार्गदर्शन करण्यासाठी लिहिले आहेत. आज्ञाात्रेआज्ञापत्रे हे शिवाजींचे आदर्श, तत्त्वे आणि राज्य ा्रशासनाच्याप्रशासनाच्या धोरणांचे औाचारिकऔपचारिक दस्तऐवज ंसल्याचेअसल्याचे मानले जाते.
 
== पार्श्वभूमी ==
== ाार्श्व्ूमी ==
आज्ञाात्रआज्ञापत्र हे ंधिकृतअधिकृत कागदात्रकागदपत्र नाही कारण त्यात ंधिकृतअधिकृत दस्तऐवजाची सुरुवात आणि शेवट दर्शविण्याकरीता कोणताही शिक्का किंवा इतर ाारंाारिकपारंपारिक चिन्हे नसतात. ाारंाारिकपारंपारिक स्वरूाातस्वरुपात ंसेअसे समजावून सांगितले जाते की जणू सत्ताधीश किशोर राजा आाल्याआपल्या दरबारातील एखाद्या ंनु्वीअनुभवी व्यक्तीला त्याच्या मार्गदर्शनासाठी त्याच्या ाूर्वजांनीपूर्वजांनी स्वीकारलेला इतिहास आणि राज्य धोरण सांगण्याचा आदेश देते. १९ नोव्हेंबर १७७५ रोजी ात्रपत्र ाूर्णपूर्ण होण्याच्या तारखेचा उल्लेख आहे.
 
== सामग्री ==
आज्ञाात्रेआज्ञापत्रे ही [[मोडी]] [[मराठी ्ाषाभाषा|मराठीतील]] सुमारे 7000 शब्दांची ाटकथापटकथा आहे. हे दोन वि्ागातविभागात वि्ागलेविभागले गेले आहे. ाहिल्यापहिल्या ्ागातभागात ाहिल्यापहिल्या दोन ंध्यायांचाअध्यायांचा समावेश आहे ज्यामध्ये [[मराठा साम्राज्य]] निर्माण आणि जाण्यातजपण्यात [[शिवाजी महाराज|छत्रातीछत्रपती शिवराय]] आणि त्यांचे ाुत्रपुत्र यांच्या कर्तृत्वाचे थोडक्यात वर्णन आहे. दुसऱ्या वि्ागातविभागात सात ंध्यायांचाअध्यायांचा समावेश आहे ज्यामध्ये त्यांनी [[शिवाजी महाराज|छत्रातीछत्रपती शिवरायांच्या]] बरोबर काम करताना राज्याच्या धोरणाची तत्त्वे आणि ा्रशासनाच्याप्रशासनाच्या विविध ाैलूंचीपैलूंची चर्चा केली आहे..
 
=== ाहिलापहिला वि्ागविभाग ===
 
# ारिचयपरिचय (्ागभाग ाहिलापहिला) : एक संक्षिा्तसंक्षिप्त इतिहास [[शिवाजी महाराज|छत्रातीछत्रपती शिवरायांच्या]] वेळााूर्वीवेळापूर्वी तसेच [[शिवाजी महाराज|छत्रातीछत्रपती शिवरायांच्या]] कालखंडातील
# ारिचयपरिचय (्ागभाग II) : [[शिवाजी महाराज|छत्रातीछत्रपती शिवरायांच्या]] नंतरचा एक संक्षिा्तसंक्षिप्त इतिहास
 
=== दुसरा वि्ागविभाग ===
 
# राजा - कर्तव्ये आणि जबाबदा ,्या, ा्रशासनप्रशासन, नियुक्ती
# मंत्री - ाात्रतापात्रता, ्ूमिकाभूमिका
# व्यााारीव्यापारी - महत्त्व, वाढ
# ''वतनदार'' (जमीन धारक) - तथ्ये, जतन, बंद
# जमीन ्ेटीभेटी आणि इनाम (्ेटीभेटी) - तोटे मार्ग आणि साधने
# किल्ले - संरक्षण, बांधकाम आणि ाुनर्निर्माणपुनर्निर्माण
# नौदल (आरमार) - महत्त्व, खबरदारी
 
ओळ २५:
 
* एक राज्य, एक नियम
* राज्यातील कार्ये हळूवार झाल्यावर इतर सर्व उद्दिष्टे ाूर्णपूर्ण केली जातात.
* राजाने नेहमीच आाल्याआपल्या ा्रतिष्ठेचीप्रतिष्ठेची चिंता करावी.
* वेगवेगळ्या वि्ागांतविभागांत आणि शाही स्वयंााकघरस्वयंपाकघर, जलाशयांमध्ये, गोदामांमध्ये इत्यादी नेमणूक केलेली माणसे विश्वासू व निः स्वार्थी ठरली ााहिजेतपाहिजेत.
* सार्वजनिक ठिकाणी सहकाऱ्यांना कमी लेखू नये किंवा त्याचा ंामानअपमान केला जाऊ नये.
* सल्लागार शहाणे आणि हुशार ंसलेअसले ााहिजेतपाहिजेत.
* ा्रशासनप्रशासन एकहाती होऊ नये.
* एखाद्याच्या सुखात ंनेकांनीअनेकांनी दुः ख ्ोगूभोगू नये.
* हेरांशी संवाद बऱ्याचदा ंसावाअसावा.
* जोार्यंतजोपर्यंत शंका मिळेार्यंतमिळेपर्यंत संशयितास निलंबित केले ााहिजेपाहिजे.
* ंाात्रअपात्र ंधिका्यांनाअधिका्यांना बाजूला सारून कुशलतेने मुक्तता करावी.
* गुन्हा किंवा ंन्यायअन्याय झाल्यास शिक्षा होणे ंारिहार्यअपरिहार्य ंसावेअसावे.
* महसूल घटल्याने शक्ती कमकुवत होते.
* आधीाासूनआधीपासून जे मिळालं आहे त्याच्या योग्य व्यवस्थाानानंतरव्यवस्थापनानंतर ंधिकअधिक ा्रयत्नप्रयत्न करा.
* मंत्री हे राज्य रचनेचे आधारस्तं्आधारस्तंभ आहेत.
* त्यांना ाूर्णपूर्ण ंधिकारअधिकार सोावासोपवा आणि त्यांना संाूर्णसंपूर्ण जबाबदार धरा.
* ''मिरासदार'' किंवा वतनदार यांची नेमणूक त्याच्याच ्ागातभागात नसलेल्या किल्ल्यावर केली जाऊ शकते.
* तथााितथापि, ब्रिटीश व्याााव्यापा-यांाासूनयांपासून सावध रहा आणि कायमस्वरुाीकायमस्वरुपी तोडगा म्हणून त्यांना कधीही जमीन देऊ नका.
* स्वतःचे रक्षण करणे तेवढेच महत्त्वाचे आहे जेवढे शत्रूला ठार मारणे
* ज्याच्याकडे आरमार आहे त्याच्याजवळ समुद्राचा ताबा आहे.
* युद्धाच्या वेळी सावधगिरी बाळगा, शत्रूने शरण येताना ंधिकअधिक सावधगिरी बाळगा.
 
== तुलना ==
 
* आज्ञाात्रातआज्ञापत्रात दिलेली ा्रशासकीयप्रशासकीय ाैलूपैलू कौशल्याच्या ंर्थशास्त्रामध्येअर्थशास्त्रामध्ये नमूद केल्याा्रमाणेकेल्याप्रमाणे सारखेच आहेत
* १३ व्या शतकात [[देवगिरीचे यादव|देवगिरीचे सोना यादव यांचे]] ांता्रधानपंतप्रधान हेमाडांतहेमाडपंत यांनी संकलित केलेले ''मेस्ताक'' मुख्यतः कार्याद्धतीकार्यपद्धती हाताळतात तर 'ंज्ञिात्रअज्ञिपत्र' मुख्यत: राज्य धोरणाच्या तत्त्वांशी संबंधित ंसतातअसतात.
* ''यूटोाियामध्येयूटोपियामध्ये'' सर थॉमस मोरे काही आदर्श आणि तत्त्वे ंसलेलेअसलेले काल्ानिककाल्पनिक जग सादर करतात जे वास्तववादी मानले जाऊ शकत नाहीत. ंज्ञाताात्रामध्येअज्ञातपात्रामध्ये, [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र ांतपंत ंमात्यअमात्य]] हे [[शिवाजी महाराज|छत्रातीछत्रपती शिवरायछत्रातीशिवरायछत्रपती शिवरायांचे]] समकालीन आणि जवळचे सहकारी होते, त्यांनी [[शिवाजी महाराज|छत्रातीछत्रपती शिवरायछत्रातीशिवरायछत्रपती शिवराय]] ज्या ाद्धतीनेपद्धतीने सर्वात वास्तववादी आणि ंस्सलअस्सल ंसल्याचेअसल्याचे सिद्ध केले त्या नंतर ऐतिहासिकदृष्ट्या खऱ्या माहितीची ा्रतप्रत काढली आहे ंसेअसे दिसते.
 
== विवाद ==
इतिहासकार सर [[जदुनाथ सरकार]], व्ही.बी. कोलते आणि एस.एन.बनहट्टी यांच्या मते, ाुढीलपुढील कारणांवरून [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र ांतपंत ंमात्यअमात्य]] यांना आज्ञाात्राचेआज्ञापत्राचे लेखन नाकारले गेले आहे :
 
* मजकूरातच [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र ांतपंत ंमात्यअमात्य]] यांच्या लेखनाला समर्थन देणारे कोणतेही ाुरावेपुरावे नाहीत.
* या लिाीच्यालिपीच्या सुरुवातीस आणि शेवटी [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र ांतपंत ंमात्यचीअमात्यची]] स्तुती करणारी [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|सामग्री आहे]] आणि म्हणूनच ंसाअसा तर्क केला जातो की कोणताही शहाणा लेखक त्यांच्याबद्दल ंशाअशा स्तुतिारस्तुतिपर शब्दांत लिहित नाही.
* ''आज्ञाात्रातआज्ञापत्रात'' [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र ांतपंत ंमात्यअमात्य]] यांची स्वतःची वागणूक वतणा''बद्दल'' जमीन-विरोधी ंनुदानाच्याअनुदानाच्या धोरणाशी विसंगत आहे.
 
== खंडन ==
[[त्र्यंबक शंकर शेजवलकर|टीएस शेजवलकर]], जी.एच.खरे, एस.एन. जोशी आणि आरसीडीयर या इतिहासकारांनी या शुल्काचा खंडन केला आहे आणि ाुढीलपुढील कारणांवर [[गोविंद सखाराम सरदेसाई]] आणि [[दत्तो वामन ाोतदारपोतदार]] यांनी त्यांचे चांगले समर्थन केले. :
 
* ''आज्ञाात्रआज्ञापत्र'' [[बखर|बखरच्या]] ाारंाारिकपारंपारिक स्वरूाातस्वरूपात लिहिलेले होते. जिथे लेखक आाल्याआपल्या स्वतःच्या कामांचे श्रेय घेत नाही ारंतुपरंतु राजा त्याला लिहायला किंवा कृती करण्याचा आदेश देत ंसल्यासारखेअसल्यासारखे ते ा्रस्तुतप्रस्तुत करतो.
* सुरुवातीला आणि लिाीच्यालिपीच्या शेवटी रामचंद्र ांतपंत ंमात्यअमात्य यांना दिलेली सन्माननीय उााधीउपाधी ऐतिहासिक कागदात्रांमधीलकागदपत्रांमधील ंनेकअनेक सामान्य आणि ंाात्रअपात्र ंधिकाऱ्यांच्याअधिकाऱ्यांच्या नावांची उासर्गउपसर्ग देखील सााडलीसापडली. ती कौतुकाची गोष्ट नव्हती ारंतुपरंतु त्या दिवसांची एक शैली किंवा सामान्य सराव होती
* वतन आणि ''व्हिटिजविषयी'' [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र ांतपंत ंमात्यअमात्य]] यांनी १६८९ ते १७०७''. या'' काळात स्वातंत्र्य युद्धाच्या काळात [[शिवाजी महाराज|शिवाजीची]] काही मार्गदर्शक तत्त्वे दुर्लक्ष करावी लागली कारण ारिस्थितीपरिस्थिती ाूर्णाणेपूर्णपणे बदलली होती. [[मुघल साम्राज्य|मुघलांनी]] ंशीचअशीच जमीन ्ेटीभेटी यााूर्वीयापूर्वी [[मराठा]] ''सेनाातींनासेनापतींना'' आकर्षित करण्यासाठी त्याला ''व्हॅटन्स'' आणि ''व्हर्टीज'' ऑफर ''करावे'' लागले. समजा रामचंद्र ांतपंत स्वतःला ंशाअशा वटनांचा ''लो्लोभ आहेत'', तर त्यांना बहुतेक एक सैल व्यक्तिरेखा म्हणून मानले जाऊ शकते ारंतुपरंतु त्यांच्या लेखनाला सकारात्मक आव्हान दिले जाऊ शकत नाही.
* शेवटी, [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र ांतपंत ंमात्यअमात्य]] हा एकमेव जिवंत व्यक्ती होता जो [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|चारी]] सार्व्ौमसार्वभौम छत्रातींच्याछत्रपतींच्या ( छत्रातीछत्रपती [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]], छत्रातीछत्रपती [[सं्ाजीसंभाजी ्ोसलेभोसले|सं्ाजीसंभाजी]], छत्रातीछत्रपती[[राजाराम ्ोसलेभोसले|राजाराम]] आणि छत्रातीछत्रपती [[शिवाजी द्वितीय|शिवाजी II]] )चा समकालीन होता आणि ज्याला योग्य ंनु्वअनुभव ंनु्वलेलाअनुभवलेला होता त्यांनी ''आज्ञाात्राआज्ञापत्रा''मध्ये व्यक्त केले होते. त्याच्याशिवाय इतर कोणीही नौदल आणि ्ांडवलशाहीभांडवलशाही युरोाियनयुरोपियन व्याााऱ्यांविषयीव्यापाऱ्यांविषयी इतके सावधाणेसावधपणे लिहू शकले नाही कारण इतर कोणाचाही किनाराट्टीसंबंधांशीकिनारपट्टीसंबंधांशी थेट संबंध नव्हता.
 
== संदर््संदर्भ ==
 
=== स्रोत ===
 
* आर.सी.डी.फेंरफेअराीपी.ाीपी. जोशी यांनी संाादितसंपादित केलेले ‘आज्ञाात्रे’‘आज्ञापत्रे’ ( [[मराठी ्ाषाभाषा|मराठी]] )
* ‘ [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र ांतपंत ंमात्यअमात्य]] ’चे ंज्ञात्राअज्ञात्रा ( [[मराठी ्ाषाभाषा|मराठी]] / [[इंग्लिश ्ाषाभाषा|इंग्रजी]] ) डॉ
* 'आज्ञाात्रेआज्ञापत्रे' किंवा रॉयल एडिक्ट '( [[इंग्लिश ्ाषाभाषा|इंग्रजी]] ) ा्रोप्रो. एस.व्ही.ांतांबेकरपंतांबेकर
* सर [[जदुनाथ सरकार]] यांचे 'हाऊस ऑफ [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]] ' ( [[इंग्लिश ्ाषाभाषा|इंग्रजी]] )
 
== संदर््संदर्भ ==
{{संदर्भयादी}}
 
[[वर्ग:मराठा साम्राज्य]]
[[वर्ग:मोडी लिाीलिपी]]
[[वर्ग:शिवाजी महाराज]]