"ध्यान" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

==ध्यान म्हणजे एकाग्रता==

[[File:Buddhist child.jpg|thumb|विद्यार्थी ध्यान करताना]]

विद्यार्थिपणात अभ्यासावर ध्यान करावे लागते. आपल्यापाशी असलेले ज्ञान दुसऱ्याला देताना एकाग्रता लागते. अर्जुनाला दिसणारा पोपटाचा डोळा हे अर्जुनाचे ध्यान आहे. एखाद्या विषयावर आपले लक्ष्य पूर्णपणे केंद्रित करणे हेही ध्यानच आहे. ध्यानातली एकाग्रता ही आपल्या जाणिवेचा दरवाजा उघडण्याची चावी आहे. यासाठी मनाची इतर दारे बंद करावी लागतात. एकाग्रता प्रथम अंत:करणात प्रवेश करते आणि मग ती हव्या त्या शाखेत संचार करते. श्रीमाताजी म्हणतात, ‘प्रथम अस्तित्वाची एकता; मग हृदयाची शुद्धता यामुळे एकाग्रता साधते. याने ईश्वरी स्पर्श लाभतो. एकाग्रतेतील नीरवता मनाला स्थिर ठेवते. पृष्ठभागावरील हालचालींना पायबंद घालते. जाणीव नवी होते. ती अकारण विचारलहरींना थांबविते. मग आपण [[मन|मनाच्या]] उच्च पातळीवर सहज पोहोचतो. दिव्य स्फूर्तीची ग्रहणक्षमता आपल्यात येते. शांती, नीरवता, आनंद यांचा जो लाभ करून देते ती साधना! आपले पार्थिव, प्राणिक, मानसिक अस्तित्व आपल्यातल्या प्रभुशरणतेच्या साधनेशी सतत लढते. म्हणून मन:शांतीला भारतीय दर्शनांमध्ये महत्त्वाचे स्थान आहे. मन:शांतीने आपल्या नव्या कामात समतोल येतो. कामात पूर्ण रंगतो. मनास छान वाटते. कामातले ओझे संपते. अवघडपणा कोणताही मावळतो. अदृश्य शक्ती येते. ती आपल्याला पाहाते. आपला आधार होते. मनाला उंची देते. कामात देवत्व येते. सारे देव करतो. संतांचा भाव येतो. मनाला ताजेपण येते. कामाने परिस्थिती बदलते. वृत्ती पालटते. मनाचे आजार संपतात. ‘स्थिरसुखमासनम्’ ही व्याख्या आठवते. ही [[पतंजली|पतंजलींची]] व्याख्या आहे. ती साऱ्यांनी स्वीकारली आहे. आसनापेक्षा ध्यानात सहजता हवी. आपण ज्या विविध चालण्या-बोलण्याच्या आदि क्रिया करतो, त्याला कृतिशील ध्यान म्हणतात. केवळ ध्यानासाठी जे ध्यान होते त्याला निष्क्रिय ध्यान म्हणतात. श्री अरविंदांच्या मते; मनन व चिंतन या ध्यानाच्या चढत्या पायऱ्या आहेत.