|
| तळटिपा =
}}
पृथ्वीराज कपूर हे नाटय़नाटकांत आणिव चित्रपटांमध्ये काम करायचे. मोठेत्यांचे बंधूतीनही आणि प्रसिद्धमुलगे अभिनेता [[राज कपूर]], ‘याहू’ स्टार शम्मी कपूर आणि यांच्यानंतर शशी कपूर यांनी चित्रपट क्षेत्रात पाऊल ठेवले. शशी कपूर यांच्या चित्रपटसृष्टीतील कामगिरीचा घेतलेला हा आढावा.
पृथ्वीराज कपूर हे(जन्म : (३ [[नोव्हेंबर]] १९०१-; मृत्यू : २९ [[मे]] १९७२) हे [[हिंदी]] [[सिनेमा]] आणि भारतीय रंगमंच यांच्यायांचे प्रमुख स्तंभामध्येआधारस्तंभ मानले जातात. पृथ्वीराज यांनी अभिनेतामूकपटात मूकपटआपल्या म्हणून आपल्याअभिनयाच्या करिअरलाकरिअरची सुरुवात केली. भारतीय जन नाटयनाट्य संघ (इप्टा) यायाच्या संस्थापक सदस्यांपैकी ते एक आहेत. पृथ्वीराजांनी १९४४ मध्ये [[मुंबई]] मध्येत पृथ्वी थिएटरची स्थापना केली,. जीह्या संपूर्णनाटक देशभरातीलकंपनीची फिरूननाटके आपलीसंपूर्ण कामगिरीदेशभरात करतहोत होतेहोती. भारतीय सिनेमाच्यासिनेमाक्षेत्रात जगभरातपुढे नामांकित झालेल्या कपूर खानदानचीखानदानाची ही सुरुवात आहेहोती..<ref>https://hi.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%AA%E0%A5%83%E0%A4%A5%E0%A5%8D%E0%A4%B5%E0%A5%80%E0%A4%B0%E0%A4%BE%E0%A4%9C_%E0%A4%95%E0%A4%AA%E0%A5%82%E0%A4%B</ref>
१९७२ मध्ये त्यांचा मृत्यू झाल्यानंतर त्यांना [[दादासाहेब फाळके]] पुरस्कारही मिळाला. पृथ्वीराज कपूर यांना १९६९ साली कला क्षेत्रात पद्मभूषण देऊन भारत सरकारने सन्मानित केले होते.
पृथ्वीराज यांनी त्यांच्या पेशावर [[पाकिस्तान]] मधील एडवर्ड कॉलेजमधून उच्च शिक्षण मिळाले. त्यांनी एक वर्षासाठी कायद्याचे शिक्षण घेतले ज्यानंतर ते थिएटर विश्वात गेले. १९२८ मध्ये [[मुंबई]] येथे त्यांचे आगमन काही मूकपटांमध्ये काम केल्यानंतर झाले.त्यांनी भारतातील पहिल्या भाषिक चित्रपट आलम आरा मध्ये एक प्रमुख भूमिका बजावली.
==बालपण==
पृथ्वीराज कपूर यांचे शिक्षण मुंबईतील डॉन बॉस्को हायस्कूलमध्ये झाले. शशी कपूर यांनी कमी वयातच चित्रपटांमध्ये भूमिका साकारण्यास सुरुवात केली. १९४० मध्ये ‘शशीराज’, १९४१ मध्ये ‘मीना’ या चित्रपटांमध्ये त्यांनी काम केले, तर १९४५ मध्ये ‘बचपन’मधून त्यांनी भूमिका साकारली. प्रामुख्याने त्यांनी अभिनेता राज कपूर यांच्या बालपण ते तरुण वयातील भूमिका साकारल्या. यापैकी स्मरणातील चित्रपट म्हणजे ‘आग’ (१९४८), ‘आवारा’ (१९५१). त्यांनी बाल कलाकार म्हणून १९४४ ते १९५४ या दहा वर्षांच्या काळात १९ चित्रपटांमध्ये काम केले. या काळात ते नाटकांमध्येही सक्रिय होते.<ref>https://www.loksatta.com/vishesh-news/article-on-shashi-kapoor-career-bollywood-star-1595782/</ref>
==वयक्तिकवैयक्तिक जीवन==
पृथ्वीराज कपूर जेव्हा १७ वर्षाचे होते तेव्हा त्यांच्या आई वडील यांनी त्यांचा विवाह एका १४ वर्षाच्या रामसर्नीरामशरणी मेहरा हिच्याशी झाला. त्यांच्या स्वत: च्या समाजाची एक महिला आणि अशीच पार्श्वभूमी होतीकेला. लग्न सुसंवादी आणि परंपरागत होते. रामसर्नी चा भाऊ जुगल किशोर मेहरा याने नंतर चित्रपटांमध्ये प्रवेश केला.
या जोडप्याला छोट्या वयातवयातच झालेल्या१९२७ जोडप्यालासाली राज कपूर यांचाझाले. जन्म डिसेंबर १९२७ झाला.त्यानंतर तेपृथ्वीराज मुंबईला ला स्थाईकस्थायिक झाले त्या वेळी ते तीन मुलांचे पालकबाप होते. १९३० मध्ये रामसेन मुंबईत पृथ्वीराज यांच्याशी जोडले गेले. पुढील वर्षी, चौथ्याएका वर्षापासूनआठवड्याच्या तीअंतरातच गर्भवतीपृथ्वीराज असताना,कपूर एका आठवड्याच्या अंतरात त्यांच्यायांच्या दोन मुलांचा मृत्यू झाला. त्यांच्यातील एक मुलगा देवेंद्र (दवेरी) यांचा न्युमोनियाचा मृत्यू झाला तर दुसरा मुलगा रवींद्र (बिंदी) एका विचित्र घटनेमुळे विषबाधा झाल्यामुळे त्याचामरण मृत्यू झालापावला.
रामशरणीचा भाऊ जुगल किशोर मेहरा याने नंतर चित्रपटांमध्ये प्रवेश केला.
==अभिनय क्षेत्र==
पृथ्वीराज कपूरने लयलपुर आणि पेशावरमधील थिएटर्समध्ये अभिनय करिअरची सुरुवात केली. १९२८ साली, मावशीकडून ते कर्ज घेऊन मुंबईत स्थायिक झाले. तेथे ते इंपिरियलइंपीरियल फिल्म कंपनीत सामीलदाखल झाले. १९२९ मध्येतेथे त्यांनी आपल्या तिसऱ्या सिनेमासाठी चित्रपटगृहाची प्रमुख भूमिका निभावली असली तरीही, त्यांनी त्यांच्या पहिल्याच चित्रपटातत् दो धारी तलवार, यांच्या भूमिका साकारल्या. दो धारी तलवार चित्रपट प्रदर्शित केल्यानंतर,सिनेमा गर्ल, शेर-ए-अरब आणि प्रिन्स विजयकुमार, हेह्या चित्रपटचित्रपटांत प्रदर्शितअभिनय केलेकेला. १९२९ मध्ये त्यांनी आपल्या तिसऱ्या सिनेमात प्रमुख भूमिका निभावली असली तरीही, पृथ्वीराज कपूर यांनी भारताच्या पहिल्या चित्रपट टॉकी, आलम आरा (१९३१) मध्येया बोलपटात एक सहायकसाहाय्यक भूमिका निभावली होती. विद्यापती (१९३७) मधील त्यांची कामगिरी अतिशय कौतुकास्पद होती. सोह्रब मोदी यांच्या सिकंदर (१९४१) मधील अलेक्झांडर द ग्रेट म्हणून त्याचे सर्वश्रेष्ठ प्रदर्शनकाम कदाचित सर्वात चांगले आहे. इंग्रजी ग्रेट अँडरसन थिएटर कंपनीतही ते सामीलदाखल झाले जेव एकत्यासाठी वर्षासाठी मुंबईत एक वर्ष राहिले. या सर्व वर्षांत कपूर नाट्यगृहातनाट्यसृष्टीशी सतत कायमसंबंधित राहिले आणि नियमितपणे व्यासपीठावररंगमंचावर भूमिका करत होते. त्यांनी मंचरंगमंच आणि स्क्रीनसिनेमाचा पडदा या दोन्ही ठिकाणी एक अतिशय दंडबलदंड आणि अष्टपैलू अभिनेता म्हणून प्रतिष्ठा विकसित केलीमिळवली.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Prithviraj_Kapoor</ref>
===पृथ्वी थिएटर्स===
पृथ्वी थिएटर्स चा वारसा त्यांनी वडिलांकडून घेतला, तिथेच अभिनयाचे बाळकडू मिळाले. तोच वारसा पुढे नेताना रंगभूमीवर काम करतानाच योगायोगाने त्यांची गाठ जगप्रसिध्द नाटय़कर्मी जेफ्री केंडेल यांच्याशी पडली. रंगमंचावर काम करत असतानाच केंडेल यांची मुलगी जेनिफर यांच्याशी शशी कपूर यांची कोलकत्त्यात भेट झाली. ही भेट प्रेमात आणि नंतर कायमची विवाह बंधनात अडकली. जेनिफर यांच्याबरोबर ‘पृथ्वी थिएटर्स’चा डोलारा सांभाळतानाच या दोघांनी ‘र्मचट आयव्हरी’ प्रॉडक्शनच्या इंग्रजी चित्रपटांतून एकत्र काम केले. त्यानंतर शशी कपूर यांनी स्वत:ची निर्मिती संस्था स्थापन केली. जेनिफर यांचे कर्करोगाने निधन झाल्यानंतर शशी कपूर यांना तो धक्का पचवता आला नाही. त्यानंतर ‘पृथ्वी थिएटर्स’ची धुरा त्यांची मुलगी संजना कपूर यांनी सांभाळली.
१९४४ पर्यंत कपूरने आपले थिएटर ग्रुप, पृथ्वी थियेटर्स, ज्याच्या प्रीमिअर प्रोजेक्टचे काम १९४२ मध्ये कालिदासचे अभिज्ञानघनुम असे नाव मिळाले होते. त्यांचे सर्वात जुने पुत्र,१९४६ पर्यंत राज कपूर यांनी स्वत: वरच प्रकाश टाकला होता. त्यांनी तयार केलेले चित्रपट यशस्वी झाले आहेत आणि हे देखील एक सक्षम घटक आहे पृथ्वी थिएटर्समध्ये गुंतवणूक केलेल्या पृथ्वीराजांनी भारतातील अविस्मरणीय निर्मितीची घोषणा केली. ही नाटके ही अत्यंत प्रभावशाली आणि प्रेरणादायक युवकांना भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीत आणि भारत छोडो आंदोलनात सहभागी होण्यासाठी होते. १६ वर्षांहून अधिक काळ थिएटरने २६६६ सादरीकरणाचे प्रदर्शन केले. पृथ्वीराज प्रत्येक शोमध्ये मुख्य अभिनेता म्हणून अभिनय करत होता. [उद्धरण वतने] पठाण (१९४७) या आपल्या एक लोकप्रिय नाटकाने मुंबईत सुमारे ६०० वेळा स्टेजवर सादर केले गेले. तो १३ एप्रिल १९४७ रोजी उघडला आणि ही एक मुस्लिम आणि हिंदू मित्रांची कथा आहे.
१९५९ मध्ये त्यांना सुनील दत्त यांच्या ‘पोस्ट बॉक्स ९९९’ या चित्रपटाचे साहाय्यक दिग्दर्शन करण्याची संधी मिळाली. याच वर्षी ‘गेस्ट हाऊस’ या चित्रपटासाठी त्यांनी दिग्दर्शन केले.
==चित्रदालन==
<gallery>
==पुरस्कार आणि चित्रपट==
पृथ्वीराज कपूर यांना १९६९ साली कला क्षेत्रात पद्मभूषण देऊन भारत सरकारने सन्मानित केले होते. १९७२ मध्ये त्यांचा मृत्यू झाल्यानंतर त्यांना [[दादासाहेब फाळके]] पुरस्कारही मिळाला.
===पुरस्कार===
१९५४ मध्ये त्यांना संगीत नाटक अकादमी फेलोशिप देण्यात आले आणि १९६९ मध्ये त्यांना भारत सरकारने पद्मभूषण पुरस्काराने सन्मानित केले. आठ वर्षांच्या कालावधीसाठी ते राज्यसभेचे सदस्य राहिले. १९७१ मध्ये त्यांना दादासाहेब फाळके पुरस्कारासाठी मरणोत्तर पुरस्कार देऊन गौरविण्यात आले होते. ते त्या पुरस्काराचे तिसरे मानांकन प्राप्तकर्ते होते,भारतीय सिनेमामध्ये सर्वाधिक प्रशंसा होत होती.
| 