"अधोमुखी लवणस्तंभ" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
छो Pywikibot 3.0-dev |
छो शुद्धलेखन सदस्य:Usernamekiran/typos व तांत्रिक बदल |
||
ओळ १:
[[चित्र:Labeled_speleothems.jpg|right|thumb|350x350px|सर्वसाधारणपणे दिसणारी सहा लेणीजन्य भूरूपे.]]
'''अधोमुखी लवणस्तंभ''' हा [[गुहा|गुहेच्या]] किंवा पूल, खाणींसारख्या मानवनिर्मित वास्तूंच्या छतावर उगवणार्‍या भूरूपाचा एक प्रकार आहे. लवणस्तंभ हे खनिजे, चिखल, कोळसा, वाळू, लाव्हारस अशा अनेक पदार्थांपासून बनू शकतात.<ref name="LARSON"><cite class="citation book">Larson, Charles (1993). </cite></ref><ref name="HICKS"><cite class="citation journal" contenteditable="false">Hicks, Forrest L. (1950). </cite></ref> सर्वसाधारणपणे चुनखड्यांच्या गुहांची संख्या बरीच असल्यामुळे ते गुहेत आढळतात, परंतु ते इतरही ठिकाणी दिसू शकतात.<ref name="LARSON"
गुहेच्या तळाशी उगवणार्‍या अशाच भूरूपाला [[ऊर्ध्वमुखी लवणस्तंभ]] म्हणतात.
ओळ ८:
=== चुनखडीचे अधोमुखी लवणस्तंभ ===
सर्वसाधारणपणे अधोमुखी लवणस्तंभ हे [[चुनखडक|चुनखडकाच्या]] गुहांमध्ये दिसून येतात. पाण्यात विरघळलेल्या चुनखडी आणि इतर खनिजांच्या [[निक्षेपण|निक्षेपणापासून]] ते तयार होतात. चुनखडी म्हणजेच कॅॅल्शियम कार्बोनेट हे [[कार्बन डायॉक्साइड|कार्बन डायॉक्साईड]]<nowiki/>युक्त पाण्यात विरघळते आणि [[कॅल्शियम बायकार्बोनेट|कॅल्शियम बायकार्बोनेटचे]] द्रावण तयार होतो.<ref>C. Michael Hogan. 2010.
::{{chem|Ca||CO|3|(s)}} + {{chem|H|2|O||(l)}} + {{chem|C||O|2|(aq)}} → {{chem|Ca||(HCO|3|)|2|(aq)}}
हे द्रावण खडकातून झिरपून जेव्हा एखाद्या गुहेच्या छतातून बाहेर येते, तेव्हा हवेच्या संपर्कामुळे वरील अभिक्रियेच्या बरीबर उलट अभिक्रिया होते, आणि चुनखडीचे कण छतावर साठतात. ही उलट अभिक्रिया पुढीलप्रमाणे आहे.<ref name="Classroom"
::{{chem|Ca||(HCO|3|)|2|(aq)}} → {{chem|Ca||CO|3|(s)}} + {{chem|H|2|O||(l)}} + {{chem|C||O|2|(aq)}}
ओळ १८:
स्तंभ उगवण्याचा सरासरी दर साधारण ०.१३ मि.मी. प्रतिवर्ष इतका असतो. पाण्याचा प्रवाह जलद असेल आणि चुनखडीचे प्रमाण जास्त असेल तर वर्षाला ३ मि.मी. इतक्या वेगाने अधोमुखी लवणस्तंभ वाढू शकतात.<ref name="Cave"><cite class="citation" id="CITEREFKramerDay1995" contenteditable="false">Kramer, Stephen P.; Day, Kenrick L. (1995), ''Caves'', Carolrhoda Books (published 1994), p. 23, [[आंतरराष्ट्रीय प्रमाणित पुस्तक क्रमांक|ISBN]] 978-0-87614-447-3</cite><cite class="citation" id="CITEREFKramerDay1995" contenteditable="false"></cite><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rfr_id=info%3Asid%2Fen.wikipedia.org%3AStalactite&rft.au=Day%2C+Kenrick+L.&rft.aufirst=Stephen+P.&rft.aulast=Kramer&rft.btitle=Caves&rft.date=1995&rft.genre=book&rft.isbn=978-0-87614-447-3&rft.pages=23&rft.pub=Carolrhoda+Books&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook" contenteditable="false"> </span></ref>
चुनखडीच्या प्रत्येक अधोमुखी लवणस्तंभाची
=== लाव्हारसाचे अधोमुखी लवणस्तंभ ===
[[लाव्हा नलिका|लाव्हा नलिकांमध्ये]] सक्रिय लाव्हारस असल्यास अधोमुखी लवणस्तंभ बनू शकतात.<ref name="BAIRD"><cite class="citation journal" contenteditable="false">Baird, A. K. (1982). </cite></ref> त्यांच्या निर्मितीची यंत्रणा चुनखडीच्या लवणस्तंभांसारखीच असते. परंतु लाव्हारसाचे लवणस्तंभ हे अतिशय वेगाने वाढतात. ते काही तासांत, दिवसांत किंवा आठवड्यांत तयार होतात. याउलट चुनखडीच्या लवणस्तंभांना वाढण्यास हजारो वर्ष लागतात. लाव्हारसाचा प्रवाह थांबल्यावर अधोमुखी लवणस्तंभांची वाढ थांबते. यामुळे तुटलेले लाव्हारसाचे अधोमुखी लवणस्तंभ पुन्हा वाढत नाहीत.<ref name="LARSON"
लाव्हारसाचे ऊर्ध्वमुखी लवणस्तंभ सुद्धा तयार होऊ शकतात. तसेच एकसंध लवणस्तंभही बनू शकतात.
'''शार्कदंताकृती अधोमुखी लवणस्तंभ''' हे शार्क माशाच्या दातांसारखे रुंद असतात व त्यांना निमुळते टोक असते. एका लहान लाव्हारसाच्या थेंबापासून त्यांची तयार होण्यास
[[चित्र:Shark_tooth_stalactites.jpg|right|thumb|शार्कदंताकृती अधोमुखी लवणस्तंभ]]
'''तुषारनिर्मित अधोमुखी लवणस्तंभ''' लाव्हा नलिकेततून लाव्हारस वाहत असताना त्याचे तुषार उडून छतावर पडतात. ते थंड होऊन घट्ट झाले की त्यांचे अधोमुखी लवणस्तंभ तयार होतात. ते अनेकदा अनियमित आकाराचे आणि मूळ लाव्हारसाच्या रंगापेक्षा वेगळ्या रंगाचे असतात.<ref name="BUNNELL"
'''नलिकाकृती अधोमुखी लवणस्तंभ''' लाव्हा नलिकेचे छत जेव्हा थंड होत असते तेव्हा त्यावर बंद पापुद्रे तयार होतात. हे पापुद्रे अर्धघनावस्थेत असलेला लाव्हारस आणि वायू आतमध्ये बंदिस्त ठेवतात. बंदिस्त वायू लाव्हारसाला बारीक छेदांमधून बाहेर ढकलतात. यामुळे पोकळ नळीसारखे अधोमुखी लवणस्तंभ तयार होतात. हवाईच्या बेटांवरील लाव्हा नलिकांमध्ये असे अधोमुखी लवणस्तंभ अनेकदा आढळून येतात. नळीतून खाली वाहून तळावर पडणार्‍या लाव्हारसाच्या थेंबांमुळे तळावर ऊर्ध्वमुखी लवणस्तंभ तयार होतात.<div>कधीकधी असे तयार झालेले अधोमुखी लवणस्तंभ नळ्यांच्या आतून पडणार्‍या लाव्हारासाच्या दाबामुळे पिळाच्या आकाराचे बनतात.<ref name="BUNNELL"
=== अधोमुखी बर्फस्तंभ ===
ओळ ४०:
प्लंबिंगच्या पाइपांतून किंवा कॉंक्रीटमधून जर क्षारयुक्त पाण्याची गळती होत असेल तर त्यावर अधोमुखी लवणस्तंभ तयार होऊ शकतात. गुहेतील अधोमुखी लवणस्तंभांपेक्षा ते जलद गतीने तयार होतात.
का‍ॅंक्रीटवरल लवणस्तंभ हे गुहेतील लवणस्तंभांपेक्षा वेगळ्या रासायनिक प्रक्रियेमुळे बनतात. कॉंक्रीटमधील [[कॅल्शियम ऑक्साईड]] हे त्यांच्या निर्मितीस कारणीभूत ठरते. कॉंक्रीटच्या आरपार जाणार्‍या पाण्याशी कॅल्शियम ऑक्साईडची अभिक्रिया होते आणि कॅल्शियम हायड्राॅक्साईडच्या द्रवणाची निर्मिती होते.<ref name="Classroom"
::{{chem|Ca||O||(s)}} + {{chem|H|2|O||(l)}} → {{chem|Ca||(OH)|2|(aq)}}
कॅल्शियम हायड्राॅक्साईडचे द्रावण कॉंक्रीटच्या थराच्या कडेला पोहोचल्यावर ते छतावरून गळू लागते आणि त्याचा हवेशी संपर्क होतो. हवेतील कार्बन डायऑक्साईडमुळे पुढील अभिक्रिया होते आणि चुनखडीचा निक्षेप मागे राहतो.<ref name="Classroom"
::{{chem|Ca||(OH)|2|(aq)}} + {{chem|C||O|2|(g)}} → {{chem|Ca||C||O|3|(s)}} + {{chem|H|2|O||(l)}}
चुनखडीच्या कणांमुळे अधोमुखी लवणस्तंभांची निर्मिती होते. ते काही से.मी. लांबीचे असतात आणि त्यांचा [[व्यास (भूमिती)|व्यास]] साधारण ५ मि.मी. एवढा असतो.<ref name="Classroom"
== छायाचित्रे ==
| |||