बुद्धिमत्तेच्या विविध व्याख्या:- व्यक्ति आपल्या बुद्धिमतेच्या जोरावर यशाचि शिखरे काबिज करन्याचा सतत प्र्यत्न करते. म्हणुनच मानवाचा बुद्धिगुणांक इतर प्राण्यांच्या तुलनेत स्रेष्ठ् मानला जातो.आपल्या दैनदिन जिवनात बुद्धि, बुद्धिमान,बुद्धिगुणांक,बुद्धिचातुर्य,असे वेगवेगळे श्ब्द वापरतो पण बुद्धिमत्ता म्हणजे काय? याबाबत वेगवेगळ्या मानसशास्त्रज्ञांनि अनेक सिधांत मांडले आहेत.मानवि बौधिक क्षमताच्या मापनासाठि फेंच मानसशास्रज्ञ अल्फ्रेंड बिने यांनि १९०५ मधे सायमन नावाच्या सहकार्याने पहिलि बुद्धिमत्ता चाचणि तयार केलि. म्हणुन बिने यांना बुद्धिमत्तेचा जनक म्हणतात.त्यांनि ३ ते१३ वर्षे वयोगटासाठि हि चाचणि तयार केलि गेलि.त्यानंतर १९०८ मध्ये याचि सुधारित आवृति तयार करन्यात आलि. १९११ मध्ये आल्फ्रेड बिनेचा मृत्यु झाल्यानंतर हर्मन व् मेरिल यांनि हे कार्य पुढे चालु ठेवले ,त्यानंतर १९१६ मधे याच चाचणिचि सुधारित आवृति तयार करण्यात आलि. त्यान्ंतर १९३७ ,१९६० मधे सुधारित आवृत्या तयार करण्यात आल्या. याच चाचण्याचा आधार घेउन् जगातिल अनेक मानसशास्त्रज्ञांनीमानसशास्त्रज्ञांनि बुद्धिमत्ता चाचण्यांमधे खुप मोठे योगदान करुन वयोगटानुसार अनेक चाचण्या तयार केल्या आहेत. ▼
बुद्धिमत्तेच्या विविध व्याख्या:- Definition of Intelligence
* '''[[:en:Alfred Binet|आल्फ्रेड बिनेट]]''' (१९०५) -' निर्णयक्षमता, उपक्रमशीलता, आकलनक्षमता, विवेकक्षमता व परिस्थितीशी समायोजन साधण्याची क्षमता म्हणजे बुद्धिमत्ता होय. '.
▲व्यक्ति आपल्या बुद्धिमतेच्या जोरावर यशाचि शिखरे काबिज करन्याचा सतत प्र्यत्न करते. म्हणुनच मानवाचा बुद्धिगुणांक इतर प्राण्यांच्या तुलनेत स्रेष्ठ् मानला जातो.आपल्या दैनदिन जिवनात बुद्धि, बुद्धिमान,बुद्धिगुणांक,बुद्धिचातुर्य,असे वेगवेगळे श्ब्द वापरतो पण बुद्धिमत्ता म्हणजे काय? याबाबत वेगवेगळ्या मानसशास्त्रज्ञांनि अनेक सिधांत मांडले आहेत.मानवि बौधिक क्षमताच्या मापनासाठि फेंच मानसशास्रज्ञ अल्फ्रेंड बिने यांनि १९०५ मधे सायमन नावाच्या सहकार्याने पहिलि बुद्धिमत्ता चाचणि तयार केलि. म्हणुन बिने यांना बुद्धिमत्तेचा जनक म्हणतात.त्यांनि ३ ते१३ वर्षे वयोगटासाठि हि चाचणि तयार केलि गेलि.त्यानंतर १९०८ मध्ये याचि सुधारित आवृति तयार करन्यात आलि. १९११ मध्ये आल्फ्रेड बिनेचा मृत्यु झाल्यानंतर हर्मन व् मेरिल यांनि हे कार्य पुढे चालु ठेवले ,त्यानंतर १९१६ मधे याच चाचणिचि सुधारित आवृति तयार करण्यात आलि. त्यान्ंतर १९३७ ,१९६० मधे सुधारित आवृत्या तयार करण्यात आल्या. याच चाचण्याचा आधार घेउन् जगातिल अनेक मानसशास्त्रज्ञांनी बुद्धिमत्ता चाचण्यांमधे खुप मोठे योगदान करुन वयोगटानुसार अनेक चाचण्या तयार केल्या आहेत.
* '''[[:en:AlfredCyril BinetBurt|आल्फ्रेडसिरील बिनेटबर्ट]]''' (१९०५१९०९) -' निर्णयक्षमता,शारीरिक उपक्रमशीलता,व आकलनक्षमता,मानसिक विवेकक्षमताप्रक्रीयांच्या वसमन्वयाने सापेक्षत: नव्या असलेल्या परिस्थितीशी समायोजन साधण्याची क्षमता म्हणजे बुद्धिमत्ता. बुद्धिमत्ताहोय.'
* '''[[:en:Lewis Terman|लेव्हिस टर्मन]]''' (१९२१) - ' बुद्धिमत्ता म्हणजे अमूर्त पातळीवर विचार करण्याची क्षमता होय '. ▼* '''[[:en:Cyril Burt|सिरील बर्ट]]''' (१९०९) - शारीरिक व मानसिक प्रक्रीयांच्या समन्वयाने सापेक्षत: नव्या असलेल्या परिस्थितीशी समायोजन साधण्याची क्षमता म्हणजे बुद्धिमत्ता.
▲* '''[[:en:Lewis Terman|लेव्हिस टर्मन]]''' (१९२१) - बुद्धिमत्ता म्हणजे अमूर्त पातळीवर विचार करण्याची क्षमता होय.
* '''बकिंगहॅम''' (१९२१) - बुद्धिमत्ता म्हणजे अध्ययन करण्याची क्षमता.
* '''[[:en:David Wechsler|डेविड वेश्लर]]''' - बुद्धिमत्ता म्हणजे प्रयोजनपूर्वक काम करणे, तर्कनिष्ठ विचार करणे आणि परिस्थितीशी परिणामकारक समायोजन साधणे यासंबधीची समुच्चयात्मक योग्यता होय.
वुडवर्थ् ;-विचार कौशल्यांचा प्रकट उपयोग म्हणजे बुद्धिमत्ता होय्.
विलयेम स्टर्न ;-'नविन परिस्थितिशि स्वत्;चे योग्यतापुर्वक समायोजन करण्याचे सामर्थ्य म्हणजे बुद्धिमत्ता होय.' ▼
▲वुडवर्थ् ;-विचार कौशल्यांचा प्रकट उपयोग म्हणजे बुद्धिमत्ता होय्.विलयेम स्टर्न ;-'नविन परिस्थितिशि स्वत्;चे योग्यतापुर्वक समायोजन करण्याचे सामर्थ्य म्हणजे बुद्धिमत्ता होय.'
== प्रस्तावना ==
प्राचीन काळापासून बुद्धीच्या रूपाने मतभेद चालू आहेत आणि आजही मानसशास्त्रज्ञ आणि शिक्षणतज्ज्ञांमध्ये बुद्धी चर्चेचा विषय राहते. १ thव्या शतकाच्या उत्तरार्धपासूनच मानसशास्त्रज्ञांनी बुद्धीचे स्वरूप समजून घेण्यासाठी प्रयत्न सुरू केले, परंतु तेही त्यात यशस्वी झाले नाहीत आणि बुद्धिमत्तेची एकमताने व्याख्या देऊ शकले नाहीत. आजही, बुद्धिमत्तेच्या स्वरूपाबद्दल मानसशास्त्रज्ञांच्या मतांमध्ये एक भिन्नता आहे. वेगवेगळ्या मानसशास्त्रज्ञांनी बुद्धिमत्तेचे स्वरूप वेगळ्या प्रकारे परिभाषित केले.
{{विस्तार}}
== संज्ञेचा इतिहास ==
{{वर्ग}}
"इंटेलिजेंस" हा शब्द लॅटिन संज्ञा बुद्धिमत्ता किंवा इंटेलॅक्टस या शब्दावरुन आला आहे. मध्य युगात, बुद्धिमत्ता हा शब्द समजून घेण्यासाठी शास्त्रीय शब्द बनला आणि ग्रीक तत्वज्ञानाचा संज्ञाचा अनुवाद झाला. हा शब्द, तथापि, आत्म्याच्या अमरत्वाच्या सिद्धांतांसह, अ‍ॅक्टिव्ह इंटेलिजन्स च्या संकल्पनेसह टेलीऑलॉजिकल शैक्षणिकतेच्या मेटाफिजिकल आणि कॉस्मोलॉजिकल सिद्धांतांशी दृढपणे जोडले गेले. निसर्गाच्या अभ्यासाकडे जाण्याचा हा संपूर्ण दृष्टीकोन फ्रान्सिस बेकन, थॉमस हॉब्ज, जॉन लॉक आणि डेव्हिड ह्यूम या आरंभिक आधुनिक तत्त्ववेत्तांनी जोरदारपणे नाकारला, या सर्वांनी "बुद्धिमत्ता" किंवा "बुद्धिमत्तेच्या जागी" शब्दाला "समजून घेणे" या शब्दाला प्राधान्य दिले. ") त्यांच्या इंग्रजी तत्वज्ञानाच्या कार्यात. उदाहरणार्थ, हॉबीजने त्याच्या लॅटिन डी कॉर्पोरमध्ये तार्किक बेतुरपणाचे ठराविक उदाहरण म्हणून "बुद्धिमत्ता इंटेलिजिट" चा इंग्रजी भाषेत अनुवाद केला. म्हणूनच इंग्रजी भाषेच्या तत्त्वज्ञानामध्ये "बुद्धिमत्ता" हा शब्द कमी वापरला गेला आहे, परंतु अधिक समकालीन मानसशास्त्रात तो नंतर (आताच्या शास्त्रीय सिद्धांतांसह) लागू केला गेला आहे
== बुद्धिमत्तेची व्याख्या ==
मानसशास्त्रज्ञांनी बुद्धिमत्तेची व्याख्या तीन वर्गांमध्ये लावली आहे -
बुद्धी ही एक सामान्य क्षमता आहे.
बुद्धीमत्ता म्हणजे दोन किंवा तीन क्षमतांची बेरीज.
बुद्धीमत्ता ही सर्व विशेष क्षमतांची बेरीज आहे.
या तीन वर्गांतर्गत ज्या प्रकारे बुद्धीची व्याख्या केली आहे त्याचा खालीलप्रमाणे उल्लेख आहे
=== सामान्य बुद्धिमत्ता ===
टर्मन, अंबिगास, स्टॉउट, बर्ट गॉल्टन स्टर्न इत्यादी मानसशास्त्रज्ञ. या मानसशास्त्रज्ञांच्या मते, बुद्धिमत्ता ही एखाद्या व्यक्तीची सामान्य क्षमता असते, जी प्रत्येक कृतीत आढळते. या मानसशास्त्रज्ञांनी बुद्धिमत्तेची व्याख्या खालीलप्रमाणे आहेः
टर्मनुसार, बुद्धिमत्ता म्हणजे अमूर्त गोष्टींबद्दल विचार करण्याची क्षमता.
(बुद्धिमत्ता ही अमूर्त विचार करण्याची क्षमता आहे)
म्हणूनच, टर्मनच्या मते बुद्धिमत्ता ही समस्या सोडविण्याची क्षमता आहे.
एबिंगहॉसच्या म्हणण्यानुसार बुद्धिमत्ता म्हणजे वेगवेगळे भाग मिसळण्याची शक्ती.
गॅल्टनच्या मते बुद्धिमत्ता ही भिन्नता आणि निवडण्याची शक्ती आहे.
(बुद्धिमत्ता ही भेदभाव आणि निवडीची शक्ती आहे.)
स्टर्नच्या मते, बुद्धिमत्ता ही नवीन परिस्थितींमध्ये जुळवून घेण्याची क्षमता आहे.
(बुद्धिमत्ता ही एखाद्या नवीन परिस्थितीत स्वतःला जुळवून घेण्याची क्षमता आहे.
=== बुद्धिमत्ता म्हणजे दोन किंवा तीन क्षमतांची बेरीज ===
या प्रकारच्या विचारसरणीवर विश्वास ठेवणा ऱ्यांमध्ये स्टॅनफोर्ड बिने यांचे नाव विशेष उल्लेखनीय आहे. बिनेटच्या म्हणण्यानुसार बुद्धिमत्ता ही तर्क, निर्णय आणि स्वत: ची टीका करण्याची क्षमता आणि क्षमता आहे.
बुद्धिमत्तेचे प्रकार
थॉर्नॅ डाइकचे बुद्धिमत्तेचे तीन प्रकार म्हणून उल्लेख करतो.
१-मूर्त बुद्धिमत्ता- उदा. राजगीर अभियंता २-अमूर्त बुद्धिमत्ता-डॉक्टर चित्रकार मनोवैज्ञानिक-३-सामाजिक बुद्धिमत्ता-नेते सामाजिक कार्यकर्ता
== बुद्धिमत्तेचा सिद्धांत ==
बुद्धिमत्तेचे सिद्धांत आणि बुद्धिमत्तेचे स्वरूप - दोघेही बुद्धिमत्तेच्या विषयाबद्दल कल्पना प्रकट करतात, परंतु तरीही दोघांमध्ये फरक दिसून येतो. बुद्धिमत्तेची तत्त्वे त्याची रचना स्पष्ट करतात, तर फॉर्म त्याच्या कार्यांवर प्रकाश टाकतात.
गेल्या शतकाच्या पहिल्या दशकापासून, विविध देशांमधील मानसशास्त्रज्ञांना बुद्धिमत्तेची रचना कशी आहे आणि त्यात कोणत्या घटकांचा सहभाग आहे याबद्दल रस वाढला. या प्रश्नांच्या परिणामी बुद्धिमत्तेची रचना विविध घटकांच्या आधारे स्पष्ट केली जाऊ लागली. अमेरिकेच्या थॉर्स्टन, थॉर्डीक, थॉमसन इत्यादी मानसशास्त्रज्ञांनी घटकांच्या आधारे ‘बुद्धिमत्तेचे स्वरूप’ यावर आपले मत व्यक्त केले. त्याचप्रमाणे फ्रान्समधील अल्फ्रेड बिन्ने, ब्रिटनमधील स्पीयरमेन यांनीही बुद्धिमत्तेच्या स्वरूपाविषयी आपले विचार मांडले.
== बिनेचा एक कारक सिद्धांत ;- ==
हा सिद्धांत फ्रेंच मानसशास्त्रज्ञ अल्फ्रेड बिनेटमध्ये तयार केला गेला आणि अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ टर्मन आणि जर्मन मानसशास्त्रज्ञ एबिंगहॉस यांनी समर्थित केले. या सिद्धांतानुसार बुद्धिमत्ता ही अशी शक्ती आहे जी सर्व मानसिक कार्यांवर परिणाम करते. या सिद्धांताचे अनुयायी बुद्धिमत्ता सर्व मानसिक कार्यांवर परिणाम करणारे शक्ती मानतात. त्याने असा विश्वासही ठेवला आहे की बुद्धिमत्ता हा एक समग्र प्रकार आहे आणि एखाद्या व्यक्तीस विशिष्ट कार्य करण्यास प्रवृत्त करते. हा एक अखंड कलम आहे ज्यास विभागले जाऊ शकत नाही. या सिद्धांतानुसार एखादी व्यक्ती एखाद्या विशिष्ट क्षेत्रात निपुण असेल तर तो इतर क्षेत्रातही निपुण असेल. हेच कार्यकारी तत्त्व पाळत बिनय्याने बुद्धिमत्तेचे स्पष्टीकरण आणि निर्णय घेण्याची क्षमता मानली. टर्मनने यावर विचार करण्याची क्षमता मानली, आणि स्टर्टनने नवीन परिस्थितीत जुळवून घेण्याची क्षमता मानली{{विस्तार}} 'बुद्धिमत्ता सिधांन्त'(Theory of Intelligence) ;-१) स्पिअरमनचा द्विघटक सिधांन्त (१९२७) २)थर्स्टनचा प्राथमिक मानसिक क्षमता सिदधांन्त (१९३८) ३)गिलफोर्डचा बहुघटक सिधांन्त ४)स्टेनबर्गचा बुद्धिमत्ता विषयक त्रिकुट सिधांन्त ५)गार्डनरचा चेता विज्ञानावर आधारित सिधांन्त .
-१) स्पिअरमनचा द्विघटक सिधांन्त (१९२७)( Charluss Spearmann Theory) ;- चार्लस स्पिअरमन यांनि बुद्धिचे दोन गटात विभाजन केले आहे. त्यामधे बुद्धिमतेचे १)सामान्य घटक (Genral Factor) आणि 2)विशेष घटक (Special Factor)
{{वर्ग}} मानसशास्त्र
[[वर्ग:मानवी वर्तन]]
| 