"सुरसुंदरी" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
आर्या जोशी (चर्चा | योगदान) मजकूर काढला |
No edit summary खूणपताका: संदर्भ क्षेत्रात बदल. अविश्वकोशीय वर्णनात्मकता ? |
||
ओळ १:
{{विकिडाटा माहितीचौकट}}
[[चित्र:Curvy surasundari in barely-there saree writes love letter (6559182205).jpg|thumb|350px|खजुराहो येथील सुरसुंदरी]]
सुरसुंदरी ही भारतीय
त्या देवदेवतांच्या सेविका अशा रूपात मूर्तीच्या शेजारी कोरलेल्या असतात.मध्ययुगात निर्माण झालेल्या मंदिरांच्या विशेषतः मौर्य काळानंतरच्या मंदिरांमधे या सुंदरी दिसून येतात. स्त्रियांच्या आयुष्यातील विविध टप्पे आणि त्यातील
"क्षीरार्णव" या संस्कृत ग्रंथात सुरसुंदरी यांच्याविषयी सविस्तर विवेचन आले आहे. <ref name=":1" />
==सूरसुंदरींची विविध रूपे==
ओळ १३:
* '''चामरी''' - देवतांवर, थोर लोकांवर [[चामर]] धरून उभी असलेली.
* '''नर्तकी''' - [[नाच|नर्तन]] करणारी.
काही शिल्पे ही एकट्या नर्तकीची असून काही ठिकाणी समूहाने नर्तकी नृत्य करताना दिसतात. आहे शिल्पात या नर्तकी सुडौल बांध्याच्या, देखण्या चेहरा असलेल्या आणि
* '''शुकसारिका''' - [[पोपट|पोपटाशी]] खेळणारी व बोलणारी.
मथुरा शैलीच्या मंदिरात हिची प्रारंभीची शिल्पे पहायला मिळतात. सौंदर्याने परिपूर्ण अशा या सुंदरी कलाकारांनी आपापल्या कौशल्याने दगडात अलंकृत केलेल्या दिसून येतात.<ref>{{स्रोत बातमी|url=https://m.divyamarathi.bhaskar.com/news/MAG-IFTM-dr-5891780-PHO.html|title=शिल्पीप्रिय शुकसारिका|last=डॉ. देगलूरकर गो. बं. (१० जून २०१८)|first=|date=|work=|access-date=|archive-url=|archive-date=|dead-url=}}</ref>
* '''नृपूरपादिका''' - पायात [[घुंगरू|नुपूर]] बांधतांना.
* '''मर्दला''' - चर्मवाद्य वाजवत असलेली.
* '''आलस्यकाया''' - आळसावलेल्या स्थितीत असलेली, आळस देणारी.
* '''शुभगामिनी''' - पथावरुन मार्गक्रमण करीत असतांना पायात रुतलेला काटा काढतांना.मंदिरात जाताना भक्ताने आपल्या मनातील वाईट विचार रुतलेल्या काट्यासारखे बाजूला काढून मग देवाला शरण जावे असा भाव यामागे असावा.[[खजुराहो]] तसेच [[गडचिरोली जिल्हा|गडचिरोली जिल्ह्या]]तील मार्कन्डादेव मंदिर येथे अशी सुरसंदरी आहे.<ref>{{स्रोत बातमी|url=https://divyamarathi.bhaskar.com/news/MAG-UTLT-dr-5814557-PHO.html|title=शत्रुमर्दिनी शुभगामिनी|last=डॉ. देगलूरकर गो. बं. (१८ फेब्रुवारी २०१८)|first=|date=|work=|access-date=|archive-url=|archive-date=|dead-url=}}</ref>▼
* '''शुभगामिनी''' - पथावरुन मार्गक्रमण करीत असतांना पायात रुतलेला काटा काढतांना.
मंदिरात जाताना भक्ताने आपल्या मनातील वाईट विचार रुतलेल्या काट्यासारखे बाजूला काढून मग देवाला शरण जावे असा भाव यामागे असावा.
▲
*'''मांडीवर [[विंचू]] असलेली-''' या सुरसुंदरीच्या मांडीवर विंचू कोरलेला असतो. विंचू हे कामविकाराचे प्रतीक मानले जाते. या सुरसन्द्रीचे अवयव पुष्ट दाखविलेले असतात. वासनांवर नियंत्रण करणे असे यातून सूचित केले जाते. आपल्या वाईट गुणांना झटकून टाकून सवत:ला घडविणे असेही हिचे शिल्प सूचित करते.<ref>{{स्रोत बातमी|url=https://divyamarathi.bhaskar.com/news/MAG-IFTM-dr-5795948-NOR.html|title=विंचू चावला- विंचू चावला|last=डॉ. देगलूरकर गो. बं. (२१ जानेवारी २०१८)|first=|date=|work=|access-date=|archive-url=|archive-date=|dead-url=}}</ref>
*'''मर्कटसह सुंदरी'''- ही सुंदरी माकडाच्या बरोबर असते. माकड हे माणसाच्या चंचल मनाचे प्रतीक म्हणून शिल्पात अंकित केलेले असते.<ref>{{स्रोत बातमी|url=https://divyamarathi.bhaskar.com/news/MAG-LCL-dr-5805301-NOR.html|title=मन एव्हाना मनुष्याणा|last=डॉ. देगलूरकर गो. बं. (४ फेब्रुवारी २०१८)|first=|date=|work=|access-date=|archive-url=|archive-date=|dead-url=}}</ref>
*'''
*'''पत्रलेखिका'''-त्रिभंग अवस्थेत उभी असलेली ही सुंदरी हातातील बोरूने भूर्जपत्रावर लेखन करीत असते. ती प्रियकराला पत्र लिहित आहे असे संकेत दिसून येतात. मंदिरांच्या बाह्य मार्गावर असलेली पत्रलेखिका परमेश्वराच्या विरहात त्यालाच पत्र लिहिते असेही मानले जाते.<ref name=":1">{{स्रोत बातमी|url=https://divyamarathi.bhaskar.com/news/MAG-IFTM-dr-5832510-NOR.html|title=मंदिरावरील पत्रलेखिका|last=डॉ. देगलूरकर गो. बं. (१८ मार्च २०१८)|first=|date=|work=|access-date=|archive-url=|archive-date=|dead-url=}}</ref>
* '''कंदुकक्रिडामग्ना''' - [[चेंडू]] खेळण्यात रममाण असणारी
Line २९ ⟶ ४३:
* '''मुग्धा''' - मुग्ध करणारी
* '''जया'''
काही ठिकाणी गोपिका, गवळण, हत्येवर माहूत रूपात बसलेली स्त्री अशीही रूपे अंकित केलेली दिसतात.<ref name=":0" />
Line ३८ ⟶ ५३:
चित्र:Markanda8.jpg|right|thumb|[[मार्कंडा]] येथील विविध सुरसुंदऱ्या
File:Sursundari khidrapur.jpg|thumb|खिद्रापूर मंदिरावरील सुरसुंदरी
File:Lover writing a letter.jpg|thumb|पत्रलेखिका, खिद्रापूर मंदिर
File:Lazy Abhisarika.jpg|thumb|आल्सयकाया
</gallery>
|