"अवेस्ता" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

Content deleted Content added
No edit summary
खूणपताका: मोबाईल संपादन मोबाईल वेब संपादन
छो सांगकाम्याद्वारेसफाई
ओळ १:
'''अवेस्ता''' किंवा '''झेंड अवेस्ता''' हा [[पारशी धर्म]]ाचा धर्मग्रंथ आहे. पारशी धर्म - संस्कृतीबद्दलचे विखुरलेले ज्या ज्या ग्रंथात एकत्रित केलेले आहे त्याला ‘अवेस्ता’ असे म्हटले जाते.
 
हा ग्रंथ [[इराण]]ची प्राचीन अवेस्ता भाषेत लिहिलेला आहे. या भाषेचे [[संस्कृत]] भाषेशी बरेचशे साम्य आहे. [[झोराष्ट्रियन]] या प्राचीन इराणी धर्माचा संस्थापक [[झरत्रुष्ट्र]] होते. त्यांनी स्थापित केलेल्या धर्माच्या नीती-नियमांबद्दलची माहिती या ग्रंथात आहे. इरत्रुष्ट्र यांनी ज्या रचना केल्या त्यास गाथा असे म्हटले जाते. रोमन ज्ञानकोशकार [[प्लिनी]] यांनी असे नमूद केले आहे की, अवेस्ताची संख्या २० लाख असावी, तर अरबी इतिहासकार [[अल् तबरी]] यांच्या मते या अवेस्ता १२ हजार चर्मपत्रांवर लिहिलेल्या होत्या.
ओळ १४:
आज जे अवेस्तावाड्मय उपलब्ध आहे ते संपूर्ण नूसन बरेचसे वाड्मय लुप्त झालेले असावे असे या वाड्मयाच्याकडे विचारपूर्वक पाहिल्यास सहज दिसून येईल. शिवाय या मताला ऐतिहासिक पुरावाही पण सापडतो. अरबांच्या विजयामुळे सस्सानियन राजघराण्याला ओहोटी लागली. झेंद वाड्मयाचा बराच भाग उध्वस्त करण्यांत आला. वेंदीदादच्या पहलवी भाषांतरात असे पुष्कळ झेद भाषेतील उतारे सांपडतात की त्यांची माहितीच आपल्याला अद्यापी लागलेली नाही. निरंगिस्तान एओजेमेद, या ग्रंथांतही असे पुष्कळ अज्ञात पुस्तकांतील उतारे घेतलेले आहेत. यश्तांची संख्या ३० आहे अशी पारशी लोकांची समजूत आहे. पण त्यांपैकी १८ उपलब्ध आहेत. इतके तरी अवेस्ता वाड्मय शिल्लक राहिले याचे कारण त्यात श्रौतस्मार्तविधींचा संग्रह असून त्यांचा नेहमी व्यवहारांत उपयोग होत असल्यामुळे त्याचे रक्षण होणे स्वाभाविकच होते हे होय.
 
== प्राचीन अवेस्तांचे स्वरूप ==
सस्सानियन घराण्याच्या सत्तोखाली अवेस्ता वाड्मयाचा संग्रह करण्यात येऊन त्याचे २१ नस्क (भाग) पाडण्यात आले आहेत. यापैकी पहिल्या सात भागांना गाथा व दुसऱ्या सात भागांना दात अगर आचारभाग व उरलेल्या सात भागांना हधमाथ्र असे नांव पडले.
 
ओळ २५:
प्राचीन अवेस्ता ग्रंथाच्या स्वरुपाचे थोडक्यांत वर्णन केल्यानंतर त्यापैकीं हल्लीं किती भाग उरला आहे याकडे वळूं. पूर्वी शिल्लक असलेल्या ग्रंथांचे स्वरूप सांगितलें आहे त्यावरून प्राचीन अवेस्ता ग्रंथातील मुख्य व महत्त्वाचा भाग अद्यापिही शिल्लक आहे असें दिसतें. कारण २१ नस्कांपैकी वेंदीदाद व स्तोतयश्त व बकान यश्ताचा महत्वाचा भाग हें तीन नस्क संपूर्ण उपलब्ध आहेत. बक, हाधोक्त, विष्तास्त सास्त व हूस्पारम या चार नस्कांचा महत्त्वाचा भाग अद्यापि उपलब्ध असून त्याशिवाय इतर नस्कांमधील थोडा थोडा भाग उपलब्ध आहे. याशिवाय बाकींचे नष्ट नस्क अवेस्तन भाषेत उपलब्ध नसले तरी पहलवी भाषेत भाषांतराच्या रूपाने ते अस्तित्वांत आहेत व या भाषांतराच्या सहाय्याने त्यांतील मजकूर कळतोच.
 
== अवेस्तांतील विषय मांडणी व काळ ==
हल्लीच्या उपलब्ध अवेस्ता ग्रंथाच्या अंतरंगाची माहिती ज्ञानकोश प्रस्तावना खंड, भाग ३, उत्तरभाग प्रकरण ८ पृष्ठे ९८-९९ यामध्यें दिलेली आहे. कालासंबंधीं वर दिलेल्या प्रकरणांतील १००-१०१ पाने पहा.
 
== अवेस्तांतील वृत्ते ==
अवेस्तांतील वृत्तांचे निरीक्षण केल्यास अवेस्तांतील भाग कोणकोणत्या वेळी लिहिले गेले याचे अनुमान करता येते. अवेस्तांतील अगदी जुना जो भाग आहे तो छंदाबद्ध आहे. व त्यानंतर मागाहून लिहिण्यात आलेला भाग हा गद्य आहे असे दिसते. गाथा वाड्मय हा छंदोबद्ध भाग असून त्याचे याहि बाबतीत वैदिक ग्रंथांशी साम्य आहे. अवेस्तामधील छंदोबद्ध भाग म्हणजे गाथावाड्मय. त्याशिवाय दुसरा कोणता छंदोबद्ध भाग नाही अशी प्राचीनांची समजूत होती पण यूरोपीयन पंडितांनी गाथावाड्मयानंतरच्या वाड्मयांतहि मधून मधून छंदोबद्ध भाग दृष्टीस पडतात असे सिद्ध केले आहे. अवेस्तांतील पद्यवाड्मय हे अष्टाक्षरी वृत्तांत लिहिलेले आढळते. याशिवाय इतर वृत्त वापरलेले क्वचितच आढळून येते.
 
== अवेस्ताची भाषा ==
{{मुख्य|अवेस्तन भाषा}}
अवेस्ता ज्या भाषेत लिहिला गेला त्या भातिचे अवेस्तन नांव आहे. इंडोजर्मानिक भाषासमूहाच्या इराणी शाखेची ही भाषा असून तिचे [[संस्कृत]]शी विलक्षण साम्या आहे; व हे अवेस्ता ग्रंथाच्या प्रामाण्यनिश्चयाचे एक बलवत्तर साधन झाले आहे. ध्वनिशास्त्रदृष्ट्या अवेस्तन भाषेंतील व संस्कृत भाषेतील स्वरांमध्ये पुष्कळ साम्य आहे. ई व ओ या स्वरांचे अवेस्तन भाषेत पुष्कळ प्रकार होतात तसे संस्कृतमध्ये होत नाहीत. शब्दाच्या शेवटचे स्वर ओ खेरीजकरून सर्व ऱ्हस्व आहेत. संस्कृतमध्ये तसा प्रकार नाही. अवेस्तन भाषेतील काही व्यंजने संस्कृत व्यंजनांशी साम्य दाखवितात पण बऱ्याच व्यंजनांचे संस्कृत व्यंजनांशी ध्वनिसाम्य आहे. संस्कृत 'स' चे अवेस्तांत 'ह' हे रूप होते. अशा रीतीने संस्कृत व अवेस्तन भाषांमध्ये पुष्कळच साम्य असल्यामुळे अवेस्तन शब्दप्रयोगांचे संस्कृतांत सहज रूपांतर करतां येते. वैदिक संस्कृत भाषेप्रमाणेच अवेस्तन भाषेंतहि प्रत्ययांची समृद्धि आहे. वाक्यरचनेच्या बाबतींत, संस्कृतमध्ये व अवेस्तन भाषेमध्ये थोडा फार महत्त्वाचा फरक आढळून येतो.
ओळ ४७:
यानंतर बर्नाफ नांवाच्या फ्रेंच पंडितानें अवेस्ताचा अभ्यास चालविला होता. डू पेराच्या भाषांतरांत बर्‍याच चुका त्याला आढळल्यामुळें त्यानें नर्योसंघाच्या संस्कृत रूपांतराच्या सहाय्यानें अवेस्ता वाचला व डू पेराच्या भाषांतरांतील पुष्कळ चुका दुरुस्त केल्या. यानंतर या दिशेनें व विशेषत: अवेस्तन लिपीसंबंधानें वॉप, हॉग, विंडीशमन, वेस्तरगार्ड, रोट, स्पीजेल इत्यादि पंडितांनीं फार प्रयत्‍न केले. या पंडितांमध्यें, अवेस्ता ग्रंथाची माहिती करून घेण्याच्या कामीं, प्राचीन टीकाग्रंथाचा व तत्कालीन इतर उल्लेखांचा आश्रय करावयाचा अगर तौलनिक भाषाशास्त्राचें साहाय्य घ्यावयाचें यासंबंधीं वाद माजला होता. पण दोन्ही साधनें सापेक्ष व परस्परसाहाय्यकारी आहेत व त्या दोहोंचाहि उपयोग करून घेणें जरूर आहे हें मत हल्लीं प्रस्थापित झालें आहे.
 
== हे सुद्धा पहा ==
* [[धर्मग्रंथ]]
 
== संदर्भ ==
=== संदर्भग्रंथ ===
* मिलस-गाथाज (लिपझिग १८९२-९४);
* बोर्नाफ-वेंदांदाद सादे (पारिस १८२९-४३)
ओळ ५७:
* संजाना-नीरंगस्तान (मुंबई १८९४)
* जमस्पजी अँड हॉग-ओल्ड झंद-पहलवी ग्लॉसरी
* अ‍ॅन क्वेटिल डू पेरॉ-झेंद-अवेस्ता औव्रेजर झोरोआस्ट्रे २ व्हॉल्यूम्स, पारिस १७७१
* क्ल्यूकर-झेंद-अवेस्ता, (इंग्रजी भाषांतरकार-ब्लीक ३ भाग, लंडन १८६४)
* डॉर्मस्टेटर-झेंद-अवेस्ता (सेक्रेडबुक्स ऑफ दि ईस्ट सीरीज); जॅक्सन-अवेस्ता ग्रामर-स्टलर्ट १८९१
* कांगा-प्रॉक्टिकल ग्रामर ऑफ दि अवेस्ता लँग्वेज (बांबे १८९१)
* संजाना-दि पहलवी व्हर्शन ऑफ दि अवेस्ता वेंदीदाद (बाँबे १८९५)
ओळ ६९:
{{संदर्भयादी}}
 
[[वर्ग: पारशी धर्म]]
[[वर्ग: धर्मग्रंथ]]
"https://mr.wikipedia.org/wiki/अवेस्ता" पासून हुडकले