"बोधिवृक्ष" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

'''बोधिवृक्ष''' किंवा '''महाबोधी वृक्ष''' म्हणजेच ‘ज्ञानाचा वृक्ष’ (Knowledge Tree) होय. [[बोधगया]] येथील [[महाबोधी विहार]]ाच्या पश्चिमेला जो [[पिंपळ]] आहे, तोच महाबोधी वृक्ष या नावाने प्रसिद्ध आहे. या पिंपळाच्या वृक्षाखाली सिद्धार्थाला [[इ.स.पू. ५२८]] मध्ये वयाच्या ३५ व्या वर्षी संबोधी (ज्ञान/[[बुद्धत्व]]) प्राप्ती होऊन ते [[बुद्ध]] बनले, तेव्हापासून पिंपळांच्या झाडाला बोधीवृक्षबोधिवृक्ष संबोधिण्यात येते. ज्या स्थानी बुद्धांना संबोधी प्राप्त झाली, त्या जागी वज्रासनाचे प्रतीक म्हणून एक विस्तीर्ण लाल शिलाखंड एका चबुतऱ्यावर बसवलेला आहे. [[सम्राट अशोक]] बुद्धांचा अनुयायी झाला व नित्यनियमाने बोधीवृक्षाचेबोधिवृक्षाचे दर्शन घेऊ लागला. तेव्हा त्यांची पत्‍नी राणी तिश्यरक्षिता हिने मत्सरग्रस्त होऊन तो वृक्ष उपटून टाकला. पण सम्राट अशोकांनी तो पुन्हा लावला. अशोकांची कन्या [[संघमित्रा]] हिने या बोधीवृक्षाचीबोधिवृक्षाची एक फांदी [[श्रीलंका|श्रीलंकेत]] नेली व तेथील अनुराधापुरा या ठिकाणी नेऊन लावली. इ.स.पू दुसऱ्या शतकात [[पुष्पमित्र शुंग]]ने आणि [[इ.स. ६००]] मध्ये शशांक राजाने बोधगयेतील बोधीवृक्षबोधिवृक्ष पुन्हा तोडला होता.

चिनी प्रवासी झ्यूझांग यांने बोधीवृक्षाबाबतबोधिवृक्षाबाबत विस्ताराने लिहिले आहे. परंतु जेव्हा जेव्हा बोधीवृक्षबोधिवृक्ष तोडला गेला तेव्हा प्रत्येक वेळी नवा बोधीवृक्षबोधिवृक्ष त्याठिकाणी लावला गेला.<ref>{{cite book|first1=Melton|last1= J. Gordon|first2= Baumann|last2=Martin|year=2010|url=https://books.google.com/books?id=v2yiyLLOj88C|title= ''Religions of the World: A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices, Second edition|publisher=[[ABC-CLIO]], Santa Barbara|isbn=1598842048|pages=358}}</ref>

[[File:Buddha Meditating Under the Bodhi Tree, 800 C.E.jpg|thumb| बोधीवृक्षाखालीबोधिवृक्षाखाली ध्यानस्थ बुद्ध शिल्प]]

[[बौद्ध]] धर्मीय या वृक्षाला अतिशय पवित्र मानतात व त्याची पूजा करतात. भारहूत व बोधगया येथील शिल्पकामात गजराज ([[हत्ती]]) हे बोधीवृक्षाचीबोधिवृक्षाची [[पूजा]] करीत आहेत अशी चित्रे कोरलेली दिसतात. गया माहात्म्य, अग्नी पुराण, वायू पुराण इ. ग्रंथात बोधगया व बोधीवृक्षबोधिवृक्ष यांचा पुष्कळ महिमा गायलेला आहे.<ref>भारतीय संस्कृती कोश खंड सहावा</ref> [[इ.स. १८६२]] मध्ये [[ब्रिटिश]] पुरातत्त्व अधिकारी [[अलेक्झांडर कनिंगहॅम]] यांनी भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षणाच्या पहिल्या खंडामध्ये याची प्रथम नोंद घेतली.

गौतम बुद्धांना [[८ डिसेंबर]] रोजी बोधीवृक्षाखालीबोधिवृक्षाखाली ज्ञानप्राप्ती झाली याचे स्मरण म्हणून [[बोधी दिवस]] हा सण म्हणून साजरा केला जातो. त्या दिवशी बौद्ध अनुयायी एकमेकांना भेटून “बुदू सरणयी” (बुद्धांमुळे तुमचे जीवन प्रकाशमान होवो) अशा सदिच्छा देतात. <ref>{{cite web|url=http://westproxy.lib.hawaii.edu:2051/hottopics/lnacademic/?verb=sr&csi=235865&sr=BYLINE(David)%2Bw%2F3%2BSelf)%2BAND%2BHLEAD(Dates+for+assembly)%2BAND%2BDATE%2BIS%2B2005-12-2|title= University of Hawaii}}</ref>

<blockquote> प्रख्यात बोधीवृक्षबोधिवृक्ष आजही अस्तित्वात आहे. परंतु त्याचा पुष्कळसा ऱ्हास झालेला आहे; एक मोठे खोड, पश्चिमेकडील तीन फांद्या, अजूनही हिरव्या आहेत, परंतु अन्य फांद्या सालीसह वाळल्या आहेत. त्या हिरव्या फांद्या कदाचित् मूळ बोधीवृक्षाच्याबोधिवृक्षाच्या असाव्यात, कारण तेथे असंख्य एकत्रित खोडे उघडपणे दिसतात. बोधीवृक्षाचेबोधिवृक्षाचे नियमितपणे निश्चित पुनरुजीवन झाले आहे. सध्याचा पिंपळ आजूबाजूच्या परिसरापेक्षा ३० फूट उंच ओट्यावर आहे. [[इ.स. १८११]] मध्ये बोधीवृक्षबोधिवृक्ष पूर्ण चैतन्याने बहरलेला होता. जेव्हा तो

तथापि, पुढे तो वृक्ष कुजला आणि [[इ.स. १८७६]] मध्ये वादळात नष्ट झाला. [[इ.स. १८८१]] मध्ये बकिंगहॅम (Cunningham) यांनी त्याच जागेवर पुन्हा नवीन बोधीवृक्षबोधिवृक्ष लावला.<ref name="buddhanet.net">{{cite web|url=http://www.buddhanet.net/e-learning/dharmadata/fdd23.htm |title=Buddhist Studies: Bodhi Tree |publisher=Buddhanet.net |date= |accessdate=2013-08-01}}</ref><ref>{{स्रोत पुस्तक|url=http://archive.org/details/cu31924008747788|title=Mahâbodhi, or the great Buddhist temple under the Bodhi tree at Buddha-Gaya|last=Cunningham|first=Alexander|date=1892|publisher=London, W. H. Allen|others=Cornell University Library}}</ref> अलेक्झांडर बकिंगहॅम [[इ.स. १८९२]] मध्ये म्हणतात. “मी इ.स.१८७१ मध्ये आणि इ.स. १८७५ मध्ये बोधीवृक्षबोधिवृक्ष पाहिला. तो पूर्णतः कुजलेला होता. नंतर अल्पावधीतच मी इ.स. १८७६ मध्ये बोधीवृक्षबोधिवृक्ष पाहिला तर त्याचा काही भाग वादळामुळे पश्चिमेकडील भिंतीवर पडलेला होता आणि जुना पिंपळ नष्ट झालेला होता. तथापि, बोधीवृक्षाच्याबोधिवृक्षाच्या मूळ जुन्या झाडाच्या अनेक बिया जमा होऊन त्यांपासून झालेल्या नवीन रोपट्यांनी पुन्हा ती जागा घेतली होती.”

[[File:A small temple beneath the Bodhi tree, Bodh Gaya, c. 1810.jpg|left|thumb|इ.स. १८१० बोधीवृक्षाखालीलबोधिवृक्षाखालील छोटेसे विहार.]]<nowiki> </nowiki><ref>{{संकेतस्थळ स्रोत|url=http://www.bl.uk/onlinegallery/onlineex/apac/addorimss/a/019addor0003269u00000000.html|title=A small Hindu temple beneath a banyan tree, Bodhgaya|last=Wright|first=Colin|website=www.bl.uk|language=en|access-date=2018-05-12}}</ref>

[[File:Maha Bodhi tree 2.jpg|thumb|बोधगया येथील सध्याचा महाबोधीवृक्षमहाबोधिवृक्ष ]]