"निवडणूक" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

निवडणूक किंवा निर्वाचन (election), लोकशाही चीलोकशाहीची एक महत्त्वपूर्ण प्रक्रिया आहे ज्या द्वारे जनता (लोक) अापल्या प्रतिनिधींना निवडते. निवडणूका द्वारे आधुनिक लोकतंत्र चेलोकतंत्रचे लोक आमदार(आणि कधी कधी न्यायपालिका आणि कार्यपालिका) या विभिन्न पदांवर निवडून येण्यासाठी व्यक्तिंना निवडतात. निवडणूकांद्वारे क्षेत्रीय आणि स्थानीय जागांसाठी ही व्यक्तिंची निवड होते.वस्तुतः निवडणूकांचा प्रयोग व्यापक स्तरावर होत आहे आणि हे खाजगी संस्था, क्लब, विश्वविद्यालय, धार्मिक संस्था, इत्यादी मध्ये पण प्रयुक्त होते.

भारतीय लोकशाही चीलोकशाहीची निवडणूक प्रक्रिया

भारतीय लोकतंत्रात निवडणूक प्रक्रिया चेप्रक्रियाचे वेगवेगळे स्तर आहे परंतूपरंतु मुख्यत: संविधानात पूर्ण देशासाठी एक लोकसभा आणि वेगवेगळ्या राज्यांकरिता वेगळे विधानसभा चेविधानसभाचे प्रावधान आहे.

भारतीय संविधानाच्या भाग 15 मध्ये अनुच्छेद 324 ते अनुच्छेद 329 पर्यंत निर्वाचनाची व्याख्या केली आहे. अनुच्छेद 324 निर्वाचनांचे अधीक्षण, निदेशन आणि नियंत्रणाचे निर्वाचन आयोग मध्ये निहित आहे असे सांगितले आहे. संविधानात अनुच्छेद 324 मध्येच निर्वाचन आयोग लाआयोगला निवडणूक संपन्न करण्यासाठी चीकरण्यासाठीची जबाबदारी दिली आहे. 1989 पर्यंत निर्वाचन आयोग केवळ एक सदस्यीय संगठन होते परंतूपरंतु 16 अक्टूबर 1989 ला1989ला एक राष्ट्रपती अधिसूचना द्वारे दोन आणखी निर्वाचन आयुक्तांची नियुक्ति केली गेली.

लोकसभा आणि विधानसभा दोन्ही चादोन्हीचा कार्यकाल पाच वर्ष असतो. यांचे निवडणूकांसाठी सर्वात पहिले निर्वाचन आयोग अधिसूचना जारी करते. अधिसूचना जारी झाल्यावर संपूर्ण निर्वाचन प्रक्रिया चेप्रक्रियाचे तीन भाग होतात- नामांकन, निर्वाचन आणि मतगणना. निर्वाचन चीनिर्वाचनची अधिसूचना जारी झाल्यावर नामांकन पत्र दाखिल करण्साठी सात दिवसांचा वेळ मिळतो. त्या नंतर एक दिवस त्यांची छाननी साठी ठेवला जातो. यात अन्यान्य कारणांनी नामांकन पत्र रद्द पण करतात. तत्पश्चात दोन दिवस नाव परत घेण्यासाठी दिले जातात. कारण की ज्याना निवडणूक नाही लढवायची त्यांनी आवश्यक विचार विनिमय नंतर आपले नामांकन पत्र परत घेऊ शकते.1993 च्या1993च्या विधानसभा निवडणुकीत आणि 1996 च्या1996च्या लोकसभा निवडणुकांमध्ये विशिष्ट कारणांमुळे चार-चार दिवसांची मुदत दिली होती. परंतूपरंतु सामान्यत: हे कार्य दोन दिवसात संपन्न करण्याचा प्रयत्न केला जातो. कधीकधी एकाद्या क्षेत्रात पुन्हा मतदानाची स्थिती झाली तर त्या साठी वेगळा दिवस ठरवला जातो. मतदानासाठी निश्चित करण्यात आलेल्या मतदान केंद्रांवर मतदानाची वेळ सामान्यत सकाळी 7 ते संध्याकाळी 5 वाजेपर्यंत ठेवली जाते.

वर्तमान काळात निर्वाचन क्षेत्रानुसार मतगणना केली जाते आणि त्या साठी तेथील सर्व मतदान केंद्रांवर चेकेंद्रांवरचे मतांची गणना करून परिणाम घोषित केला जातो. परिणामानुसार ज्या दलाला बहुमत प्राप्त झाले तो केंद्र किंवा राज्यात अापली सरकार बनवतात.भारतात वोट करने हे कानून द्वारे अनिवार्य नाही आणि हे नागरिकांचा अधिकार आहे कर्तव्य नाही.