"उत्प्रेरक" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

Content deleted Content added
No edit summary
खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन प्रगत मोबाईल संपादन
छो दोन शब्दांमधील जागा काढली (अधिक माहिती); शुद्धलेखन — (शुद्धलेखनाचा नियम १७); शुद्धलेखन — (शुद्धलेखनाचा नियम ८.९)
ओळ ५:
१८७७ मध्ये, [[जर्मनी|जर्मन]] फिजिओलॉजिस्ट विल्हेल्म क्यूने (१८३७-१९००) यांनी प्रथमच या प्रक्रियेचे वर्णन करण्यासाठी [[ग्रीक भाषा|ग्रीक]] ἔνζυμον, "leavened" किंवा "in yeast" या शब्दाचा वापर एंजाइम केला. एन्जाइम शब्द नंतर वापरला जाणारा पदार्थ जसे पेप्सीन यासारख्या अजैविक (नॉनव्हिलिव्हिंग) पदार्थांचा संदर्भ घेण्यात आला आणि शब्द फसफसण्याची क्रिया [[सजीव]] प्राण्यांनी तयार केलेल्या [[रासायनिक मुलद्रव्य|रासायनिक]] क्रियांचा संदर्भ देण्यासाठी वापरली गेली.
[[चित्र:Eduard Buchner (Nobel 1907).jpg|इवलेसे|Eduard Buchner (Nobel 1907)]]
[[पेशी|पेशीमध्ये]] सर्व चयापचय प्रक्रियांना [[सजीव|सजीवांच्या]] [[शरीर|शरीरात]] निर्माण होणारे द्रव्य उत्प्रेरकाच्या मदतीने [[रासायनिक प्रतिक्रिया|रासायनिक]] अभिक्रिया वाढवणे आवश्यक आहे जेणेकरून [[जीवन]] टिकवून ठेवण्यासाठी पुरेसा वेगाचा दर येऊ शकतात. चयापचय क्रिया या उत्प्रेराकांवर अवलंबून असतात. एन्झाईम्सचा अभ्यास याला '''एन्जोमॉलॉजी''' असे म्हणतात आणि '''स्यूडोनॅझिम''' विश्लेषणाचे एक नवीन क्षेत्र अलीकडेच वाढले आहे, उत्क्रांतीच्या वेळी काही एन्झाइम्सने जैविक उत्प्रेरकाचा वापर करण्याची क्षमता गमावली आहे विशेषता त्यांच्या '''अमीनो एसिड''' अनुक्रमांमधील प्रतिबिंबित होतात आणि असामान्य '''<nowiki/>'स्यूडोकॅटॅटिक' गुणधर्म'''. एडवर्ड बाचनेरने(Eduard Buchner)१९७९ मध्ये खमीरच्या अर्कांचा अभ्यास केला[[बर्लिन|. बर्लि]][[विद्यापीठ|न विद्यापीठा]]<nowiki/>त त्यांनी केलेल्या संशोधनामध्ये त्यांनी हे निष्कर्ष काढले की खनिज पदार्थांद्वारे खनिज निष्कर्ष काढला जात असला तरीही या मिश्रणामध्ये जिवंत खत पेशी नसतात. त्यांनी सॅक्रोझ '''"झिमेझ"(zymase)''' च्या आंबायला ठेवावा याबद्दल <u>'''एन्झाइम्स'''</u> असे नाव दिले.१९०७ मध्ये "सेल फ्री फ्रिमेंटेशनची शोध" यासाठी त्यांना रसायनशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार मिळाला. एन्झाइम हे सहसा ते करत असलेल्या कृतीनुसारच नामांकित केले जातात(उदा. लॅक्टोज असे एंझाइम असते जे लॅक्तोज वर काम करते )
 
१९०० च्या१९००च्या सुरुवातीस अद्यापही एन्झाईम्सची जैवरासायनिक ओळख अज्ञात आहे. अनेक शास्त्रज्ञांनी असे निरीक्षण केले की एन्झायमिक क्रियाकलाप प्रथिनेशी संबंधित होते, परंतु इतर (जसे नोबेल पुरस्कार विजेत्या रिचर्ड विल्स्टेट्टर) म्हणत होते की प्रथिने केवळ खरे एन्झाईम्ससाठी वाहक होते आणि प्रति प्रोटीन उत्प्रेरकाच्या साहाय्याने शस्त्रक्रिया करून घेण्यास असमर्थ होते.१९२६ मध्ये, जेम्स बी. सुमनर यांनी दाखवून दिले की एंझाइम '''उरीएज (urease)''' शुद्ध प्रोटीन होते आणि त्यास स्फूर्ती दिली .१९३७ मध्ये त्यांनी एन्जाइम कॅटॅलेझसाठीदेखील योगदान केले. निष्कर्षापर्यंत हिही शुद्ध प्रथिने, <u>जॉन हॉवर्ड नॉर्थोप</u> आणि <u>वेन्डेल मेरिडिथ स्टॅन्ले</u> यांनी निश्चितपणे दाखवून दिले की पाचन विषाणू '''पेप्सीन''' (१९३०), '''ट्रीपसीन''' ,'''कायमोत्रीप्सीन''' यासाठी कारणीभूत आहेत'''.'''
 
==नामांकन नियमावली==
'''इंटरनॅशनल युनियन ऑफ बायोकॅमिस्टी ॲंड आण्विक बायोलॉजीने''' ('''''International Union of Biochemistry and Molecular Biology''''')एन्झाइम, ईसी नंबरसाठी(EC numbers) नामांकन केले आहे; प्रत्येक एन्झाइमचे वर्णन "ईसी" च्या आधीच्या चार आकड्यांच्या क्रमाने करण्यात आलेले आहे, ज्याचा अर्थ "Enzyme Commission" आहे. प्रथम संख्या सामान्यपणे त्याच्या यंत्रणेवर आधारित सजीवांच्या शरीरात निर्माण होणारे द्रव्य वर्गीकृत आहे.
== उत्प्रेरकाचे वर्णन ( Enzyme Classification) ==
ओळ ३५:
=== लॉक आणि की मॉडेल (Lock & Key Model) ===
 
१८९४ मध्ये '''एमिल फिशर''' यांनी एंजाइम्सच्या साध्या विशिष्टतेचे स्पष्टीकरण करण्याकरता अशी शिफारस केली की दोन्ही एन्झाईम आणि सबस्ट्रेटमध्ये विशिष्ट पूरक भौमितीय आकार असणे आवश्यक आहे जे एकमेकांना व्यवस्थित बसतात. हे सहसा "लॉक आणि की" मॉडेल म्हणून ओळखले जाते. हे मॉडेल एंझाइम विशिष्टतेचे स्पष्टीकरण देते, परंतु संक्रमण स्थितीचे स्थिरीकरण समजावूनसमजाऊन सांगण्यात अपयशी ठरते जे प्रक्षेपित करते.
 
=== प्रेरित फिट मॉडेल (Induced Fit Model)===
ओळ ५२:
* काही एन्झाईम्सला पूर्ण क्रियाकलाप दर्शविण्यासाठी अतिरिक्त घटकांची आवश्यकता नसते. इतरांना क्रियाशीलतेसाठी बांधील असलेल्या cofactors नावाच्या प्रथिन अणुंची गरज असते. Cofactors एकतर अजैविक (उदा. मेटल आयन आणि लोह-सल्फर क्लस्टर्स) किंवा सेंद्रीय संयुगे (उदा. फ्लेव्हिन आणि हेम) असू शकतात. या cofactors अनेक उद्देश सेवा आहेत . उदाहरणार्थ, धातूचे आयन हे सक्रिय साइटमधील न्युक्लिओफिलिक प्रजाती स्थिर ठेवण्यास मदत करतात.
* कॉफॅक्टर्सला अंडरगॅनिक आयन किंवा कॉन्जेझम नावाचे जटिल सेंद्रीय अणू म्हणून उपवर्गले जाते . त्यातील बहुतेक प्रमाणात जीवनसत्त्वे आणि इतर सेंद्रीय अत्यावश्यक पोषणद्रव्ये थोड्या प्रमाणात साठवतात. घट्टपणे किंवा बद्ध एक coenzyme एक कृत्रिम अवयव गट म्हटले आहे.
* एक कोफाक्टोर हे एक सजीवांच्या शरीरात निर्माण होणारे द्रव्य आहे.उदा; कार्बोनिक अनहायड्रेज आहे, जो वरील रिबन आकृतीमध्ये त्याच्या सक्रिय साइटच्या भाग म्हणून जस्त कॉफॅक्टर लाकॉफॅक्टरला जोडलेला असतो. आयन किंवा रेणू सामान्यतः सक्रिय साइटवर आढळतात आणि उत्प्रेरकाच्या मदतीने रासायनिक अभिक्रिया वाढवणे मध्ये सहभागी आहेत.
* उत्प्रेराकाना कोफ्टेक्टरची आवश्यकता असते परंतु त्यांना बांधात नसल्यास अपेनॅझिम किंवा अपोप्रोटीन्स म्हणतात. क्रियाशीलतेसाठी आवश्यक असलेल्या कॉफॅक्टर (ओं) सोबत एंझाइमला होलोनोझेम (किंवा हॅलोेंजिझम) म्हणतात. हॉलिन्झाईम हा शब्ददेखील अनेक प्रथिनेयुक्त गटांमध्ये जसे की डीएनए पोलिमारेझस असणार्या एन्झाईम्सवर लागू करता येतो; येथे क्रियाकलापांसाठी आवश्यक असलेल्या सब्युनिट्ससह पूर्ण कॉम्पलेक्स आहे.
 
ओळ ७०:
: CO<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O ← H<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>(फुफ्फुसात;कमी CO<sub>2</sub> एकाग्रता)
प्रतिक्रियाचा दर हा संक्रमणाच्या स्थितीसाठी आवश्यक सक्रियता ऊर्जावर अवलंबून असतो . उत्पादनांमध्ये हा दर कमी होतो . संक्रमणाच्या स्थितीची ऊर्जा कमी करून उत्प्रेरकाची प्रतिक्रिया दर वाढतात. प्रथम, बांधणी कमी ऊर्जा एंजाइम-सबस्ट्रेट कॉम्प्लेक्स (ईएस) बनवते. दुसरे म्हणजे एंझाइम संक्रमण स्थितीला स्थिर करते कारण अशा स्थितीत अक्रियाशील प्रतिक्रिया (इ.स.) च्या तुलनेत कमी ऊर्जेची गरज आहे. अखेरीस एंझाइम-प्रॉडक्ट कॉम्प्लेक्स (ईपी) उत्पादनांना रिलीज करण्यास वेगळे करतो.