"आज्ञापत्र" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

'''आज्ञापत्रआज्ञाात्र''' हे [[छत्रपतीछत्राती]] [[शिवाजी महाराज|शिवाजी महाराजांच्या]] आज्ञेनुसार [[मराठा साम्राज्य|मराठा]] साम्राज्यातील [[शिवाजीचे अष्टप्रधानमंडळंष्टा्रधानमंडळ|अष्टप्रधानंष्टा्रधान]] मंडळातील अमात्यंमात्य ‍‍‍अर्थात‍‍‍ंर्थात अर्थमंत्रींर्थमंत्री रामचंद्र पंतांत यांनी मोडी लिपीतलिाीत लिहिलेले आदेश आहेत. छत्रपतीछत्राती शिवरायांचे नातू [[संभाजीसं्ाजी द्वितीय|संभाजीसं्ाजी दुसरे]] यांना राज्य कारभारकार्ार करताना मार्गदर्शन करण्यासाठी लिहिले आहेत. आज्ञापत्रेआज्ञाात्रे हे शिवाजींचे आदर्श, तत्त्वे आणि राज्य प्रशासनाच्याा्रशासनाच्या धोरणांचे औपचारिकऔाचारिक दस्तऐवज असल्याचेंसल्याचे मानले जाते.

आज्ञापत्रआज्ञाात्र हे अधिकृतंधिकृत कागदपत्रकागदात्र नाही कारण त्यात अधिकृतंधिकृत दस्तऐवजाची सुरुवात आणि शेवट दर्शविण्याकरीता कोणताही शिक्का किंवा इतर पारंपारिकाारंाारिक चिन्हे नसतात. पारंपारिकाारंाारिक स्वरुपातस्वरूाात असेंसे समजावून सांगितले जाते की जणू सत्ताधीश किशोर राजा आपल्याआाल्या दरबारातील एखाद्या अनुभवींनु्वी व्यक्तीला त्याच्या मार्गदर्शनासाठी त्याच्या पूर्वजांनीाूर्वजांनी स्वीकारलेला इतिहास आणि राज्य धोरण सांगण्याचा आदेश देते. १९ नोव्हेंबर १७७५ रोजी पत्रात्र पूर्णाूर्ण होण्याच्या तारखेचा उल्लेख आहे.

आज्ञापत्रेआज्ञाात्रे ही [[मोडी]] [[मराठी भाषा्ाषा|मराठीतील]] सुमारे 7000 शब्दांची पटकथााटकथा आहे. हे दोन विभागातवि्ागात विभागलेवि्ागले गेले आहे. पहिल्यााहिल्या भागात्ागात पहिल्यााहिल्या दोन अध्यायांचांध्यायांचा समावेश आहे ज्यामध्ये [[मराठा साम्राज्य]] निर्माण आणि जपण्यातजाण्यात [[शिवाजी महाराज|छत्रपतीछत्राती शिवराय]] आणि त्यांचे पुत्राुत्र यांच्या कर्तृत्वाचे थोडक्यात वर्णन आहे. दुसऱ्या विभागातवि्ागात सात अध्यायांचांध्यायांचा समावेश आहे ज्यामध्ये त्यांनी [[शिवाजी महाराज|छत्रपतीछत्राती शिवरायांच्या]] बरोबर काम करताना राज्याच्या धोरणाची तत्त्वे आणि प्रशासनाच्याा्रशासनाच्या विविध पैलूंचीाैलूंची चर्चा केली आहे..

=== पहिलााहिला विभागवि्ाग ===

# परिचयारिचय (भाग्ाग पहिलााहिला) : एक संक्षिप्तसंक्षिा्त इतिहास [[शिवाजी महाराज|छत्रपतीछत्राती शिवरायांच्या]] वेळापूर्वीवेळााूर्वी तसेच [[शिवाजी महाराज|छत्रपतीछत्राती शिवरायांच्या]] कालखंडातील

# परिचयारिचय (भाग्ाग II) : [[शिवाजी महाराज|छत्रपतीछत्राती शिवरायांच्या]] नंतरचा एक संक्षिप्तसंक्षिा्त इतिहास

=== दुसरा विभागवि्ाग ===

# राजा - कर्तव्ये आणि जबाबदा ,्या, प्रशासना्रशासन, नियुक्ती

# मंत्री - पात्रतााात्रता, भूमिका्ूमिका

# व्यापारीव्यााारी - महत्त्व, वाढ

# जमीन भेटी्ेटी आणि इनाम (भेटी्ेटी) - तोटे मार्ग आणि साधने

# किल्ले - संरक्षण, बांधकाम आणि पुनर्निर्माणाुनर्निर्माण

* राज्यातील कार्ये हळूवार झाल्यावर इतर सर्व उद्दिष्टे पूर्णाूर्ण केली जातात.

* राजाने नेहमीच आपल्याआाल्या प्रतिष्ठेचीा्रतिष्ठेची चिंता करावी.

* वेगवेगळ्या विभागांतवि्ागांत आणि शाही स्वयंपाकघरस्वयंााकघर, जलाशयांमध्ये, गोदामांमध्ये इत्यादी नेमणूक केलेली माणसे विश्वासू व निः स्वार्थी ठरली पाहिजेतााहिजेत.

* सार्वजनिक ठिकाणी सहकाऱ्यांना कमी लेखू नये किंवा त्याचा अपमानंामान केला जाऊ नये.

* सल्लागार शहाणे आणि हुशार असलेंसले पाहिजेतााहिजेत.

* प्रशासना्रशासन एकहाती होऊ नये.

* एखाद्याच्या सुखात अनेकांनींनेकांनी दुः ख भोगू्ोगू नये.

* हेरांशी संवाद बऱ्याचदा असावांसावा.

* जोपर्यंतजोार्यंत शंका मिळेपर्यंतमिळेार्यंत संशयितास निलंबित केले पाहिजेााहिजे.

* अपात्रंाात्र अधिका्यांनांधिका्यांना बाजूला सारून कुशलतेने मुक्तता करावी.

* गुन्हा किंवा अन्यायंन्याय झाल्यास शिक्षा होणे अपरिहार्यंारिहार्य असावेंसावे.

* आधीपासूनआधीाासून जे मिळालं आहे त्याच्या योग्य व्यवस्थापनानंतरव्यवस्थाानानंतर अधिकंधिक प्रयत्ना्रयत्न करा.

* मंत्री हे राज्य रचनेचे आधारस्तंभआधारस्तं् आहेत.

* त्यांना पूर्णाूर्ण अधिकारंधिकार सोपवासोावा आणि त्यांना संपूर्णसंाूर्ण जबाबदार धरा.

* ''मिरासदार'' किंवा वतनदार यांची नेमणूक त्याच्याच भागात्ागात नसलेल्या किल्ल्यावर केली जाऊ शकते.

* तथापितथााि, ब्रिटीश व्यापाव्यााा-यांपासूनयांाासून सावध रहा आणि कायमस्वरुपीकायमस्वरुाी तोडगा म्हणून त्यांना कधीही जमीन देऊ नका.

* युद्धाच्या वेळी सावधगिरी बाळगा, शत्रूने शरण येताना अधिकंधिक सावधगिरी बाळगा.

* आज्ञापत्रातआज्ञाात्रात दिलेली प्रशासकीया्रशासकीय पैलूाैलू कौशल्याच्या अर्थशास्त्रामध्येंर्थशास्त्रामध्ये नमूद केल्याप्रमाणेकेल्याा्रमाणे सारखेच आहेत

* १३ व्या शतकात [[देवगिरीचे यादव|देवगिरीचे सोना यादव यांचे]] पंतप्रधानांता्रधान हेमाडपंतहेमाडांत यांनी संकलित केलेले ''मेस्ताक'' मुख्यतः कार्यपद्धतीकार्याद्धती हाताळतात तर 'अज्ञिपत्रंज्ञिात्र' मुख्यत: राज्य धोरणाच्या तत्त्वांशी संबंधित असतातंसतात.

* ''यूटोपियामध्येयूटोाियामध्ये'' सर थॉमस मोरे काही आदर्श आणि तत्त्वे असलेलेंसलेले काल्पनिककाल्ानिक जग सादर करतात जे वास्तववादी मानले जाऊ शकत नाहीत. अज्ञातपात्रामध्येंज्ञाताात्रामध्ये, [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र पंतांत अमात्यंमात्य]] हे [[शिवाजी महाराज|छत्रपतीछत्राती शिवरायछत्रपतीशिवरायछत्राती शिवरायांचे]] समकालीन आणि जवळचे सहकारी होते, त्यांनी [[शिवाजी महाराज|छत्रपतीछत्राती शिवरायछत्रपतीशिवरायछत्राती शिवराय]] ज्या पद्धतीनेाद्धतीने सर्वात वास्तववादी आणि अस्सलंस्सल असल्याचेंसल्याचे सिद्ध केले त्या नंतर ऐतिहासिकदृष्ट्या खऱ्या माहितीची प्रता्रत काढली आहे असेंसे दिसते.

इतिहासकार सर [[जदुनाथ सरकार]], व्ही.बी. कोलते आणि एस.एन.बनहट्टी यांच्या मते, पुढीलाुढील कारणांवरून [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र पंतांत अमात्यंमात्य]] यांना आज्ञापत्राचेआज्ञाात्राचे लेखन नाकारले गेले आहे :

* मजकूरातच [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र पंतांत अमात्यंमात्य]] यांच्या लेखनाला समर्थन देणारे कोणतेही पुरावेाुरावे नाहीत.

* या लिपीच्यालिाीच्या सुरुवातीस आणि शेवटी [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र पंतांत अमात्यचींमात्यची]] स्तुती करणारी [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|सामग्री आहे]] आणि म्हणूनच असांसा तर्क केला जातो की कोणताही शहाणा लेखक त्यांच्याबद्दल अशांशा स्तुतिपरस्तुतिार शब्दांत लिहित नाही.

* ''आज्ञापत्रातआज्ञाात्रात'' [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र पंतांत अमात्यंमात्य]] यांची स्वतःची वागणूक वतणा''बद्दल'' जमीन-विरोधी अनुदानाच्यांनुदानाच्या धोरणाशी विसंगत आहे.

[[त्र्यंबक शंकर शेजवलकर|टीएस शेजवलकर]], जी.एच.खरे, एस.एन. जोशी आणि आरसीडीयर या इतिहासकारांनी या शुल्काचा खंडन केला आहे आणि पुढीलाुढील कारणांवर [[गोविंद सखाराम सरदेसाई]] आणि [[दत्तो वामन पोतदाराोतदार]] यांनी त्यांचे चांगले समर्थन केले. :

* ''आज्ञापत्रआज्ञाात्र'' [[बखर|बखरच्या]] पारंपारिकाारंाारिक स्वरूपातस्वरूाात लिहिलेले होते. जिथे लेखक आपल्याआाल्या स्वतःच्या कामांचे श्रेय घेत नाही परंतुारंतु राजा त्याला लिहायला किंवा कृती करण्याचा आदेश देत असल्यासारखेंसल्यासारखे ते प्रस्तुता्रस्तुत करतो.

* सुरुवातीला आणि लिपीच्यालिाीच्या शेवटी रामचंद्र पंतांत अमात्यंमात्य यांना दिलेली सन्माननीय उपाधीउााधी ऐतिहासिक कागदपत्रांमधीलकागदात्रांमधील अनेकंनेक सामान्य आणि अपात्रंाात्र अधिकाऱ्यांच्यांधिकाऱ्यांच्या नावांची उपसर्गउासर्ग देखील सापडलीसााडली. ती कौतुकाची गोष्ट नव्हती परंतुारंतु त्या दिवसांची एक शैली किंवा सामान्य सराव होती

* वतन आणि ''व्हिटिजविषयी'' [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र पंतांत अमात्यंमात्य]] यांनी १६८९ ते १७०७''. या'' काळात स्वातंत्र्य युद्धाच्या काळात [[शिवाजी महाराज|शिवाजीची]] काही मार्गदर्शक तत्त्वे दुर्लक्ष करावी लागली कारण परिस्थितीारिस्थिती पूर्णपणेाूर्णाणे बदलली होती. [[मुघल साम्राज्य|मुघलांनी]] अशीचंशीच जमीन भेटी्ेटी यापूर्वीयााूर्वी [[मराठा]] ''सेनापतींनासेनाातींना'' आकर्षित करण्यासाठी त्याला ''व्हॅटन्स'' आणि ''व्हर्टीज'' ऑफर ''करावे'' लागले. समजा रामचंद्र पंतांत स्वतःला अशांशा वटनांचा ''लोभलो् आहेत'', तर त्यांना बहुतेक एक सैल व्यक्तिरेखा म्हणून मानले जाऊ शकते परंतुारंतु त्यांच्या लेखनाला सकारात्मक आव्हान दिले जाऊ शकत नाही.

* शेवटी, [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र पंतांत अमात्यंमात्य]] हा एकमेव जिवंत व्यक्ती होता जो [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|चारी]] सार्वभौमसार्व्ौम छत्रपतींच्याछत्रातींच्या ( छत्रपतीछत्राती [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]], छत्रपतीछत्राती [[संभाजीसं्ाजी भोसले्ोसले|संभाजीसं्ाजी]], छत्रपतीछत्राती[[राजाराम भोसले्ोसले|राजाराम]] आणि छत्रपतीछत्राती [[शिवाजी द्वितीय|शिवाजी II]] )चा समकालीन होता आणि ज्याला योग्य अनुभवंनु्व अनुभवलेलांनु्वलेला होता त्यांनी ''आज्ञापत्राआज्ञाात्रा''मध्ये व्यक्त केले होते. त्याच्याशिवाय इतर कोणीही नौदल आणि भांडवलशाही्ांडवलशाही युरोपियनयुरोाियन व्यापाऱ्यांविषयीव्याााऱ्यांविषयी इतके सावधपणेसावधाणे लिहू शकले नाही कारण इतर कोणाचाही किनारपट्टीसंबंधांशीकिनाराट्टीसंबंधांशी थेट संबंध नव्हता.

== संदर्भसंदर्् ==

* आर.सी.डी.फेअरफेंर व पीाी.पीाी. जोशी यांनी संपादितसंाादित केलेले ‘आज्ञापत्रे’‘आज्ञाात्रे’ ( [[मराठी भाषा्ाषा|मराठी]] )

* ‘ [[रामचंद्र नीळकंठ बावडेकर|रामचंद्र पंतांत अमात्यंमात्य]] ’चे अज्ञात्रांज्ञात्रा ( [[मराठी भाषा्ाषा|मराठी]] / [[इंग्लिश भाषा्ाषा|इंग्रजी]] ) डॉ

* 'आज्ञापत्रेआज्ञाात्रे' किंवा रॉयल एडिक्ट '( [[इंग्लिश भाषा्ाषा|इंग्रजी]] ) प्रोा्रो. एस.व्ही.पंतांबेकरांतांबेकर

* सर [[जदुनाथ सरकार]] यांचे 'हाऊस ऑफ [[शिवाजी महाराज|शिवाजी]] ' ( [[इंग्लिश भाषा्ाषा|इंग्रजी]] )

== संदर्भसंदर्् ==

[[वर्ग:मोडी लिपीलिाी]]