'''माल्टाचे प्रजासत्ताक''' ({{lang-en|Republic of Malta}}; [[माल्टी भाषा|माल्टी]]: Repubblika ta' Malta) हा [[दक्षिण युरोप]]ातील एक छोटा [[द्वीप-देश]] आहे. माल्टा [[भूमध्य समुद्र]]ामधील एका [[द्वीपसमूह]]ावर वसला असून तो [[इटली]]च्या [[सिसिली]]च्या {{convert|80|km|mi|abbr=on}} दक्षिणेस, [[ट्युनिसिया]]च्या {{convert|284|km|mi|abbr=on}} पूर्वेस, व [[लिबिया]]च्या {{convert|333|km|mi|abbr=on}} उत्तरेस स्थित आहे. माल्टाचे क्षेत्रफळ केवळ {{convert|316|km2|sqmi|abbr=on}}, तर लोकसंख्या सुमारे ४.५ लाख असून माल्टा जगातील सर्वात लहान व [[जगातील देशांची यादी (लोकसंख्या घनतेनुसार)|सर्वात घनदाट लोकवस्तीच्या]] देशांपैकी एक आहे.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.traveltips24.com/European_Microstates.htm |शीर्षकtitle=European Microstates |publisher=Traveltips24.com |date=22 December 2008 |accessdate=31 March 2009}}</ref><ref>{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://www.ingentaconnect.com/content/klu/adco/1998/00000020/00000001/00135717#aff_1 |शीर्षकtitle=Career guidance in Malta: A Mediterranean microstate in transitio |publisher=Ingentaconnect.com |date=16 June 2006 |accessdate=31 March 2009}}</ref><ref>{{संकेतस्थळ स्रोत |दुवा=http://www.environmentalgraffiti.com/offbeat-news/the-microstate-environmental-world-cup-malta-vs-san-marino/613 |शीर्षकtitle=The Microstate Environmental World Cup: Malta vs. San Marino |publisher=Environmentalgraffiti.com |date=15 December 2007 |accessdate=31 March 2009}}</ref>[[व्हॅलेटा]] ही माल्टाची राजधानी असून ती [[युरोपियन संघ]]ामधील सर्वात लहान राष्ट्रीय राजधानी आहे.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|शीर्षकtitle=Top 10 Things to See and Do in Malta|दुवा=http://blog.mercury-direct.co.uk/post/144/top-10-things-to-see-and-do-in-malta|publisher=Mercury Direct|accessdate=04/10/2013}}</ref> [[माल्टी भाषा|माल्टी]] व [[इंग्लिश भाषा|इंग्लिश]] ह्या दोन माल्टामधील राजकीय भाषा आहेत.
माल्टा [[युरोपियन संघ]]ाच सदस्य असून [[यूरो]] हे येथील अधिकृत चलन आहे. माल्टाची अर्थव्यवस्था प्रामुख्याने येथील पर्यटनावर अवलंबून आहे
==इतिहास==
[[भूमध्य समुद्र]]ाच्या मधोमध असलेल्या स्थानामुळे माल्टावर ऐतिहासिक काळापासून अनेक महासत्तांचे वर्चस्व राहिले आहे. इ.स.पूर्व ३३२ मध्ये माल्टा [[कार्थेज]]च्या अधिपत्याखाली आला. प्युनिकच्या [[प्युनिकचे पहिले युद्ध|पहिल्या]] व [[प्युनिकचे दुसरे युद्ध|दुसऱ्या]] युद्धांमध्ये माल्टी लोकांनी [[प्राचीन रोम|रोमनांची]] बाजू घेतली व लवकरच माल्टा [[रोमन साम्राज्य]]ाच्या प्रगत भाग बनले. इ.स.च्या ४थ्या शतकामध्ये रोमन साम्राज्याची फाळणी झाल्यानंतर माल्टावर [[बायझेंटाईन साम्राज्य]]ाचे अधिपत्य आले.<ref name="ruff">{{स्रोत पुस्तक|last= Borg|first= Victor Paul|शीर्षकtitle=The Rough Guide to Malta & Gozo|publisher=Rough Guides|दुवा=http://books.google.com/books?id=o1QO1Tk-FsMC&pg=PA331|isbn=1-85828-680-8|year= 2001}}</ref> ८व्या व ९व्या शतकामध्ये [[सिसिली]] व माल्टाच्या अधिपत्यावरून अनेक [[मुस्लिम धर्म|मुस्लिम]]-बायझेंटाईन युद्धे झाली व मुस्लिमांनी माल्टावर कब्जा मिळवून तेथील सर्व सुविधा नष्ट केल्या ज्यामुळे माल्टा बेट लोकवस्तीसाठी अयोग्य बनले. परंतु इ.स. १००४८मध्ये मुस्लिमांनी माल्टामध्ये पुन्हा वसाहती निर्माण केल्या. ह्याच काळात [[अरबी भाषा|अरबीपासून]] माल्टी भाषेचा उगम झाला.<ref>{{स्रोत पुस्तक|last= Wilson|first=Andrew|शीर्षकtitle=Corpus Linguistics Around the World|publisher=Rodopi|दुवा=http://books.google.com/books?id=jIP9WiIOtKYC&pg=PA64|isbn=90-420-1836-4|year=2006}}</ref> इ.स. १०९१ मध्ये [[ख्रिश्चन धर्म]]ीय [[नॉर्मन लोक]]ांनी माल्टावर ताबा मिळवला व लवकरच माल्टा [[सिसिलीचे राजतंत्र|सिसिलीच्या राजतंत्राचा]] भाग बनले. येथे [[कॅथलिक धर्म|रोमन कॅथलिक धर्म]] मोठ्या प्रमाणावर वाढीस लागला. माल्टाचे मोक्याचे स्थान लक्षात घेता येथे प्रचंड लष्करी सुविधा निर्माण केल्या गेल्या. १२व्या शतकात माल्टा [[पवित्र रोमन साम्राज्य]]ामध्ये विलिन केले गेले व [[फ्रेडरिक दुसरा, पवित्र रोमन सम्राट|दुसऱ्या फ्रेडरिकने]] येथील सर्व मुस्लिम धर्मीय रहिवाशांची हकालपट्टी केली.<ref>{{स्रोत बातमी|दुवा=
http://www.aboutmalta.com/history/time-Line.htm|publisher=AboutMalta.com|शीर्षकtitle=Time-Line|date=7 October 2007}}</ref>
पुढील अनेक शतके युरोपातील विविध घराण्यांच्या ताब्याखाली राहिल्यानंतर इ.स. १७९८ मध्ये [[नेपोलियन]]ने माल्टा काबीज केले. नेपोलियनने [[इजिप्त]]कडे जाताजाता येथे तैनात केलेल्या मोठ्या फ्रेंच सैन्याने माल्टाची लुटालूट सुरू केली ज्यामुळे स्थानिक माल्टी लोक खवळून उठले व त्यांनी फ्रेंचांना येथून हाकलून लावले. [[ब्रिटिश साम्राज्य]]ाने माल्टींना शस्त्रे व दारूगोळा पुरवला. इ.स. १८०० मध्ये फ्रेंच सेनापतीने शरणागती पत्कारली.<ref>{{स्रोत पुस्तक|last=Holland|first=James|शीर्षकtitle=Fortress Malta: An Island Under Siege, 1940–1943|publisher=Miramax Books|year=2003|isbn=1-4013-5186-7}}</ref> माल्टी लोकांनी माल्टावर ब्रिटिशांचे अधिपत्य मंजूर केले व माल्टा ब्रिटिश साम्राज्याचा भाग बनला. १८६९ मध्ये [[सुएझ कालवा]] खुला झाल्यानंतर भूमध्य समुद्रातील जलवाहतूकीसाठी माल्टा हा महत्त्वाचा थांबा बनला. ब्रिटनहून [[भारत]]ाकडे जाणारी जहाजे माल्टा येथे थांबत असत. [[दुसरे महायुद्ध|दुसऱ्या महायुद्धात]] [[अक्ष राष्ट्रे|अक्ष राष्ट्रांनी]] माल्टाला वेढा घतला व येथे प्रचंड बॉंबहल्ला चढवला परंतु ब्रिटिश आरमाराने त्यांना चोख उत्तर दिले व नोव्हेंबर १९४२ मध्ये इटली व [[नाझी जर्मनी]]चा येथे सपशेल पराभव झाला.
२१ सप्टेंबर १९६४ रोजी ब्रिटनने माल्टाला स्वातंत्र्य मंजूर केले. पुढील १० वर्षे [[राष्ट्रकुल परिषद]]ेमध्ये व ब्रिटनची राणी [[एलिझाबेथ दुसरी]] हिच्या औपचारिक अध्यक्षतेखाली राहिल्यानंतर १३ डिसेंबर १९७४ रोजी माल्टाने [[प्रजासत्ताक]] पद्धतीच्या प्रशासनाचा अंगीकार केला. १९८० साली माल्टाने तटस्थतेचे धोरण स्वीकारले. १९८९ साली येथे [[अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष]] [[जॉर्ज एच.डब्ल्यू. बुश]] व [[सोव्हियेत संघ]]ाचे राष्ट्रप्रमुख [[मिखाईल गोर्बाचेव]] ह्यांदरम्यान झालेल्या महत्त्वाच्या बैठकीने [[शीत युद्ध]]ाचा शेवट झाला.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|शीर्षकtitle=1989: Malta summit ends Cold War|दुवा=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/december/3/newsid_4119000/4119950.stm|work=BBC: On This Day|date=3 December 1989|accessdate=1 October 2014}}</ref>
१ मे २००४ रोजी माल्टा [[युरोपियन संघ]]ाचा तर १ जानेवारी २०८ रोजी [[युरोक्षेत्र]]ाचा सदस्य बनला.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=http://www.euractiv.com/en/euro/cyprus-malta-set-join-eurozone-2008/article-163836|शीर्षकtitle=Cyprus and Malta set to join eurozone in 2008|date=16 May 2007|accessdate=12 October 2007}}</ref>
==भूगोल==
ओळ १३९:
|source 1 = maltaweather.com (Meteo Malta & MaltaMedia)<ref name=maltaweather>{{संकेतस्थळ स्रोत
