"सरस्वती नदी" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

सरस्वती नदी शोध प्रकल्प जनरल [[सर कनिंगहेम]] , [[ऑर्थर ए. मेकडोनल]], [[मी.किथ]] यासारख्या अभ्यासकानी केला आहे.भारतीय इतिहास संकलन समितीने उपग्रहांद्वारे प्राप्त झालेल्या वैदिक सरस्वतीच्या शुष्क प्रावासाचे विश्वासार्ह नकाशे वापरले आहेत.<ref>{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=pTrxAAAAMAAJ&q=%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A4%E0%A5%80+%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80+%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%A7&dq=%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A4%E0%A5%80+%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80+%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%A7&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjtxqih8NnjAhWEdn0KHWirDHAQ6AEIaTAJ|title=Essays on philosophy and writing of history|last=Prakash|first=Om|last2=Śāstrī|first2=Chandrakānta Balī|date=1990|publisher=Atma Ram and Sons|language=hi}}</ref>वैदिक सरस्वती नदी शोध केंद्राची स्थापना करून त्यानंतर चर्चासत्रे,अभियान समिती यांच्याद्वारे हे काम पुढे नेले गेले.पद्मश्री [[डॉ. वी.श्री. वाकणकर]] , [[श्री.मोरोपंत पिंगळे]] अशा विविध अभ्यासक मंडळींनी या शोधात महत्वाचे योगदान दिले आहे. <ref>{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=85PNDQAAQBAJ&pg=PA379&dq=%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A4%E0%A5%80+%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80+%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%A7&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjtxqih8NnjAhWEdn0KHWirDHAQ6AEIKjAA#v=onepage&q=%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A4%E0%A5%80%20%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80%20%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%A7&f=false|title=कृतिरूप संघ -दर्शन|last=Sheshadari|first=H. V.|publisher=Suruchi Prakashan|isbn=9788189622008|language=hi}}</ref>वैदिक आणि नंतरच्या काळात साहित्यात ज्या सरस्वती नदीचे उल्लेख विपुल संख्येने आढळतात पण जी भारताच्या आजच्या मानचित्रात दर्शविता येत नाही त्या 'लुप्त वैदिक सरस्वती नदीचा शोध' घेणे आवश्यक ठरले.<ref>लुप्त सरस्वती नदी शोध,वाकणकर , परचुरे (१९९२)</ref>

भारताच्या पुरातत्व सर्वेक्षण विभागातर्फे [[हरियाणा|हरियाना]]तल्या [[यमुनानगर]] जिल्ह्यातल्या आदी-बद्रीपासून ते राजस्थानमधल्या[[गुजरात]]मधल्या [[कच्छ]] जिल्ह्यातल्या खिरसरापर्यंतच्या विस्तीर्ण प्रदेशात उत्खनन करण्यात आलं असून, घग्गरच्या[[घग्गर]]च्या प्राचीन प्रवाहाचा (Palaeo channel ) शोध घेण्याचा प्रयत्न करण्यात आला आहे.<ref>{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=TyIqAQAAMAAJ&q=%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A4%E0%A5%80+%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80+%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%A7&dq=%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A4%E0%A5%80+%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80+%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%A7&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjtxqih8NnjAhWEdn0KHWirDHAQ6AEIRzAE|title=Āditīrthaṅkara R̥shabhadeva: jīvanavr̥tta, svarupa, evaṃ Śiva ke sātha tādātmya|last=Jaina|first=Dharmacandra|last2=Śukla|first2=Saṅkaṭāprasāda|date=2007|publisher=Sarasvatī Nadī Śodha Saṃsthāna, Hariyāṇā|language=hi}}</ref> सन २००२ ते २००४ आणि सन २००९ ते २०१४ या काळात पुरातत्व विभागातर्फे हरियानातल्या आदी-बद्री, कुरुक्षेत्र, फतेहबाद, हिस्सार, राजस्थानातल्या गंगानगर, हनुमानगड, करणपुरा आणि गुजरातमधल्या खिरसारा, आणि कच्छ या ठिकाणी स्वतंत्रपणे उत्खनन करण्यात आलं.<ref>{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=vq1jAAAAMAAJ&q=%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A4%E0%A5%80+%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80+%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%A7&dq=%E0%A4%B8%E0%A4%B0%E0%A4%B8%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A4%A4%E0%A5%80+%E0%A4%A8%E0%A4%A6%E0%A5%80+%E0%A4%B6%E0%A5%8B%E0%A4%A7&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiW_JjR89njAhXLaN4KHdMDBqE4ChDoAQg_MAM|title=Rājasthānī sāhitya kā ādikāla|last=Mālī|first=Bī Ela|date=1991|publisher=Rājasthānī Bhāshā Bāla Sāhitya Prakāśana Ṭrasṭa|language=hi}}</ref> सरस्वती नदी नक्कीच अस्तित्वात असावी, असं सिद्ध करणारे पुरावे या उत्खननातून आढळून आले आहेत.<ref>{{स्रोत पुस्तक|url=https://books.google.co.in/books?id=8yc7-OirxKEC&printsec=frontcover&dq=sarasvati+river&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjqrqvV_NnjAhXGpo8KHahrCN4Q6AEIMjAC#v=onepage&q=sarasvati%20river&f=false|title=The Lost River: On the Trail of the Sarasvatī|last=Danino|first=Michel|date=2010|publisher=Penguin Books India|isbn=9780143068648|language=en}}</ref>