"यमुना नदी" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

कन्निधाम यांचा असा अंदाज आहे की ग्रीक लेखकांच्या काळात यमुनाचा मुख्य प्रवाह किंवा त्यातील एक मोठी शाखा कटरा केशव देव यांच्या पूर्वेकडील भिंतीखालून वाहत असे. जेव्हा मथुरामध्ये बौद्ध धर्माचा व्यापक प्रसार झाला आणि यमुनेच्या दोन्ही बाजूंनी बरीच संधारे बांधली गेली, तेव्हा यमुनेचा मुख्य प्रवाह कटरा येथून बदलला व आता जिथे आहे तेथे वाहायचा, परंतु कटराची शाखा किंवा उपनदी तेथून वाहायची. असा अंदाज आहे की बौद्ध काळापासून बहुधा नंतर सोळाव्या शतकापर्यंत यमुनेची शाखा केशव देव मंदिराच्या खाली वाहत होती. पहिल्या दोन पावसाळी नद्या 'सरस्वती' आणि 'कृष्णा गंगा' मथुराच्या पश्चिम भागात वाहतात आणि यमुनेस मिळतात, ज्या यमुनेच्या सरस्वती संगम आणि कृष्णा गंगा नावाच्या घाटाचे स्मारक आहेत. यमुनेतील त्या उपनद्यांपैकी फक्त एक कटराजवळून वाहत आहे.

 

 

वल्लभ संप्रदायाच्या बोलण्याच्या साहित्यातून माहिती आहे की यमुना नदी सारस्वत कल्पातील जमुनावती गावाजवळ वाहत असे. त्यावेळी यमुना नदीचे दोन प्रवाह होते, एक नदगाव, वरसानाजवळ वाहणारा प्रवाह, संकेत गोवर्धनमधील जमुनावतीकडे आला आणि दुसरा प्रवाह पिरघाटाकडे गोकुळकडे गेला. पुढे दोन्ही प्रवाह सध्याच्या आग्राकडे जाण्यासाठी वापरले जायचे.{{भारतातील नद्या}}