"एशियाटिक सोसायटी" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

{{विस्तार}}

कला, विज्ञान आणि संस्कृती यांचे जतन करण्यासाठी १८०४ साली सर जेम्स मॅकिन्टॉश यांनी बॉम्बे लिटररी सोसायटीची (आताची एशियाटिक सोसायटी) स्थापना केली होती. १८३० साली बांधण्यात आलेल्या टाऊन हॉलच्या बिल्डिंगमध्ये या सोसायटीचा कारभार हलवण्यात आला. तेव्हापासून येथूनच सोसायटीचा कारभार चालतो आहे. ग्रंथालय स्थापनेच्या दृष्टीने हा महाराष्ट्रातील पहिला प्रयत्न होता.

दुर्मिळ पुस्तकांबरोबरच संस्कृत, प्राकृत, पशिर्यन, अरेबियन, मराठी, गुजराती, उर्दू, ग्रीक, लॅटिन, इटालियन आणि इंग्रजी या भाषांतील हस्तलिखिते सोसायटीकडे आहेत. या संग्रहालयात एक लाखाहून अधिक ग्रंथ (म्हणजे किमान २ कोटी पाने), अडीच हजार पोथ्या व हस्तलिखिते आणि १२०० हून अधिक नकाशे आहेत. दान्ते या मध्ययुगीन इटालियन कवीच्या ‘डिव्हाइन कॉमेडी’ची १४व्या शतकातील हस्तलिखित प्रत [[माउंटस्टुअर्ट एल्फिन्स्टन]] यांनी या संग्रहाला दिली होती, ती आजही सोसायटीच्या वैभवाची एक खूण आहे. [[पु.ल. देशपांडे]] आणि [[दुर्गा भागवत]] यांच्या कुटुंबीयांकडून या थोर मराठी लेखकांच्या सार्‍या हस्तलिखितांचे बाडदेखील ‘एशियाटिक सोसायटी’च्या सुपूर्द झाले आहे. हस्तलिखितांमध्ये अर्थातच, जुन्या संस्कृत व प्राकृत पोथ्यांचा समावेश प्रामुख्याने आहे. हा स्वातंत्र्यपूर्व काळापासूनचा ठेवा आता संगणकीय स्वरूपात चिरंतन होण्याच्या मार्गावर आहे.

 

१९९४ मध्ये एशियाटिक सोसायटी व सेंट्रल लायब्ररीचे विभाजन झाले , तेव्हा केंद सरकारने एशियाटिकला दोन कोटी रुपयांची देणगी दिली. ही रक्कम युनिट ट्रस्ट ऑफ इंडिया (युटीआय) च्या बाँड्समध्ये गुंतवण्यात आली. युटीआय आर्थिक संकटात आल्यावर व्याजापोटी मिळणारी रक्कम आटली आणि एशियाटिक धोक्यात आली. <ref>[http://maharashtratimes.indiatimes.com/articleshowarchive.cms?msid=145089 'एशियाटिक'चे अश्रू]{{मृत दुवा}} [http://archive.is/FSRw विदागारातील आवृत्ती] 19 Oct 2009 07:23:44 GMT वाजता हे पृष्ठ जसे दिसले होते त्याचा हा स्नॅपशॉट आहे. </ref>

==मुंबईतीतील एशियाटिक सोसायटीची वास्तू==

या इमारतीला सुरुवातीलाच ३० पायर्‍या अ्सून त्यावर आठ डोरिक पद्धतीचे स्तंभ आहेत. इथल्या ‘दरबार हॉल’मध्ये आज विद्वानांची भाषणे होतात, तिथेच कधीकाळी न्यायदानाचे कामही चाले. ‘सत्ता आणि ज्ञानाची मत्ता हे दोन्ही इथे नांदे’ असा टाउन हॉलबद्दलचा सार्थ उल्लेख ‘झीरो पॉइंट बॉम्बे’ या केवळ हॉर्निमन सर्कलच्या इतिहासाबद्दल आणि वर्तमानाबद्दल १७ तज्ज्ञांनी लिहिलेल्या १७६ पानी पुस्तकात आहे. हे पुस्तक ‘एशियाटिक सोसायटी ऑफ मुंबई’ने २००८ मध्ये प्रकाशित केले आहे.

एशियाटिक सोसायटीच्या ग्रंथालयातील पाचपैकी एका ग्रंथदालनाला ‘जनरल रीडिंग रूम’ असे नाव असून ‘रिसर्च रूम’ निराळी आहे.