"प्रणय" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

भारतीय संदर्भाने '''प्रणय''' या शब्दाच्या विविध अर्थछटा भिन्न भीन्नभिन्नभिन्न अर्थ प्रकट करतात.[[मैत्री]], [[आकर्षण]], [[शृगांरशृंगार]], [[प्रितीप्रीती]], [[सहवास]], [[संवाद]], [[स्पर्श]] किंवा निखळ [[प्रणयचेष्टा]] या पैकीयांपैकी एक किंवा अधीकअधिक गोष्टींच्या आस्वादातून प्रणय [[अभिव्यक्त होणे|अभिव्यक्त]] होतो. प्रणय काही वेळा हेतूपूर्वक, तर काही वेळा आधी न ठरवताही घडून जातो. काही वेळा तोती निव्वळ एकएखाद्या भावनाभावनेने, एखादीएखाद्या प्रणय कल्पना कल्पनेने, तर काही वेळा भक्तीरसानेहीभक्तिरसानेही अभिव्यक्त होतो.

प्रणायाच्याप्रणयाच्या योगाने मिळणाऱ्या आनंदाचीआनंदाच्या अनुभूतीत प्रणयाच्याव उत्कटतेत केवळ कामुकतेचे आधिक्य अथवा अतिरिक्तता नसून, ती उत्कटता पावित्र्य, आदर, संपूर्णता या गुणांनी युक्त आहेअसू शकते. 'प्रणय` शब्दांत समर्पण, निवेदन हा मुख्य भाव आहे. स्वतःच्या व्यक्तिमत्त्वाचे, संपूर्ण 'स्व` त्वाचे दुसऱ्या व्यक्तीला पवित्र भावाने, आदर बुद्धीने समर्पण करणे, म्हणजे प्रणय.

==व्यूत्पत्तीव्युत्पत्ती आणि अर्थ छटा ==

'नी` पासुनपासून 'नय` एक धातूसाधितधातुसाधित होते.

प्रणय हा शब्द भारतीय संस्कृतीत अगदी व्यक्तीचे नाव या विशेषनाम स्वरूपातही येतो. शान्तिसूक्ते झाल्यानंतर अथर्ववेदात प्रणयसूक्ते आहेत. पतिपत्नीचे ऎक्य कसे राहील, कोणत्या रूपात राहील, पती - पत्नी एकमेकांचे दोष कमी कसे करतील आणि गुण कसे वाढवतील ह्याची चर्चा आणि चित्रण प्रणयमंत्रात आहे. पतीपत्नी एकजीव असली पाहिजेत आणि त्याच्यासाठी त्यांनी काय केले पाहीजेपाहिजे, काय अपेक्षित आहे ह्याचेही चित्रणवर्णन अथर्ववेदात आहे.<ref>google's cache of {{Webarchiv | url=http://geetaadhyay15.blogspot.com/ | wayback=20120307163908 | text=}}. It is a snapshot of the page as it appeared on 12 Dec 2009 05:41:41 GMT</ref>

ऋषी -मुनींनी प्रणयरत प्राण्यांच्या हत्येचाही निषेध करण्याचीकेला तसेच,आहे. प्रणायाचीप्राचीन वर्णनेसाहित्यात प्राचीनप्रणयाची साहीत्यातभरपूर वर्णने आढळतात. श्रीकृष्ण राधेचा प्रणयातील निर्मळपणा समाजसमाजाला आणि धर्माने मान्य होता.[[गाथा सप्तशती]] च्या लोकसाहित्य गाथातून महाराष्ट्रीय जिवनातीलजीवनातील प्रणयाची वर्णने आढळतात. आदी शंकराचार्यांनी वादविवादात प्रणयासंदर्भातील भारतीय सनातन धर्मियधर्मीय भूमिकेची मांडणी केली. मध्ययूगीनमध्ययुगीन काळात भक्तीरसाकरिताभक्तिरसाकरिता प्रणयाची उदाहरणे संतवचनांनमध्येसंतवचनांमध्ये आढळतात.

पण प्रत्यक्ष भारतीय जिवनपद्धतीतजीवनपद्धतीत प्रणय हा धार्मिक,सामाजिक आणि कुटुंबव्यवस्थेने घालून दिलेल्या परिघातच अभिप्रेत असे. त्याचा एक परिणाम सहसा प्रणयाची अभिव्यक्ती अप्रत्यक्षअप्रत्यक्षरीत्या थोरामोठ्यांच्या नकळत, हळूवारहळुवार आणि संवेदनशीलता जपत झाल्याचे आढळून येते.

प्रत्यक्षात या परिघाने बऱ्याच बाबतीत व्यक्तिस्वांतत्र्यही कुंठीतही केले.सामाजिक कुप्रथांविरूद्ध १९-२०व्या शतकाच्या प्रारंभी समाज सुधारकांनी सामाजिक कुप्रथांविरुद्ध आवाज उठवण्यास सुरवातसुररुत केली. तरी प्रणय या विषयावर [[रघुनाथ धोंडो कर्वे]] यांनी तत्कालीन समाजव्यवस्थेचा विरोध आणि अवमानना झेलून प्रणयाचा विषय चर्चेकरिता खुला करण्याचा आग्रही प्रयत्न केला.

१९५०च्या दशकात ताराबाई शिंदे यांनी स्त्रीपूरूषतुलनास्त्रीपुरुषतुलना या ग्रंथातून स्त्रीयांच्या समोरीलस्त्रियांसमोरील प्रश्न परखडपणे मांडले. विभावरी शिरुरकरशिरूरकर यांचा कळ्यांचे निःश्वास॔निःश्वास हा कथासंग्रह प्रकाशित झाल्यावर स्त्रियांच्यस्त्रियांच्या लेखनाला स्त्रीचे खरे सत्त्व सापडलेले आढळून येते. कळ्यांचे निःश्वास॔निःश्वास कथासंग्रहातील हिंदोळ्यावर॔हिंदोळ्यावर या कादंबरीतीलकथेची नायिका या व्यक्तीस्वातंत्र्याच्याव्यक्तिस्वातंत्र्याच्या प्रखर जाणीवांचा आविष्कार करतातकरते. व्यक्तीस्वातंत्र्यव्यक्तिस्वातंत्र्य + वास्तववाद अशा प्रेरणा एकत्रीतएकत्रित जागृत होऊन विभावरीबाई स्त्रीविश्वाचे खरेखुरे दर्शन घडविण्याकडे वळल्या.

भारतीय वाडमयवाडमयाने आणि भारतीय चित्रपट सृष्टीनेसुद्धा प्रणय हा विषय २०व्या शतकात समाजासमोर अधिक मोकळेमोकळेपणाने पणानेमांडण्यास माडण्यास सुरवातसुरुवात केली. त्याला स्वातंत्र्योत्तर काळात व्यक्तिस्वातंत्र्य विषयकव्यक्तिस्वातंत्र्यविषयक कायद्याचे पाठबळही मिळत गेले.

१९६०च्या दशकानंतर पाश्चात्यसमाजजीवनावर पाश्चात्त्य विचारसरणीचा हळूहळू परिणाम समाजजीवनावर होऊन अधिक मोकळेपणा येत असल्याचे आढळून येते. तर स्वतःस [[संस्कृती रक्षक]] म्हणवणाऱ्यांकडून [[पाश्चिमात्यिकरणपाश्चिमात्त्यीकरण|पाश्चिमात्यिकरणाच्यापाश्चिमात्तयीकरणाच्या]] विरोधाच्या निमित्ताने [[व्हॅलेन्टाईन्स डे]]ला विरोधही होतो,त्या. एवजीत्याऐवजी [[वसंत पंचमी]]स हा प्रणयदिन म्हणून साजरा करावा असे त्यांचे आवाहन असते . दुसरीकडे दिग्दर्षकसिनेदिग्दर्शक [[अमोल पालेकर]] आणि [[वंदना खरे]],...,... नी यांनी मराठी चित्रपटचित्रपटात आणि रंगभूमीवरील प्रणय विषय अधिक मुक्तपणे हाताळण्यास आरंभ केला असे आढळते.

प्रणय विश्वात सुन्दरसुंदर विचार असावेत, विकार असू नये.मिलनाबद्दल मनाचीमीलनाबद्दल हूरमनाची हूरहूरहूर असावी, हवस नसावी.सयंत संयम असावा, आवेग नको .उदात्तता हवी प्रेमऊन्मादप्रेमउन्माद नको.असावे सयंमी अनिर्बंध वासना नको. मनाचा/ देहाचा प्रणय हवा पण बलाचा प्रयोग नसावा. मनाची तृप्ती हवी, वखवख नको .हळुवार अलवर स्पर्श हवा, पाशवी आंदोलने नको. गारवा हवा, चटका नको. शृंगार हवा भावनांचा देहावर आधिकार नसावा. उद्वेग नको, आवेश नको,.स्वैराचार तर नकोच नको. परस्परांची काळजी घेतली जावी. दोघांकडून दोघांना समांतर सुख दिले जावे.<ref>Google's cache of http://aayushpradhan.blogspot.com/2007_11_01_archive.html. It is a snapshot of the page as it appeared on 12 Dec 2009 04:11:57 GMT.</ref>

[[ब्रह्मचर्य]], [[संन्यास]], [[वैराग्य]], [[विरक्‍ति]], [[समर्पण]], [[त्याग]] या स्व-स्विकृतस्वीकृत, किंवा लादल्या गेलेल्या अपेक्षा आणि बंधनातूनअपेक्षांतून बंधनांची निर्मिती होते.

उपरोल्लेखित काही बंधनांबाबत औचित्याचा मुद्दे उपस्थित केले जातात. मुलभूतमूलभूत अधिकार आणि व्यक्तिस्वातंत्र्य , [[स्त्रिवादीस्त्रीवादी]] चळवळीने प्रणयाच्या अभिव्यक्तीवरील बंधनांबाबत वेळोवेळी प्रश्नचिन्हे उभीकरूनउभी करून चळ्वळीचळवळी केलेल्या आढळतात.

[[पौगंडावस्था|पौगंडावस्थेतून]] जाणाऱ्या नव तरूणतरुण तरूणींनातरुणींना केवळ नैसर्गिक शारिरीकशारीरिरीक आकर्षणाची वस्तुस्थिती स्वाभावीक मोकळेपणाने स्विकारतानाच, शारिरीक आकर्षण म्हणजे प्रेम नव्हे याची जाणीव [[लैंगिक शिक्षण|लैंगिक शिक्षणाच्या]] माध्यमातून दिली जाणे अपेक्षीतअपेक्षित असते.प्रितीच्या प्रीतीच्या उत्कट भावना जपतानाच अभ्यासातून लक्ष विचलीतविचलित होणार नाही याची काळजी विद्यार्थी जीवनात घावी असा सल्ला दिला जातो.

विवाह संकल्पनेची माहिती विविध कथा आणि गोष्टींच्या माध्य्मातून बाल वाङमयाच्या माध्यमाने होते. [[पौगंडावस्था|कुमार]] वयात भारतीय धार्मिक साहीत्यातीलसाहित्यातील कथातूनकथांतून अप्रत्यक्षपणे प्रणयकथांशी परिचय होत जातो.

मराठी काव्य कथा कांदबऱ्याच्या माध्यमातून विपूलप्रमाणातविपुल प्रमाणात प्रणयविषयक लेखन होत आकलेआले आहे.[[चंद्रकांत काकोडकर]], [[ना.सी.फडके]], [[सुहास शिरवळकर]], [[बाळ सीताराम मर्ढेकर|बा.सी.मर्ढेकर]] इत्यादींच्या मराठी प्रणय साहित्याला लोकप्रियता लाभली. मेनका, अप्सरा, इत्यादी मासिकांनी प्रणयकथांना प्रसिद्धी दिली.

==विवीधविविध कला आणि प्रणय==

गीत, संगीत, काव्य, नृत्य, गायन, काव्य,लालीत्य लालित्य, नाट्य, चित्र, छायाचित्रण, चित्रपट अशा विविध अशा विविध कलामाध्यमांच्या निर्मितीनिर्मितीतून किंवा त्यांच्या आस्वादानेसुद्धा प्रणयाची अभिव्यक्त होत असतोअसते..

काही वेळा कलांप्रमाणेच क्रिडाक्रीडा खेळ आणि व्यायामांचे प्रकारही प्रणयास सहाय्यभूतसाहाय्यभूत होऊ शकतात.

[[चित्रपट]] हे कलेचे नवीनतम पण प्रभावी माध्यम समजले जाते.त्यात इअतरइतर नवरसांसोबतच भारतीय चित्रसृष्टीच्यापरिपेक्षातचित्रसृष्टीच्या परिपेक्षात शृंगाररस आणि प्रणयदृश्यांवर बराच भर असतो.

==वैवाहीकवैवाहिक जीवन आणि प्रणय==

वैवाहीकवैवाहिक जिवनातजीवनात प्रणयाचे प्रणय,[[कामजीवन]]ाचे आणि [[सृजन|सृजनाचे]] अनन्य साधारणअनन्यसाधारण महत्त्व आहे.

ज्याने प्रणय ईष्टइष्टसाध्य(साध्य/favourable)होतो त्या क्रिया. इंग्रजी

*[[प्रणयचेष्टा]] म्हणजे फ्लर्टींगफ्लर्टिंग