"तबला" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
छो →तबला |
छो →इतिहास |
||
ओळ ९:
तबल्याच्या उत्पत्तीविषयी निश्चित माहिती उपलब्ध नाही. इ.स.पूर्व २०० मध्ये [[भाजे]] येथील सूर्यलेणी या कोरीव कामात तबला वाजवणारी स्त्री दिसून येते. हे लेणे [[सातवाहन]] काळात खोदले गेले. या पुराव्यामुळे तबला हे वाद्य भारतात किमान दोन हजार वर्षांपूर्वीपासून आहे असे सिद्ध करता येते. अर्थातच इतर कोणताही विरोधी पुरावा नसल्याने हे वाद्य भारतात बनले असेही म्हणता येते.
ताल कसे वापरावेत हा संदर्भ वेदांतून आढळतो. ही ताल विषयातील पाहिली मानवी नोंद आहे असे म्हणता येते. [[नारदीयशिक्षा]] या ग्रंथात इसपूर्व २२ मध्ये [[ताल]] व लय या संदर्भात तपशीलवार लेखन आहे. यामध्ये [[राग]] व [[गायन]] यांना [[ताल]] पूरक असतात असा सिद्धान्त मांडला आहे. या ग्रंथात असलेले तालाचे उल्लेख हे भारतात अतिशय प्रगत असे तालवाद्य इतिहासकाळी वापरात होते हे सिद्ध करते. या काळात तबल्याला पुष्कर असेही नाव होते. भरत मुनी यांचे नाट्यशास्त्र हे ताल या विषयाचे विवेचन करते, तसेच गायन करताना तालाचे महत्त्वही सांगते. या ग्रंथामध्ये तबल्याच्या काही अतिशय प्रगत तालांचे वर्णन आहे. बाराव्या शतकात [[शारंगधर]] यांनी [[संगीत रत्नाकर]] नावाचा ग्रंथ लिहिला. त्यात तबल्याच्या बोलांचे वर्णन लिखित स्वरूपात आहे. यामुळे तबला हे वाद्य भारतीय आहे असे निश्चित होते.
तरीही काही लोक तबल्याचा जनक म्हणून [[अमीर खुस्रो|अमिर खुस्रोकडे]] पाहतात. तबला ह्या वाद्याचे मूळ ‘तब्ल ’ या अरबी वाद्यात असावे असे म्हणतात. इब्न खुर्दाद बिह ह्या इतिहासकाराच्या मते तब्लच्या निर्मितीचा मान तबल् बी लमक ह्या अरबी कलावंताकडे जातो. नंतर हे वाद्य मोगलांकरवी भारतात आले असावे दावा केला जातो. तरीही तबल्याला
▲तरीही काही लोक तबल्याचा जनक म्हणून [[अमीर खुस्रो|अमिर खुस्रोकडे]] पाहतात. तबला ह्या वाद्याचे मूळ ‘तब्ल ’ या अरबी वाद्यात असावे असे म्हणतात. इब्न खुर्दाद बिह ह्या इतिहासकाराच्या मते तब्लच्या निर्मितीचा मान तबल् बी लमक ह्या अरबी कलावंताकडे जातो. नंतर हे वाद्य मोगलांकरवी भारतात आले असावे दावा केला जातो. तरीही तबल्याला मृदंग–पखावजाप्रमाणे लावण्यात आलेली ‘शाई ’ यामुळे या वाद्याचे भारतीय मुळ अधोरेखित होते. कारण सुमारे अठराव्या शतकापर्यंत शाई ही फक्त चीन आणि भारतात बनवली जात असे. १२९६ ते १३१६ च्या दरम्यान तबल्यात महत्त्वाच्या सुधारणा होऊन ख्याल व टप्प्यासारख्या संगीतरचनांबरोबर त्याचा साथीसाठी वापर होऊ लागला. तथापी संगीत रत्नाकर या बाराव्या शतकातील ग्रंथात तालांचे आणि तबल्याच्या बोलांचे वर्णन आहे. यामुळे अमीर ने तबल्यात सुधारणा केली हा दावा ही फोल ठरतो. भाजे येथील कोरीवकामाचा पुरावा हे सिद्ध करतो की अमीर खुस्रो ने तबल्याचा शोध लावला हा दावा खोटा आहे. मोगल राज्यकर्त्यांनी आपल्या सोईची आणि मओगल श्रेष्ठ असल्याचा गैरसमज पसरवण्यासाठी म्हणून ही कथा प्रसृत केली असे म्हणता येते. [[पखवाज|पखवाजाचे]] दोन तुकडे करून तबल्याची निर्मिती झाली असेही परंपरेने सांगण्यात येते. "तोडा और तब बोला सो तबला" अशी तबला या शब्दाची उत्पत्ती आहे असे मानले जाते. मृदुंगाच्या डाव्या व उजव्या अंगाशी तबल्याशी साम्य असले तरी यासाठी पडताळण्याजोगा पुरावा उपलब्ध नाही. [[अरबी भाषा|अरबी भाषेतील]] 'तब्ल' (अर्थ: वाद्य) या शब्दाशी तबल्याचा संबंध दिसतो. अठराव्या शतकात [[दिल्ली|दिल्लीच्या]] सिद्धारखॉँ यांनी प्राचीन तबल्याची सद्य कालीन तबल्याची शैली परत प्रचारात आणली असे निश्चितपणे सांगता येते.
== घडण ==
[[चित्र:Tabla-parts.jpg|left|250px|thumb|तबल्याचे विविध भाग]]
| |||