"कुंवर सिंग" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
Omkar Jack (चर्चा | योगदान) "Kunwar Singh" पानाचे भाषांतर करुन तयार झाले |
Omkar Jack (चर्चा | योगदान) No edit summary |
||
ओळ १:
'''कुंवर सिंग''' (जन्म: २३ एप्रिल १७७७ - मृत्यू: १० एप्रिल १८५८) '''बाबू कुंवर सिंग''' या नावानेही ओळखले जाणारे [[१८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध|१८५७ च्या भारतीय बंडाच्या]] वेळी एक नेते होते. तो जगदीसपूरच्या परमार राजपूतांच्या उज्जैनिया कुळातील होता, जो सध्या [[भोजपूर जिल्हा|भोजपूर जिल्ह्याचा]] [[बिहार]], भारत एक भाग आहे. <ref>{{जर्नल स्रोत|last=Hartwell|first=Nicole|date=2021|title=Framing colonial war loot: The ‘captured’ spolia opima of Kunwar Singh|url=https://doi.org/10.1093/jhc/fhab042|journal=Journal of the History of Collections}}</ref> वयाच्या ८० व्या वर्षी त्यांनी ब्रिटिश [[ब्रिटिश ईस्ट इंडिया कंपनी|ईस्ट इंडिया कंपनीच्या]] नेतृत्वाखालील सैन्याविरुद्ध सशस्त्र सैनिकांच्या निवडक गटाचे नेतृत्व केले. [[बिहार|बिहारमधील]] ब्रिटिशांविरुद्धच्या लढ्याचे ते मुख्य संघटक होते. ते '''वीर कुंवर सिंग''' किंवा '''वीर बाबू कुंवर सिंग''' या नावाने प्रसिद्ध आहेत. <ref>{{जर्नल स्रोत|last=S. Purushottam Kumar|year=1983|title=Kunwar Singh's Failure in 1857|journal=Proceedings of the Indian History Congress|volume=44|pages=360–369|jstor=44139859}}</ref>
== प्रारंभिक जीवन ==
कुंवर सिंग यांचा जन्म 13 नोव्हेंबर 1777 रोजी महाराजा शहाबजादा सिंग आणि महाराणी पंचरतन देवी यांच्या पोटी, बिहार राज्यातील शहााबाद (आता [[भोजपूर जिल्हा|भोजपूर]] ) जिल्ह्यातील जगदीसपूर येथे झाला. तो उज्जैनीय राजपूत कुळातील होता. <ref>{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=SrdiVPsFRYIC&q=Kunwar+Singh|title=Naukar, Rajput, and Sepoy: The Ethnohistory of the Military Labour Market of Hindustan, 1450-1850|last=Dirk H.A. Kolff|publisher=Cambridge University Press|year=2002|isbn=9780521523059|pages=168|author-link=Dirk H. A. Kolff}}</ref> एका ब्रिटीश न्यायाधिकाऱ्याने कुंवर सिंग यांचे वर्णन दिले आणि "उंच माणूस, उंची सुमारे सहा फूट" असे वर्णन केले. <ref name="Paul2011">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=65vrBAAAQBAJ&pg=PT90|title=The Greased Cartridge: The Heroes and Villains of 1857-58|last=E. Jaiwant Paul|date=1 August 2011|publisher=Roli Books Private Limited|isbn=978-93-5194-010-4|pages=90–91}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFE._Jaiwant_Paul2011">E. Jaiwant Paul (1 August 2011). </cite></ref> त्याने पुढे त्याचे वर्णन केले की त्याचा चेहरा अक्विलिन नाक असलेला रुंद आहे. त्याच्या छंदांच्या संदर्भात, ब्रिटीश अधिकारी त्याचे वर्णन करतात की तो एक उत्कट शिकारी होता ज्याने घोडेस्वारीचा देखील आनंद घेतला. <ref name="Paul2011" />
1826 मध्ये वडिलांच्या मृत्यूनंतर, कुंवर सिंग जगदीसपूरचा तालुकदार झाला. त्याच्या भावांना काही गावे वारसाहक्काने मिळाली परंतु त्यांच्या नेमक्या वाटपावरून वाद निर्माण झाला. हा वाद अखेर मिटला आणि भाऊ पुन्हा सौहार्दपूर्ण संबंधात परतले. <ref name="Paul2011">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=65vrBAAAQBAJ&pg=PT90|title=The Greased Cartridge: The Heroes and Villains of 1857-58|last=E. Jaiwant Paul|date=1 August 2011|publisher=Roli Books Private Limited|isbn=978-93-5194-010-4|pages=90–91}}</ref>
त्याने [[गया जिल्हा|गया जिल्ह्यातील]] देव-मुंगा इस्टेटमधील श्रीमंत जमीनदार राजा फतेह नारायण सिंह यांच्या मुलीशी विवाह केला जो राजपूतांच्या सिसोदिया कुळातील होता. <ref>Kalikinkar Datta, Biography of Kunwar Singh and Amar Singh, K.P. Jayaswal Research Institute, 1984, p.20</ref>
== 1857 च्या बंडात भूमिका ==
[[चित्र:Koer_Singh,_watercolour_on_ivory,_c._1857.png|इवलेसे| कुंवर सिंग यांचे लघुचित्र, हस्तिदंतीवरील जलरंग, c. १८५७ <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://collection.nam.ac.uk/detail.php?acc=1959-11-372-1|title=Nana Sahib, Rani of Jhansi, Koer Singh and Baji Bai of Gwalior, 1857, National Army Museum, London|website=collection.nam.ac.uk|language=en|access-date=17 October 2017}}</ref>]]
[[चित्र:Koor_Sing,_'The_Rebel_of_Arrah,'_and_his_attendants.jpg|इवलेसे| कुंवर सिंग आणि त्यांचे सेवक]]
सिंग यांनी [[बिहार|बिहारमध्ये]] [[१८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध|१८५७ च्या भारतीय बंडाचे]] नेतृत्व केले. जेव्हा त्याला शस्त्रे घेण्यास बोलावले तेव्हा तो जवळजवळ ऐंशीचा होता आणि तब्येत बिघडली होती. त्याला त्याचा भाऊ बाबू अमर सिंग आणि सेनापती हरे कृष्ण सिंग या दोघांनीही मदत केली. कुंवर सिंगच्या सुरुवातीच्या लष्करी यशामागील खरे कारण नंतरचे होते असे काहींचे म्हणणे आहे. <ref>{{जर्नल स्रोत|last=P. Kumar|year=1982|title=Hare Krishna Singh-The Prime-Mover of 1857 in Bihar|journal=Proceedings of the Indian History Congress|volume=43|pages=610–617|jstor=44141296}}</ref> त्याने चांगली लढाई दिली आणि जवळजवळ एक वर्ष ब्रिटीश सैन्याचा पराभव केला आणि शेवटपर्यंत ते अजिंक्य राहिले. ते गनिमी युद्धाच्या कलेमध्ये निपुण होते. त्याच्या डावपेचांनी इंग्रजांना हैराण केले. <ref name="Book1">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=1UggIjEuBaAC&q=kunwar+singh+douglas+shot+in+hand+ganga&pg=PT112|title=Indian Revolutionaries: A Comprehensive Study, 1957-1961, Volume 1|last=Sarala|first=Śrīkr̥shṇa|publisher=Prabhat Prakashan|year=1999|isbn=978-81-87100-16-4|location=Bihar|page=73}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFSarala1999">Sarala, Śrīkr̥shṇa (1999). </cite></ref>
सिंह यांनी 25 जुलै रोजी दानापूर येथे बंड केलेल्या सैनिकांची कमान स्वीकारली. दोन दिवसांनंतर त्याने [[बिहारमधील जिल्हे|जिल्हा मुख्यालय]] असलेल्या अराहवर ताबा मिळवला. मेजर व्हिन्सेंट आयरने 3 ऑगस्ट रोजी शहर मुक्त केले, सिंगच्या सैन्याचा पराभव केला आणि जगदीशपूरचा नाश केला. बंडाच्या वेळी त्याच्या सैन्याला [[गंगा नदी|गंगा]] नदी पार करावी लागली. डग्लसच्या सैन्याने त्यांच्या बोटीवर गोळ्या झाडायला सुरुवात केली. एका गोळीने सिंग यांच्या डाव्या मनगटाचा चक्काचूर झाला. सिंह यांना वाटले की त्यांचा हात निरुपयोगी झाला आहे आणि गोळी लागल्याने संसर्गाचा अतिरिक्त धोका आहे. त्याने तलवार काढली आणि कोपरजवळचा डावा हात कापला आणि गंगेला अर्पण केला. <ref name="Book1">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=1UggIjEuBaAC&q=kunwar+singh+douglas+shot+in+hand+ganga&pg=PT112|title=Indian Revolutionaries: A Comprehensive Study, 1957-1961, Volume 1|last=Sarala|first=Śrīkr̥shṇa|publisher=Prabhat Prakashan|year=1999|isbn=978-81-87100-16-4|location=Bihar|page=73}}</ref> <sup class="noprint Inline-Template" style="white-space:nowrap;">]</sup>
सिंह यांनी त्यांचे वडिलोपार्जित गाव सोडले आणि डिसेंबर 1857 मध्ये लखनौला पोहोचले जेथे त्यांनी इतर बंडखोर नेत्यांशी भेट घेतली. मार्च 1858 मध्ये त्यांनी [[आझमगढ|आझमगढचा]] ताबा घेतला आणि तो भाग ताब्यात घेण्याच्या सुरुवातीच्या ब्रिटीशांच्या प्रयत्नांना परतवून लावले. <ref name="Datta1957">{{स्रोत पुस्तक|url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.206784|title=Unrest Against British Rule In Bihar(1831-1859)|last=K. Datta|publisher=Superintendent Secretariat Press|year=1957|pages=[https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.206784/page/n56 51]–55}}</ref> मात्र, त्याला लवकरच ते ठिकाण सोडावे लागले. ब्रिगेडियर डग्लसचा पाठलाग करून, तो [[आरा|बिहारमधील आरा येथील]] त्याच्या घराकडे माघारला. 23 एप्रिल रोजी, सिंगने जगदीसपूरजवळ कॅप्टन ले ग्रँड (हिंदीमध्ये ले गार्ड) यांच्या नेतृत्वाखालील सैन्यावर विजय मिळवला. 26 एप्रिल 1858 रोजी त्यांचे गावी निधन झाले. जुन्या सरदाराची जबाबदारी आता त्याचा भाऊ अमरसिंग II यांच्यावर पडली, ज्यांनी प्रचंड प्रतिकूल परिस्थिती असतानाही संघर्ष सुरू ठेवला आणि बराच काळ शहााबाद जिल्ह्यात समांतर सरकार चालवले. ऑक्टोबर 1859 मध्ये, अमर सिंग दुसरा [[नेपाळ]] तराईमधील बंडखोर नेत्यांमध्ये सामील झाला.
== मृत्यू ==
23 एप्रिल 1858 रोजी जगदीसपूरजवळ लढलेल्या त्याच्या शेवटच्या लढाईत ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीच्या नियंत्रणाखालील सैन्य पूर्णपणे पराभूत झाले. 22 आणि 23 एप्रिल रोजी जखमी अवस्थेत त्यांनी ब्रिटीश सैन्याविरुद्ध शौर्याने लढा दिला आणि आपल्या सैन्याच्या मदतीने ब्रिटीश सैन्याला हुसकावून लावले, जगदीसपूर किल्ल्यावरील युनियन जॅक खाली आणले आणि ध्वज फडकवला. 23 एप्रिल 1858 रोजी तो आपल्या राजवाड्यात परतला आणि लवकरच 26 एप्रिल 1858 रोजी त्याचा मृत्यू झाला.
== वारसा ==
भारताच्या स्वातंत्र्य चळवळीतील त्यांच्या योगदानाचा सन्मान करण्यासाठी, [[भारत|भारतीय प्रजासत्ताकाने]] 23 एप्रिल 1966 रोजी एक स्मारक तिकीट <ref>[http://indianpost.com/viewstamp.php/Color/Mineral%20Red/KUNWAR%20SINGH Stamp at Indiapost]. </ref> जारी केले. बिहार सरकारने 1992 मध्ये वीर कुंवर सिंग युनिव्हर्सिटी, अराह, ची स्थापना केली.
2017 मध्ये, उत्तर आणि दक्षिण बिहारला जोडण्यासाठी वीर कुंवर सिंग सेतू, ज्याला आराह-छपरा ब्रिज म्हणूनही ओळखले जाते, त्याचे उद्घाटन करण्यात आले. <ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.mcelhanney.com/project/veer-kunwar-singh-setu/|title=Veer Kunwar Singh Setu|website=McElhanney|access-date=3 March 2019}}</ref> 2018 मध्ये, कुंवर सिंग यांच्या मृत्यूची 160 वी जयंती साजरी करण्यासाठी, बिहार सरकारने त्यांचा पुतळा हार्डिंग पार्कमध्ये हलवला . या उद्यानाचे अधिकृतपणे 'वीर कुंवर सिंह आझादी पार्क' असे नामकरणही करण्यात आले. <ref>{{स्रोत बातमी|last=PTI|url=https://www.indiatoday.in/pti-feed/story/kunwar-singh-statue-relocated-to-hardinge-park-cm-to-inaugurate-tomorrow-1217702-2018-04-22|title=Kunwar Singh statue relocated to Hardinge Park, CM to inaugurate tomorrow|date=22 April 2018|publisher=IndiaToday|access-date=3 March 2019}}</ref>
अनेक [[भोजपुरी भाषा|भोजपुरी]] लोकगीतांमध्ये त्यांचा उल्लेख ब्रिटीशांच्या दडपशाहीविरुद्ध लढणारा नायक म्हणून केलेला आढळतो. एक विशिष्ट लोकगीत असे सांगते: <ref>{{जर्नल स्रोत|last=Badri Narayan|year=1998|title=Popular Culture and 1857: A Memory against Forgetting|journal=Social Scientist|volume=26|issue=1/4|pages=86–94|doi=10.2307/3517583|jstor=3517583}}</ref>
{{quote|'''अब छोड रे फिरंगिया ! हमर देसवा ! लुत्पत कैले तुहुन, मजवा उदै कैलास, देस पर जूलम जोर। सहार गांव लुटी, फुंकी, दिहियात फिरंगिया, सुनी सुनी कुंवर के हृदय में लगाल अगिया! अब छोड रे फिरंगिया! हमर देसवा!'''
1970 च्या दशकात, नक्षलवादी बंडखोरांचा मुकाबला करण्यासाठी बिहारमधील राजपूत तरुणांनी ' कुएर सेना/कुंवर सेना ' (कुंवरची सेना) म्हणून ओळखली जाणारी खाजगी जमीनदार मिलिशिया स्थापन केली होती. कुंवर सिंग यांच्या नावावर ठेवण्यात आले होते. <ref name="Kumar2008">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=num2I4NFGqIC&pg=PA118|title=Community Warriors: State, Peasants and Caste Armies in Bihar|last=Ashwani Kumar|publisher=Anthem Press|year=2008|isbn=978-1-84331-709-8|pages=118–}}</ref> बद्य्ब्च्यद् इयद्व् इय्बदि स्झिबद्य्ब्च्यद् इयद्व् इय्बदि स्झि▼
मराठीत अनुवाद:-
[[जगदीशचंद्र माथुर|जगदीश चंद्र माथूर]] यांचे ''विजय की वेला'' (विजयाचा क्षण) नावाचे नाटक कुंवर सिंग यांच्या जीवनाच्या उत्तरार्धावर आधारित आहे. [[सुभद्राकुमारी चौहान|सुभद्रा कुमारी चौहान]] यांच्या " [[सुभद्राकुमारी चौहान|झांसी की रानी]] " या कवितेतही त्यांचा उल्लेख आहे. बद्य्ब्च्यद् इयद्व् इय्बदि स्झिबद्य्ब्च्यद् इयद्व् इय्बदि स्झि▼
अरे ब्रिटिश! आता आपला देश सोडा! कारण तुम्ही आम्हाला लुटले आहे, आमच्या देशाच्या सुखसोयींचा उपभोग घेतला आहे आणि आमच्या देशवासीयांवर अत्याचार केले आहेत. तुम्ही आमची शहरे आणि गावे लुटली, नष्ट केली आणि जाळली. हे सर्व जाणून कुंवरचे हृदय जळते. अरे ब्रिटिश! आता आपला देश सोडा!}}
▲1970 च्या दशकात, नक्षलवादी बंडखोरांचा मुकाबला करण्यासाठी बिहारमधील राजपूत तरुणांनी ' कुएर सेना/कुंवर सेना ' (कुंवरची सेना) म्हणून ओळखली जाणारी खाजगी जमीनदार मिलिशिया स्थापन केली होती. कुंवर सिंग यांच्या नावावर ठेवण्यात आले होते. <ref name="Kumar2008">{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.com/books?id=num2I4NFGqIC&pg=PA118|title=Community Warriors: State, Peasants and Caste Armies in Bihar|last=Ashwani Kumar|publisher=Anthem Press|year=2008|isbn=978-1-84331-709-8|pages=118–}}</ref>
▲[[जगदीशचंद्र माथुर|जगदीश चंद्र माथूर]] यांचे ''विजय की वेला'' (विजयाचा क्षण) नावाचे नाटक कुंवर सिंग यांच्या जीवनाच्या उत्तरार्धावर आधारित आहे. [[सुभद्राकुमारी चौहान|सुभद्रा कुमारी चौहान]] यांच्या " [[सुभद्राकुमारी चौहान|झांसी की रानी]] " या कवितेतही त्यांचा उल्लेख आहे.
[[वर्ग:बिहारचा इतिहास]]
[[वर्ग:इ.स. १७७७ मधील जन्म]]
| |||