"केनोपनिषद्" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

केन उपनिषद हे दहा उपनिषदांपैकी द्वितीय क्रमांकाचे [[उपनिषद सूची|उपनिषद]] आहे. [[आद्य शंकराचार्य|श्रीमद् आदि शंकरा]]<nowiki/>चार्यांनी या उपनिषदावर भाष्य लिहिलेले असल्याने तत्त्वज्ञानाच्या दृष्टीने हे [[उपनिषद]] महत्त्वाचे मानले जाते.

जगदुत्पत्तीचे रहस्य कथन करणारे हे उपनिषद आहे. या उपनिषदाच्या पहिल्या दोन खंडांमध्ये आत्म्याचे अस्तित्व तर्काने सिद्ध केले असून अंतिम दोन खंडांमध्ये जगाचे आद्य मूळ आत्मा आहे असे सिद्ध केले आहे. निसर्गातील प्रत्येक घटनेमागे आणि मानवी हालचालीमागे ब्रह्माची शक्ती असते हा या उपनिषदाचा मूलभूत सिद्धांत आहे. कथेच्या माध्यमातून तत्त्वज्ञान सांगणे हे उपनिषदांचे वैशिष्ट्य असून ते या उपनिषदालाही लागू होते. या उपनिषदात प्रामुख्याने ‘अग्नी’‘[[अग्नी (देवता)|अग्नी]]’, ‘वायू’‘[[वायू]]’, ‘इंद्र’‘[[इंद्र]]’ आणि ‘उमा हैमवती’ या चार देवतांचा उल्लेख आढळतो. एक वैशिष्ट्य म्हणजे उमा हैमवती या देवतेचा उल्लेख केनोपनिषद वगळता कुठल्याही वैदिक साहित्यात आढळत नाही. तसेच यात वर्णन केलेला इंद्र हा ऋग्वेदातील[[ऋग्वेद|ऋग्वेदा]]<nowiki/>तील महापराक्रमी इंद्र नसून ब्रह्मशक्तीपुढे हतबल झालेला इंद्र आहे.