|
[[चित्र:Uranus.jpg|thumb|250px|युरेनस]]
'''युरेनस''' (पर्यायी नाव हर्शल) हा सूर्यमालेमध्ये सूर्यापासून सातव्या क्रमांकाचाक्रमांकावर असलेला ग्रह आहे (पहिला बुध). तो बराचसा वायूंचा बनलेला आहे. तो [[व्यास (भूमिती)|व्यासा]]<nowiki/>नुसार तिसरा आणि [[वस्तुमान|वस्तुमाना]]<nowiki/>नुसार चौथा ग्रह आहे. युरेनस [[ग्रह]] पृथ्वीच्या तुलनेत अनेक पटींनी मोठा आहे. [[पृथ्वी]]<nowiki/>पासून त्याचे अंतर २.८ [[अब्ज]] कि.मी. आहे. युरेनसला [[सूर्य|सूर्याभोवती]] एक प्रदक्षिणा पुरी करण्यास ८४ वर्ष लागतात. नासाच्या "[[व्हॉयेजर २]]" या यानाने युरेनस ग्रहाला भेट दिली आहे. [[इ.स. १९७७]] साली पृथ्वीवरुनपृथ्वीवरून प्रक्षेपित केलेलेपाठवलेले "व्हॉयेजर २" यान [[जानेवारी २४]] [[इ.स.जानेवारी १९८६|१९८६]] या दिवशी युरेनसच्या सर्वांत जवळ पोहोचले. तेथून ते [[नेपच्यून ग्रह|नेपच्यून ग्रहासाठीच्या]] त्याच्या पुढच्या प्रवासाला निघून गेले. या ग्रहासाठी सध्या तरी (२०१९ साली) कोणत्याही नव्या मोहिमेचा विचार नाही
<p>आधुनिक काळात शोध लागलेला हा पहिला ग्रह आहे. [[विल्यम हर्शेल|सर विल्यम हर्षलहर्शल]] यांनी हा ग्रह [[मार्च १३]] [[इ.स.मार्च १७८१|१७८१]] ला शोधल्याची घोषणा केली.
युरेनसला हिंदी-मराठीत अरुण म्हणतात.
== युरेनसचा शोध ==
युरेनस हा पहिला ग्रह आहे की तो [[प्राचीन संस्कृती|प्राचीन]] काळी माहिती नसला तरी त्याचे निरीक्षण मात्र केले जात होते. पण त्याला [[तारा]] म्हणून गणले जाई. [[विल्यम हर्शेलहर्शल]]ला सुद्धा तो प्रथम [[धूमकेतू]] वाटला होता. युरेनसचा [[ग्रह]] म्हणून ओळख होण्यापूर्वी बऱ्याच प्रसंगीवेळी त्याचे निरीक्षण केल्याकेले गेले आहेहोते. परंतु त्याला तारा समजले जात होते. साधारणपणे सर्वात प्राचीन ज्ञात निरीक्षण हिप्परकोस यांचे होते,. ज्यांनीत्यांनी इ.स.पू. १२८ मध्ये युरेनस चायुरेनसचा उल्लेख एक तारा म्हणून केला. त ज्याला नंतर [[टोलेमी|टॉलेमी]]<nowiki/>च्या अल्मागेस्टमध्ये समाविष्ट केले गेले. सर्वात पहिले निश्चित दर्शन १६९० मध्ये१६९०मध्ये झाले, जेव्हा जॉन फ्लामस्टीडने त्याचे किमान सहा वेळा निरीक्षण केले आणि युरेनस मला 34 TAURI म्हणून सूचीबद्ध केले. [[फ्रेंच भाषा|फ्रेंच]] खगोलशास्त्रज्ञ पियरे चार्ल्स ले मॉन्निअर यांनी १७५० ते १७६९ दरम्यान सलग बारा वेळा युरेनसचे निरीक्षण केले, त्यापैकी सलग चार रात्री सुद्धा निरीक्षण झाले. सर विल्यम हर्शल यांनी १३ मार्च १७८१ रोजी इंग्लंडच्या बाथ, सोमरसेट, (आता खगोलशास्त्र हर्शल संग्रहालय) येथील १९ न्यू किंग स्ट्रीट येथील त्याच्या घराच्या बागेतून युरेनसचे निरीक्षण केले आणि सुरुवातीला (२६ एप्रिल १७८१ रोजी) [[धूमकेतू]] म्हणून अहवाल दिला. हर्शल यांनी दुर्बिणीसह असे निरीक्षण केले कि, की "हा धूमकेतू निश्चित केलेल्या लंबवर्ती कक्षेत असतो." हर्शेलनेहर्शलने आपल्या जर्नलमध्ये नोंद केली आहे: "ζ टॉरी जवळच्या चौकोनी भागात एकतर एक न्युबुलस [[तारा]] किंवा कदाचित धूमकेतू आहे." हा एक धूमकेतू आहे, कारण त्याची जागा बदललीबदलते आहे. "जेव्हा त्याने आपला शोध रॉयल सोसायटीला सादर केला, तेव्हा त्याने धूमकेतू सापडला असे ठामपणे सांगितले, परंतु त्याची स्पष्टपणे ग्रहांशी तुलना केली:.
[[विल्यम हर्शेल|'''विल्यम हर्शेल'''हर्शल]] - ~धूमकेतू - 227 प्रथम पाहिल्यावर माझ्याकडे असलेलीअसलेल्या दुर्बिणीची power चालू केली. अनुभवावरून मला ठाऊक आहे की निश्चित तारेचेताऱ्यांचे व्यास power च्या प्रमाणानुसार वाढत नाहीत, जसे ग्रह आहेत; ग्रहांचे वाढतात. म्हणूनच मी आता ४६० आणि ९३२ चे power ठेवलेठेवली आणि मला असे आढळले, की या धूमकेतूचा व्यास उर्जा तारा नसल्याच्या अनुमानानुसार उर्जाच्याऊर्जेच्या प्रमाणात वाढला आहे,. तरज्यांच्याशी तारेचेमी व्यासया ज्याची मीधूमकेतूची तुलना केली त्या ताऱ्यांचे व्यास त्याच प्रमाणात तीवाढले वाढली नाहीनाहीत..
== भौतिक गुणधर्म ==
युरेनस हा प्रामुख्याने [[वायु]] व अनेक प्रकारच्या बर्फांसमान बनलेला आहे. याच्या वातावरणात ८३% [[हायड्रोजन]], १५% [[हेलियम]], २% [[मिथेन]] व ॲसिटिलीनचे काही अंश आहेत. तर अंतर्भागात [[प्राणवायू|ऑक्सिजन]], [[कार्बन]] व [[नायट्रोजन]] यांची [[संयुगे]] तसेच खडकाळ पदार्थ आहेत. त्याचा हा अंर्तभागअंतर्भाग [[गुरू]] व [[शनी]] ग्रहाच्या विरुद्ध आहे. हा प्रामुख्याने [[हायड्रोजन]] व [[हेलियम]]पासून बनलेला आहे.
=== अक्षाचे कलणे ===
सर्वात अलिकडीलअलीकडील काळात ७ डिसेंबर २००७ रोजी युरेनसने विषुववृत्त गाठला.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://web.archive.org/web/20090225084057/http://www.apl.ucl.ac.uk/iopw/uworkshop_060905.pdf|शीर्षक=Wayback Machine|दिनांक=2009-02-25|संकेतस्थळ=web.archive.org|अॅक्सेसदिनांकॲक्सेसदिनांक=2019-09-11}}</ref>
{| class="wikitable"
|+
|हिवाळी सॉलिस्टीस
|१९०२, १९८६
|उन्हाळी सॉलिस्टेससॉलिस्टीस
|-
|वर्नाल विषुववृत्त
|शरद ऋतूतील विषुववृत्त
|-
|उन्हाळी सॉलिस्टेससॉलिस्टीस
|१९४४, २०२८
|हिवाळी सॉलिस्टीस
== दृष्यता ==
युरेनसची [[सरासरी]] परिमाणदृश्यता परिमाण 0.17 च्या प्रमाणित विचलनासह 5.68 आहे, तर extremes 5.38 आणि +6.03 आहेत. साध्या डोळ्यांच्या दृश्यमानतेच्या मर्यादेजवळ चमकण्याची ही श्रेणी आहे. दृश्यतेमधील बहुतेक बदल [[पृथ्वी]]<nowiki/>वरुनवरून सूर्यापासूनसूर्याच्या प्रकाशित केल्या जाणार्‍याजाणाऱ्या ग्रहग्रहाच्या अक्षांशांवर अवलंबून असतात. त्याचायुरेनसचा angular momentum [[शनी ग्रह|शनिशनीच्या]]<nowiki/>च्या (16 ते 20 arcseconds) आणि [[गुरू ग्रह|बृहस्पतिगुरू ग्रहाच्या]]<nowiki/>साठी (32 ते 45 arcseconds)च्या तुलनेत 3.4 ते 3.7 arcseconds दरम्यान आहे.
== वातावरण ==
== निर्मिती ==
अनेकांचा तर्क आहे किकी बर्फाचे मोठे नग आणि [[वायू]]<nowiki/>चे ढग यांच्यातील फरक त्यांच्या निर्मितीपर्यंत वाढतात. [[वायू]]च्या आणि धूळ च्याधुळीच्या अवाढव्य फिरणार्‍याफिरणाऱ्या गोलांपासून प्रीसोलर नेबुलानेब्युला म्हणून ओळखल्या जाणार्‍याजाणाऱ्या सौर मंडळाची रचना झाली आहे.<ref>{{जर्नल स्रोत|last=Levison|first=Harold F.|last2=Duncan|first2=Martin J.|last3=Thommes|first3=Edward W.|date=1999-12|title=The formation of Uranus and Neptune in the Jupiter–Saturn region of the Solar System|url=https://www.nature.com/articles/45185|journal=Nature|language=en|volume=402|issue=6762|pages=635–638|doi=10.1038/45185|issn=1476-4687}}</ref>
== संदर्भ ==
| 