"कळंब वृक्ष" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

'''कळंब''' किंवा '''कदंब''' ही झाडे भारतात पूर्व हिमालयाच्या पायथ्यापासून [[बंगाल]], [[ओरिसाशा]] व [[आंध्र प्रदेश]] या राज्यांत आर्द्र पानझडी जंगलात आढळतात. महाराष्ट्रात कोकण व मावळ भागात हा वृक्ष वन्य आहे. साधारण १० ते २५ मीटर उंचीपर्यंत हा वाढतो. पानगळ मार्चमधे थोड्या काळासाठी होते, व पावसाळ्यात जुलै ऑगस्टमधे कदंबाला फुले येऊ लागतात.

 

 

 

पश्‍चिम बंगालमध्ये भाद्रपदातील एकादशीला काही शेतकरी ‘कदंब उत्सव’ साजरा करतात. या दिवशी कदंबाचे रोप लावून त्याची पूजा केल्यावर नृत्य-गाणी गात हा दिवस साजरा केला जातो. कदंबाच्या पूजेने सुख-समृद्धी प्राप्त होते, ही त्यामागील भावना असते.

 

कोल्हापूरच्या वनक्षेत्राला "कादंबिनी' असे नाव आहे.

 

श्रीकृष्णाचा अत्यंत आवडता वृक्ष कोणता? तर कदंब वृक्ष. वृंदावन, मथुरा, मदुरेत जिकडेतिकडे कदंब पाहायला मिळतो. आपण वड पुजतो तसे तिकडे मनोभावे कदंब पुजला जातो. यमुनेच्या काठावर वनच आहे कदंबाचे. गायींना खाद्य म्हणून कदंब उपयोगी. म्हणून सगळे गोपाळ यमुनेच्या काठी गायी चरायला नेत.

 

कदंब दिसायला डेरेदार असून त्याची सावली घनदाट असते. कदंबाचा वारा अगदी थंडगार असतो व फुले मोहक आणि सुगंधित असतात. फळे रुचकर असतात.

==साहित्यात कदंब==

[[भवानीशंकर पंडित]]ांच्याएका कवितेत "कदंब तरूला बांधून दोला, उंच खालती झोल' असा उल्लेख आला आहे. हिंदी कवयित्री सुभद्रा कुमारी चव्हाण यांच्या, "यह कदंब का पेड' कवितेतल्या "यह कदंब का पेड अगर मॉं होता यमुना तीरे, मैं भी उस पर बैठ कन्हैया बनता धीरे धीरे' काल्पनिक कदंब वृक्षावर बसून मुलींनी आईशी केलेल्या अत्यंत निरागस आणि मार्मिक संवादाने हिंदी वाचकांच्या मनात कदंब वृक्षाचे स्थान कायम ठेवले. शंकराचार्यानी "त्रिपुरसुंदरीस्तोत्रम्‌'मध्ये "ललितामहात्रिपुरसुंदरी'च्या सगुण स्वरूपाचे सुंदर वर्णन केले आहे, त्यात अनेक वेळा कदंब वृक्षाचा उल्लेख आढळतो.

 

पुराणकाळात यमुनेच्या काठी कदंबवने होती. आजही आहेत. श्रीकृष्णचे बालपणचे सवंगडी असलेल्य गोपाळांच्या गाई वृंदावनात चरत, तर श्रीकृष्ण कदंब वृक्षावर बसूनच बासरी वाजवे, असे संदर्भ जुन्या ग्रंथांत आहेत. या वृक्षावर बहरणारी सोनेरी-केशरी रंगाची थोडी टणक असणारी चेंडूप्रमाणे गोल फुले, गोपाळ जणू चेंडू म्हणून खेळण्यास वापरत.