"मथुरा" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
Khillare.adt (चर्चा | योगदान) No edit summary |
Khillare.adt (चर्चा | योगदान) No edit summary |
||
ओळ ५:
मथुरा हे भगवान श्रीकृष्णाचे जन्मस्थान आणि भारतातील सर्वात प्राचीन आणि सुप्रसिद्ध शहर आहे. पण उत्खनन करून या शहराचा पुरावा कुषाण काळीन आहे. मथुरा शहराच्या उत्खननात सापडलेले पुरावे मथुरा संग्रहालयात आहेत.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://www.google.com/search?q=%E0%A4%AE%E0%A4%A5%E0%A5%81%E0%A4%B0%E0%A4%BE+%E0%A4%B8%E0%A4%82%E0%A4%97%E0%A5%8D%E0%A4%B0%E0%A4%B9%E0%A4%BE%E0%A4%B2%E0%A4%AF&client=ms-android-asus&prmd=nvmi&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=2ahUKEwjw-Yfs7urhAhXEpo8KHd4cBrwQ_AUoBHoECA8QBA|शीर्षक=मथुरा संग्रहालय - Google शोध|संकेतस्थळ=www.google.com|अॅक्सेसदिनांक=2020-03-26}}</ref> पौराणिक कथेनुसार शूरसेन देशाची हि राजधानी होती. पौराणिक साहित्यात मथुराला शूरसेन नगरी, मधुपुरी, मधुनागरी, मधुरा इत्यादी अनेक नावांनी संबोधित केले जाते. हिमालय आणि विंध्याचल यांच्यात येणारा भारताचा भाग, ज्याला प्राचीन काळी आर्यवर्त असे म्हणतात. येथे भारतीय संस्कृतीला जल पुरवठा करणारे प्रवाह गंगा आणि यमुनाचे प्रवाह होते. या दोन नद्यांच्या काठावर भारतीय संस्कृतीची अनेक केंद्रे तयार केली गेली आणि विकसित केली गेली. वाराणसी, प्रयाग, कौशांबी, हस्तिनापूर, कन्नौज इत्यादी बर्‍याच ठिकाणी आहेत, परंतु मथुराचा समावेश होईपर्यंत हि यादी पूर्ण करता येणार नाही. हे राष्ट्रीय महामार्ग २ वर यमुनाच्या काठावर, आग्रा ते दिल्ली आणि दिल्ली ते आग्रा पर्यंत अनुक्रमे ५८ किलोमीटर आणि दक्षिण-पश्चिमेस १४५ किलोमीटर अंतरावर आहे.
वाल्मिकी रामायणात, मथुराला मधुपुर किंवा मधुदानवा शहर म्हटले गेले आहे आणि येथे ते लावणसुरांची राजधानी म्हणून वर्णन केले गेले आहे - या शहराचे वर्णन मधुदत्याने या संदर्भात केले आहे. लावणासूर ज्याला शत्रुघ्नने पराभूत केले तो याच मधुदानवाचा मुलगा होता. हे रामायण काळात मधुपुरी किंवा मथुराच्या वस्तीला सूचित करते. रामायण या शहराच्या भरभराटीचे वर्णन करते. हे शहर लावणसुरानेसुद्धा सजवले होते. राक्षस, दानव, भुते इत्यादी संबोधने वेगवेगळ्या काळात वेगवेगळ्या प्रकारे वापरली जातात, कधी जाती किंवा कुळ, कधी आर्य-बिगर आर्य संदर्भात तर कधी वाईट प्रकृतीच्या व्यक्तींसाठी. प्राचीन काळापासून या शहराचे अस्तित्व बिनधास्तपणे चालू आहे.
== शहर ==
मथुराच्या सभोवताल चार शिव मंदिरे आहेत पूर्वेस पिपलेश्वर, दक्षिणेस रंगेश्वर आणि उत्तरेस गोकर्णेश्वर आणि पश्चिमेस भूतेश्वर महादेव मंदिर. चारही दिशांना स्थित असल्याने शिवजींना मथुराचे कोतवाल म्हणतात. मथुराला आदि वार भुतेश्वर क्षेत्र म्हणूनही ओळखले जाते. वराह जीच्या गल्लीत निलवराह व श्वेतवाराहाची सुंदर विशाल मंदिरे आहेत. श्रीकृष्णाचे नातू वज्रनाभ यांनी श्री केशवदेवजींची मूर्ती स्थापित केली, परंतु औरंगजेबाच्या काळात त्यांना राजधाममध्ये बसविण्यात आले आणि औरंगजेबाने मंदिर तोडले आणि त्या जागी मशिदीची उभारणी केली. नंतर त्या मशिदीच्या मागे नवीन केशवदेव मंदिर बांधले गेले आहे. प्राचीन केशव मंदिराचे स्थान केशवकटार असे म्हणतात. उत्खननामुळे येथे बर्‍याच ऐतिहासिक वस्तू सापडल्या. मोघल काळामध्ये सौख जाठ राजा हथीसिंग तोमर (कुंतल) चा किल्ला सौख राजा हाथीसिंगाच्या पराक्रमासाठी प्रसिद्ध होता.
जवळच कणकली टीलावरील कंकलिदेवीचे मंदिर आहे. संकलीच्या टीलावरही बऱ्याच वस्तू सापडल्या. असे सांगितले जाते कि हा सांगाडा देवकीच्या त्या मुलीचा आहे जिला कंसाने कृष्ण समजून ठार मारायचा प्रयत्न केला, परंतु तिने आपला हात सोडला आणि आकाशात गेली. (विद्याधर चक्रवर्ती पहा) मशिदीच्या थोड्याशा अंतरावर पोटरकुंडजवळील भगवान श्रीकृष्णाचे जन्मस्थान आहे, ज्यात वासुदेव आणि देवकीच्या मूर्ती आहेत, या जागेला मल्लपुरा म्हणतात. कानसुरचे चैनूर, मुश्तिक, कुत्सल, तोशाल इत्यादी या ठिकाणी प्रसिद्ध मॉल असायचे. श्री परखजींनी बांधलेले श्री द्वारिकाधीश मंदिर हे नवीन ठिकाणांपैकी सर्वोत्तम स्थान आहे. तेथे नैवेद्य इत्यादींची योग्य व्यवस्था आहे. येथे संस्कृत पाठशाळा, आयुर्वेदिक आणि होमिओपॅथिक परोपकारी विभाग आहेत.{{साचा:उत्तर प्रदेश - जिल्हे}}
[[वर्ग:उत्तर प्रदेशमधील शहरे]]
[[वर्ग:मथुरा जिल्हा]]
| |||