"भारतीय राष्ट्रीय दिनदर्शिका" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन |
खूणपताका: कृ. कॉपीराईट उल्लंघने शोधून वगळण्या करतासुद्धा तपासावा. मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन संदर्भा विना भला मोठा मजकुर ! |
||
ओळ २४:
हेमंत- सौर कार्तिक + सौर अग्रहायण (मार्गशीर्ष)<br>
शिशिर - सौर पौष + सौर माघ<ref> गुर्जर विश्वनाथ, दैनिक लोकसत्ता २०१२ </ref>
== जनगणना प्रणाली ==
विक्रम संवत ही एक प्राचीन हिंदू जनगणना प्रणाली आहे जी भारतीय उपखंडात प्रचलित आहे. हा भारताचा सांस्कृतिकदृष्ट्या अधिकृत पंचांग आहे. भारतात हा अनेक राज्यांमध्ये पारंपारिक पंचांग आहे. त्यामध्ये चंद्र महिना आणि सौर सादरीकरणाची वर्षे वापरली जातात. हा सम्राट विक्रमादित्यचा प्रवर्तक असल्याचे मानले जाते. काही आरंभिक शिलालेखांमध्ये ही वर्षे 'कृत' नावाने आली आहेत. आठव्या आणि आठव्या शतकापासून विक्रम संवतला अनन्यपणे नाव मिळाले. संस्कृत ज्योतिष शास्त्रीय ग्रंथांमध्ये, सामान्यत: फक्त "संवत" या नावाने ते सका संवतमधील फरक दर्शविण्यासाठी वापरले जातात.
हा युग ५७ ईसापूर्व आहे सुरू होते (विक्रमी संवत = AD सन + ५७). या युगाची सुरुवात गुजरातमधील कार्तिक शुक्ल प्रतिपदा आणि उत्तर भारतातील चैत्र कृष्ण प्रतिपदापासून असल्याचे समजते. वर्ष महिने आणि सात दिवस आठवडा ठेवण्याची प्रथा विक्रम संवतपासूनच सुरू झाली. महिन्याचा हिशेब सूर्य आणि चंद्राच्या वेगाने ठेवला जातो. ही बारा राशी चिन्ह बारा सौर महिने आहेत. ज्या दिवशी सूर्य राशीच्या राशीत प्रवेश करते त्या दिवशी संक्रांती होते. पौर्णिमेच्या दिवशी चंद्र ज्या नक्षत्रात असतो त्या चंद्राचे नाव ठेवले जाते. चंद्र वर्ष ११ दिवस ३ दरी सौर वर्षापेक्षा ४ क्षण लहान आहे, म्हणून दर ३ वर्षांनी त्यात १महिना जोडला जातो.
ज्या दिवशी नवीन युग सुरू होईल त्या दिवशी वर्षाचा राजा दिवसाच्या युद्धानुसार निश्चित केला जातो. उदाहरणार्थ, १८-मार्च-२०१८ हा विक्रम संवत २०७५ चा पहिला दिवस होता. रविवारी, १८ मार्च रोजी सूर्य वर्षाचा राजा असेल.
# मूळ: -
'विक्रम संवत' च्या उत्पत्ती आणि वापरासंदर्भात अभ्यासकांमध्ये मतभेद आहेत. असा विश्वास आहे की 'विक्रमादित्य' नावाच्या राजाने इ.स.पू. ५७ मध्ये याची सुरुवात केली होती. काही लोकांचा असा विश्वास आहे की ते AD ७८मध्ये सुरू होईल आणि काही ५४४AD मध्ये.
'कालिताऊ दिमन' या पर्शियन ग्रंथात पंचतंत्रातील एका श्लोकाचा उल्लेख 'शशिदीवाक्योरोग्राहापीदानमांश' असा आहे. विद्वानांनी सामान्यतः 'कृत संवत्' हा 'विक्रम संवत्'चा पूर्ववर्ती मानला आहे. तथापि, 'कृत' या शब्दाचा उपयोग समाधानकारकपणे करता आला नाही. काही शिलालेखांमध्ये नरवरमाच्या मंदसौर शिलालेखाप्रमाणे [[मावळ-गण]] कालाचा उल्लेख आहे. पूर्व आणि राजस्थानमधील पश्चिमेकडील मालवा या दोन्ही ठिकाणी वापरल्या गेल्याने 'कृत' आणि 'मालव' संवत एकच आहेत असे म्हणतात. क्रिटची २२२ आणि २५ वर्षे आहेत, परंतु मालवा युगातील कितीतरी प्राचीन शिलालेख नाहीत. हे देखील शक्य आहे की कृता हे नाव जुने आहे आणि जेव्हा मालवांनी ते स्वीकारले तेव्हा ते 'मालव-गन्नमत' किंवा 'मालव गण-स्थिती' म्हणून ओळखले जाऊ लागले. परंतु असे म्हटले जाऊ शकते की जर 'कृता' आणि 'मालव' दोघांनी नंतरच्या विक्रम संवतकडे लक्ष दिले तर ते दोघे एकाच वेळी सुमारे शंभर वर्षे वापरत राहिले, कारण आपल्याकडे ८०८०वर्षे आहेत आणि ४६१ मालाव वर्षे प्राप्त झाली.
# महिने_के_नाव: -
महिन्यांची नावे ---- पौर्णिमेच्या दिवशी नक्षत्र
१) चैत्र ---- चित्रा, स्वाती
२) वैशाख ---- विशाखा, अनुराधा
3) ज्येष्ठ ---- सर्वात मोठा, मूळ
)) आषाढ़ ---- पूर्वाषाढ, उत्तराधाड, सातभिक्षा
5) श्रावण ---- श्रावण, धनिष्ठा
)) भाद्रपद ---- पूर्वाभद्र, उत्तराभद्र
7) अश्विन ---- अश्विन, रेवती, भरणी
8) कार्तिक ---- कृतिका बड़ी, रोहिणी
9) मार्गशीर्ष ---- मृगशीरा, उत्तरा
10) पौष ---- पुनवर्सु, पुष्य
11) माघा ---- मघा, आश्लेषा
12) फाल्गुन ---- पूर्वा फाल्गुन, उत्तर फाल्गुन, हस्त
प्रत्येक महिन्यात दोन बाजू असतात, ज्याला कृष्ण पक्ष आणि शुक्ल पक्ष म्हणतात.
== दिनदर्शिकेतील महिने ==
| |||