"समाजशास्त्र" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
No edit summary खूणपताका: २०१७ स्रोत संपादन |
No edit summary खूणपताका: २०१७ स्रोत संपादन |
||
ओळ १:
{{बदल}}
{{गल्लत|सामाजिक शास्त्र}}
'''समाजशास्त्र''' (Sociology) म्हणजे माणसाचा समाजाशी असलेल्या आंतरसंबंधांचा अभ्यास होय. समाजशास्त्र हे समाजाचे विज्ञान आहे. यात सामाजिक घटक व सामाजिक घडामोडींचा समावेश असतो. समाजाचे मन, मनाचा एकूण कल व समाज पाळत असलेले रीतिरिवाज यांचा शोध या शास्त्रात घेतला जातो.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://maharashtratimes.indiatimes.com/career/career-news/social-science/articleshow/44878724.cms|शीर्षक=समजून घ्या समाजाचं शास्त्र|दिनांक=2014-10-20|संकेतस्थळ=Maharashtra Times|भाषा=mr|अॅक्सेसदिनांक=2019-10-05}}</ref> सामाजिक प्रश्नांची उकल करण्यासाठी समाजशास्त्र उपयुक्त असते. हे शास्त्र आंतरविद्याशाखीय स्वरूपाचे आहे. यामुळे याचा [[मानववंशशास्त्र]], [[भाषाशास्त्र]], [[राज्यशास्त्र]], [[इतिहास]] व [[संख्याशास्त्र]] अशा अनेक शाखांशी संबंध येतो.<ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|दुवा=https://www.loksatta.com/careervrutant-lekh-news/indian-society-and-sociology-1158689/|शीर्षक=समाजशास्त्र व भारतीय समाज|दिनांक=2015-11-09|संकेतस्थळ=Loksatta|भाषा=mr-IN|अॅक्सेसदिनांक=2019-10-05}}</ref> यामध्ये लोकांच्या जिवनाचे वास्तव चित्रणचे रुप रेखाटले जाते. लोकांच्या सामाजिक प्रश्नांचे निवारण येथे केले जाते.
[[ऑगस्ट कॉम्ट]] (August Comte) हा समाजशास्त्राचा [[जनक]] मानला जातो. इ.स. १८३९मध्ये त्याने सामाजिक भाषणात आणि नंतर Positive philosophy या ग्रंथात "समाजशास्त्र" या शब्दाचा पहिल्यांदा वापर केला होता.
लेस्टर वार्डः
2. फ्रॅन्कलीन गिडिंगजः
वरील परिभाषेत संपूर्ण समाजाचे व्यवस्थितरित्या अध्ययन करण्यात येते असे सुचविले आहे.
Line १९ ⟶ १८:
3. आगबर्न व निमकाॅकः
”समाजजीवनाचे वैज्ञानिक पद्धतीने अध्ययन करणाया शास्त्रास
येथे समाजाचे शास्त्रियरितीने अध्ययन केले पाहिजे. हे नमूद करताना अभ्यासासाठी वैज्ञानिक पद्धतीचा उपयोग करण्याची गरज प्रधान मानली आहे.
Line २५ ⟶ २४:
4. मॅक आयव्हर व पेजः
5. मार्षल जोन्सः
6. हॅरी जाॅन्सनः
मॅक्स वेबरः
8. अल्केष इकेल्सः
वर सांगितलेल्या व्याख्येवरून
1. मानवी समाजाचे अध्ययन.
2. सामाजिक संबंधाचे अध्ययन.
3. सामाजिक समुहाचे अध्ययन.
4. सामाजिक क्रियांचे अध्ययन.
1. मानवी समाजाचे अध्ययनः
2. सामाजिक संबंधाचा अभ्यासः
काही अभ्यासकांच्या मते
3. सामाजिक समुहांचे अध्ययनः
जाॅन्सन यांच्या व्याख्येनुसार
4. सामाजिक क्रियांचे अध्ययनः
मॅक्स वेबर व इतर समाज शास्त्रज्ञानानुसार
वरील बाबींवर
अल्केस इंकेलस यांनी
1.
मानव संस्कृती आणि समाज सामाजिक दृष्टीकोन वैज्ञानिक पद्धतीने अध्ययन.
Line ८५ ⟶ ८१:
कुटूंब, आर्थिक, राजकीय, धार्मिक शैक्षणिक, न्याय इ. विषयीचे अध्ययन.
दोन संप्रदाय
Line ९५ ⟶ ९१:
1) विषेषात्मक संप्रदायः
या संप्रदायाच्या अभ्यासकांनी
1. सिमेलः
येथे सिमेल यांनी भूमीतीतील अध्ययन पद्धतीप्रमाणे सामाजिक संबंधाच्या स्वरूप व अंतर्वस्तूत भेद केला आहे. अंतर्ववस्तूचा स्वरूपावर परिणाम होत नाही. त्यांच्यामते समाजातील संबंधाचे सहकार्य, स्पर्धा, संघर्ष, प्रभूत्व, आाधिनता इ. अभ्यासणे आवष्यक आहे. परंतु ते कोणत्या क्षेत्रात निदर्षनास येतात हे पाहणे आवष्यक नाही. या प्रक्रिया, आर्थिक, धार्मिक, राजकीय, इ. क्षेत्रात दिसून येतील परंतू त्याला महत्व न देता फक्त स्वरूपावर लक्ष केंद्रित करावे. या पद्धतीने मानवी समाजाचे अध्ययन होऊ शकते.
Line १०५ ⟶ १०१:
2. विरकांत:
विरकांत या अभ्यासकाने देखील स्वरूपात्मक विचारसरणीचा पुरस्कार केलेला आहे. त्यांच्या मते
3. वाॅन विजे:
वाॅन विजे या अभ्यासकांनी देखील सामाजिक संबंधाचे स्वरूप
4. टाॅनिजः
टाॅनिज या जर्मन
टिकाः
Line ११९ ⟶ ११५:
1. अभ्यास विषयावर मर्यादा पडली आहे.
2. सामाजिक संबंधाचे अध्ययन ही बाब फक्त
3.
4. आधुनिक काळात कोणतेही शास्त्र पूर्णता स्वतंत्र आहे असे म्हणता येत नाही. सर्व शास्त्रांमध्ये संकल्पना आणि सिद्धांताची पर्यायाने ज्ञानाची देवाण-घेवाण चाललेली असते. कोणताही अभ्यासपूर्ण स्वतंत्र नसतो.
Line १२७ ⟶ १२३:
2) समन्वयात्मक संप्रदायः
दुसरी गोष्ट म्हणजे सामाजिक जीवनाचे अध्ययन करणारे अर्थषास्त्र, राज्यषास्त्र, इतिहास, मानसषास्त्र, इ. विषेष मानवी शास्त्रे आहेत. हया शास्त्रात समाज जीवनासंबंधी शास्त्रीय रितीने एकत्रित केलेल्या ज्ञानाचा उपयोग
लोकसंख्येचा अभ्यास करण्यासाठी आर्थिक, भौगोलिक
1.एमिल डुरखाईमः
डुरखाईमने
1) सामाजिक आकारषास्त्र: या भागात मानवी समाज जीवाचा भौगोलिक आधार, लोकसंख्या, लोकसंख्या रचना इ. घटकांचे अध्ययन करण्यात येते.
2) सामाजिक शरीरषास्त्र: समाजातील धार्मिक, आर्थिक, राजकीय व अन्य अंगाचे अध्ययन सामाजिक शरीरषास्त्रात केले जाते. वर्तमान काळात या भागांचा अभ्यास करणारी शास्त्रे निर्माण झाली आहेत. धर्माचे
3) सामान्य
2. गिन्सबर्ग
Line १६३ ⟶ १५९:
के. डेव्हिस:
डेव्हिसने
1. समाजसंरचनाः उपसमुह, दर्जा, भूमिका, मूल्य, प्रमाणके. इ.
Line १८१ ⟶ १७७:
यानुसार समग्र समाजाच्या अभ्यासात समाज शास्त्रज्ञाने उपयोग करून ज्ञानाचे संकलन करावे या दोन्ही विचारसरणीमध्ये कोणती विचारसरणी स्विकारावी?
'''
मानवाने आपल्या भोवतालची परिस्थिती जाणून घेण्यासाठी जी धडपड केली त्यातून अनेक शास्त्रे विकसित झाली. या शास्त्रांचे प्रमूख दोन प्रकार पडतात.
Line १९९ ⟶ १९५:
मानवा-मानवातील सामाजिक संबंध व परस्परांवर परिणाम करणाÚया आंतरक्रियांचा अभ्यास ज्या शास्त्रात केला जातो. त्या शास्त्रास सामाजिक शास्त्र म्हणतात.
उदा. मानस, अर्थ, राज्य, मानव,
3.
समाज व सामाजिक संबंधाचा अभ्यास करण्यासाठी जी पद्धत वापरली जाते तिला
1. समस्या सूत्रणः
Line २२३ ⟶ २१९:
3. वर्गीकरणः
निरीक्षणाच्या मार्गाने जी माहिती संकलित केली त्या माहितीचे वर्गीकरण करणे आवष्यक असते. कारण गोळा केलेली माहिती गुंतागुंतीची असते. यातून फारसा अर्थ निष्पन्न होत नाही. तेव्हा ही माहिती सोपी, बोलकी करण्यासाठी
उदा. गेल्या वर्षी किती चित्रपट प्रदर्षित झाले, किती चित्रपटात गुन्हेगारीचा विषय हाताळला आहे. त्याचे प्रमाण किती, किती गुन्हेगार चित्रपट पाहणारे होते. त्यांचे वय, षिक्षण, आर्थिक स्तर, इ. घटनांचे वर्गीकरण केल्यावर त्या घटना अधिक अर्थपूर्ण होतात. त्या लक्षात ठेवणे सोपे जाते.
Line २३९ ⟶ २३५:
अभ्यासकाने निष्चित केलेल्या समस्येबाबतच्या घटनांचे निरीक्षण, वर्गीकरण, करून त्याआधारे अभ्युपगम तयार केला जातो त्याला त्याची प्रचिती आली की, अभ्यासलेल्या घटनांच्या बाबतीत निष्चित असे सामान्य विधान करू शकतो यालाच सामान्यीकरण म्हटले जाते.
सामान्यीकरण म्हणजे विषिष्ट घटना यांच्यातील कारण कार्य संबंधाबद्दल सर्वत्र लागू पडणारा नियम प्रस्थापित करणे होय. या नियमाला शास्त्रीय आधार असल्याने याला
<br />
|