"भुईमूग" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
छो Pywikibot 3.0-dev |
Rockpeterson (चर्चा | योगदान) छो लेख वाढविला खूणपताका: संदर्भ क्षेत्रात बदल. दृश्य संपादन |
||
ओळ १:
[[चित्र:Peanut 9417.jpg|thumb|right|भुईमूगाची पाने व शेंगा]]
[[चित्र:Peanuts.jpg|thumb|right|शेंगा-त्यातील एक उघडलेली आहे.त्यात भुईमूगाचे दाणे दिसतात.]]
शेंगदाण्यांमध्ये शेंगांचे पीक जे खाद्य बियाणे आहेत. हे उष्णकटिबंधीय आणि उपोष्णकटिबंधीय क्षेत्रात मोठ्या प्रमाणात घेतले जाते, हे लहान आणि मोठ्या व्यावसायिक उत्पादकांसाठी महत्वाचे आहे. २०१६ मध्ये कवच असलेल्या शेंगदाण्यांचे जगातील वार्षिक उत्पादन ४४ दशलक्ष टन होते. वनस्पतिशास्त्रज्ञ कार्ल लिनीयस याने "पृथ्वीच्या खाली" या प्रजातीला हायपोगायिया असे नाव दिले.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://apeda.gov.in/apedawebsite/SubHead_Products/Ground_Nut.htm|title=Ground Nut|website=apeda.gov.in|access-date=2020-05-27}}</ref>
शेंगदाणे हा फॅबॅसी या वनस्पति कुटूंबाचा आहे. शेंगदाण्यामध्ये रूट गाठींमध्ये नायट्रोजन-फिक्सिंग बॅक्टेरिया असतात. शेंगदाणे मानवी शरीरासाठी पौष्टिक मानली जातात ती अक्रोड आणि बदामांसारखीच असते आणि ती पाश्चात्य पदार्थांमध्ये समाविष्ट केली जाते.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.britannica.com/plant/groundnut|title=Groundnut {{!}} plant|website=Encyclopedia Britannica|language=en|access-date=2020-05-27}}</ref>
भुईमूग हे तेलवर्गीय महत्त्वाचे नगदी पीक आहे. पण काळाच्या ओघात त्याचे महत्त्व अन्नपीक म्हणून सुद्धा वाढीस लागले आहे. या पिकात निरनिराळ्या हवामानात जुळवून घेण्याची क्षमता आहे. तसेच हे पीक फेरपालटीस आणि आंतरपीक म्हणून घेण्यास अत्यंत उपयुक्त आहे. या पिकामुळे जमिनीची सुपीकता वाढते
Line ९ ⟶ १०:
==== भुईमूग लागवड ====
रुंद वरंबे सरी या पद्धतीने भुईमूग लागवड करताना पूर्वमशागत करून रान भुसभुशीत झाल्यानंतर रुंद वरंबे व सरी तयार करण्यासाठी शेतात 150 सें.मी. अंतरावर खुणा करून, रेषा मारून आखणी करावी. पुन्हा रेषा मारलेल्या ठिकाणी 30 सें.मी. रुंदीचा पाट पाडल्यास 120 सें.मी. रुंदीचे व 15-20 सें.मी. उंचीचे गादी वाफे तयार होतील. हे वाफे प्रथम पाणी देऊन पूर्ण भिजवून वाफस्यावर आल्यावर त्यावर 30 सें.मी. रुंदीच्या चार ओळी बसवून अशा ओळींत दोन रोपांतील अंतर दहा सें.मी. ठेवून बियाण्याची टोकण करावी.
== इतिहास ==
शेंगदाणे हे मूळचे न्यू वर्ल्ड पीक आहे .मात्र संशोधकांना मेसोआमेरिका आणि दक्षिण अमेरिका या दोन्ही देशांत मोठ्या प्रमाणात लागवड झाल्याचे आढळले. पेरूमधील पुरातत्व स्थळांकडून मिळालेल्या अवशेष पेरिकार्प (फळांची पिल्ले) ऊतक आजच्या (वायबीपी) अंदाजे ३९००–३७५० वर्षांपूर्वी तिथल्या हेतूपूर्ण शेती वापराची तारीख ठरवते. पूर्वीचे पाळीव प्राणी किती झाले हे कोणालाही ठाऊक नाही पण बहुधा ते दरींमध्ये प्रथम घडले दक्षिण अमेरिकेच्या ग्रॅन चाको भागात पराना आणि पराग्वे नदी प्रणाल्यांचा.<ref>{{स्रोत पुस्तक|url=https://doi.org/10.1007/978-94-011-0733-4_2|title=The Groundnut Crop: A scientific basis for improvement|last=Hammons|first=R. O.|date=1994|publisher=Springer Netherlands|isbn=978-94-011-0733-4|editor-last=Smartt|editor-first=J.|series=World Crop Series|location=Dordrecht|pages=24–42|language=en|doi=10.1007/978-94-011-0733-4_2}}</ref>
== रोजच्या आहारात शेंगदाण्याचा वापर ==
शेंगदाण्याचा वापर शेंगदाणा बटर तयार करण्यासाठी केला जातो. शेंगदाणे एक अतिशय पौष्टिक आहार आहे. फिल्टर केलेले परिष्कृत तेल स्वयंपाक आणि मार्जरीन बनवण्यासाठी वापरला जातो. शेंगदाणा तेल हे महत्त्वाचे अन्न तेले आहे. तेलकट चारा म्हणून वापरला जातो. शेंगदाण्यातील प्रथिने अर्दिल या कृत्रिम फायबरच्या उत्पादनात वापरली जातात. भाजीपाला तूप हायड्रोजननंतर शेंगदाणा तेलापासून बनविला जातो.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://krishijagran.com/health-lifestyle/groundnuts-what-are-the-benefits-and-side-effects-of-eating-peanuts/|title=Groundnuts: What are the Benefits and Side Effects of Eating Peanuts?|website=krishijagran.com|language=en|access-date=2020-05-27}}</ref><ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.healthline.com/nutrition/foods/peanuts|title=Peanuts 101: Nutrition Facts and Health Benefits|website=Healthline|language=en|access-date=2020-05-27}}</ref>
* संपूर्ण शेंगदाणे
* शेंगदाणा तेल
* शेंगदाणा लोणी
* शेंगदाणा पीठ
== औद्योगिक वापर ==
शेंगदाणे मोठ्या प्रमाणात औद्योगिक वस्तू तयार करण्यासाठी वापरले जातात. शेंगदाणा तेलाचा महत्त्वपूर्ण उपयोग म्हणजे पेंट, वार्निश, वंगण तेल, लेदर ड्रेसिंग्ज, फर्निचर पॉलिश, कीटकनाशके आणि नायट्रोग्लिसरीन. साबण आणि बर्‍याच सौंदर्यप्रसाधनांच्या उत्पादनांमध्ये शेंगदाणा तेलाचा समावेश आहे .फुलाचे शेल प्लास्टिक, वॉलबोर्ड, घर्षण, इंधन, सेल्युलोज आणि श्लेष्म तयार करण्यासाठी वापरले जातात.
== औषधी उपयोग ==
शेंगदाणे आरोग्याइतकेच लोकप्रिय आहेत. ते प्रथिनेचा एक उत्कृष्ट स्रोत आहे आणि विविध जीवनसत्त्वे, खनिजे आणि वनस्पती संयुगे उच्च आहेत. वजन कमी करण्याच्या आहाराचा एक भाग म्हणून ते उपयुक्त ठरू शकतात आणि हृदयरोग आणि पित्तदोषाचा धोका कमी करू शकतात.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=https://www.healthline.com/nutrition/foods/peanuts|title=Peanuts 101: Nutrition Facts and Health Benefits|website=Healthline|language=en|access-date=2020-05-27}}</ref>
== संदर्भ ==
<references />
[[वर्ग:औषधी वनस्पती]]
| |||