"पहिले महायुद्ध" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
खूणपताका: कृ. कॉपीराईट उल्लंघने शोधून वगळण्या करतासुद्धा तपासावा. अविश्वकोशीय वर्णनात्मकता ? :( रोमन लिपीत मराठी ? दृश्य संपादन संदर्भा विना भला मोठा मजकुर ! |
Shrinivasvaze (चर्चा | योगदान) तिसऱ्या परिच्छेदाच्या भाषांतरात सुधारणा |
||
ओळ ६७:
'''पहिले महायुद्ध, पहिले महायुद्ध, ग्रेट वॉर, किंवा वॉर टू ॲन्ड ऑल वॉर्स या नावानेही ओळखले जाते.''' हे युद्ध २८ जुलै १९१४ पासून ११ नोव्हेंबर १९१८ पर्यंत चालले. इतिहासातील सर्वात मोठ्या युद्धांपैकी एक अश्या या युद्धात ७ कोटी सैनिकांनी भाग घेतला ज्यापैकी ६ कोटी सैनिक युरोपियन होते. भांडखोर देशांची तांत्रिक आणि औद्योगिक प्रगती आणि प्रदीर्घ खंदक लढायांतून निर्माण झालेली 'जैसे थे' परिस्थिति यामुळे या युद्धात आणि त्याबरोबर झालेल्या विविध शिरकाणांमध्ये ९ लाखांपेक्षा जास्त सैनिक व ७ लाख नागरिक ठार झाले. हा इतिहासातील सर्वात घातक संघर्षांपैकी एक होता, आणि त्यात सामील असलेल्या अनेक देशांमध्ये क्रांती किवा मोठ्या राजकीय बदलांसाठी कारणीभूत झाला. युद्धापूर्वीच्या सुप्त संघर्षांचे पूर्ण निराकरण न झाल्याने या युद्धाअखेरीस एकवीस वर्षांनंतर झालेल्या [[दुसरे महायुद्ध|दुसऱ्या महायुद्धाची]] बीजे रोवली गेली.
[[दोस्त राष्ट्रे]] किंवा ट्रिपल ऑंताँत ([[रशियन साम्राज्य]], फ्रेन्च तिसरी प्रजासत्ताक आणि [[ग्रेट ब्रिटन व आयर्लंडचे संयुक्त राजतंत्र]]) आणि केन्द्रीय सत्ता ([[जर्मन साम्राज्य|जर्मनी]] आणि [[ऑस्ट्रिया-हंगेरी]]) या दोन गटात झालेल्या या युद्धात जगातील सर्व आर्थिक महासत्ता ओढल्या गेल्या. जरी [[इटलीचे राजतंत्र (१८६१-१९४६)|इटली]] हा जर्मनी आणि ऑस्ट्रिया-हंगेरी यांच्याबरोबर तिहेरी युतीचा सदस्य असला तरी, ऑस्ट्रिया-हंगेरीने युतीच्या अटींविरुद्ध जाऊन आक्रमण केल्यामुळे त्याने केन्द्रीय सत्तांच्या बाजूने युद्धात भाग घेतला नाही. जसजसे अधिकाधिक देश या युद्धात सामील झाले तसतशी युद्धपूर्व आघाड्यांची वाढ आणि पुनर्रचना झाली. इटली, [[जपानी साम्राज्य|जपान]] आणि [[अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने]] दोस्त राष्ट्रांत सामील झाले, तर [[ओस्मानी साम्राज्य]]
२८ जून् १९१४ रोजी
सर्वात आधी २४-२५ जुलै रोजी रशियाने आपलया सैन्याची अंशतः जमवाजमव सुरु केली. २८ जुलै रोजी ऑस्ट्रो-हंगेरियन लोकांनी सर्बियाविरुद्ध युद्ध घोषित केले त्यापाठोपाठ रशियाने ३० जुलै रोजी जाहीरपणे सैन्याची जमवाजमव सुरु केली. जर्मनीने ही जमवाजमव थांबवण्यासाठी रशियाला ३१ जुलैच्या मध्यरात्री रशियाला निर्वाणीचा खलिता पाठवला. रशियाने ही मागणी अमान्य केल्यानंतर १ ऑगस्ट रोजी जर्मनीने रशियाविरुद्ध युद्ध जाहीर केले. रशियाबरोबरच जर्मनीने फ्रान्सलादेखील निर्वाणीचा खलिता पाठवला, आणि फ्रान्सच्या तटस्थतेची हमी म्हणून फ्रेंचांच्या ताब्यातील दोन किल्ले जर्मनीच्या ताब्यात् देण्याची मागणी केली. ही मागणी पूर्ण करण्यास फ्रान्सने असमर्थता दर्शवली आणि १ ऑगस्ट रोजी सैन्याची जमवाजमव सुरु केली. ३ ऑगस्ट रोजी जर्मनीने फ्रान्सविरुद्ध युद्ध जाहीर केले. फ्रान्स आणि जर्मनी यांच्यातील सीमा दोन्ही बाजूंनी मजबूत होती. त्यामुळे श्लिफेन योजनेनुसार, जर्मनीने तटस्थ बेल्जियम आणि लक्झेंबर्गवर आक्रमण करून उत्तरेकडून फ्रान्सवर चढाईची तयारी केली. यात बेल्जियन तटस्थतेचे उल्लंघन झाल्यामुळे ब्रिटनने ४ ऑगस्ट रोजी जर्मनीविरुद्ध युद्ध घोषित केले. मार्नच्या लढाईत जर्मन सैन्याची आगेकूच थोपवण्यात दोस्त राष्ट्रांना यश आले. त्यानंतर पश्चिम आघाडीवरच्या लढाईला एका प्रचंड वेढ्याचे स्वरूप आले आणि दोन्ही सैन्यांकडून खंदकांची एक मोठी साखळी तयार झाली. १९१७ सालापर्यंत या साखळीत फारसा फरक पडला नाही. पूर्व आघाडीवर रशियाने ऑस्ट्रिया-हंगेरीविरुद्ध यश मिळवले, पण जर्मन सैन्याने टॅनबेनबर्ग आणि मासुरियन लेक्सच्या युद्धात रशियाचे पूर्व प्रशियावरील आक्रमण परतवून लावले. नोव्हेंबर १९१४ मध्ये, ओस्मानी साम्राज्य केन्द्रीय सत्तांच्या बाजूने सामील झाले आणि [[कॉकेशस]], मेसोपोटेमिया आणि सिनाई येथे नव्या आघाड्यांवर युद्धाला सुरुवात झाली. १९१५ मध्ये इटलीने दोस्त राष्ट्रांच्या बाजूने भाग घेतला आणि बल्गेरिया केन्द्रीय सत्तांच्या बाजूने सामील झाला; १९१६ मध्ये [[रोमेनिया]] आणि १९१७ साली अमेरिकेची संयुक्त संस्थाने दोस्त राष्ट्रांत सामील झाले.
▲२८ जून् १९१४ रोजी सारजेवोमध्ये युगोस्लाव्ह राष्ट्रवादी गॅव्ह्रिलो प्रिन्सिप यांनी ऑस्ट्रिया-हंगेरीच्या सिंहासनचा वारसदार असलेल्या [[ऑस्ट्रियाचा आर्कड्युक फ्रान्झ फर्डिनांड|ऑस्ट्रियाचे आर्चड्यूक फ्रांझ फर्डिनांड]] ('''फ्रान्झ फर्डिनांड''' ([[जर्मन भाषा|जर्मन]]: Franz Ferdinand von Österreich-Este; [[१८ डिसेंबर]], [[इ.स. १८६३|१८६३]] :[[ग्रात्स]], [[ऑस्ट्रियन साम्राज्य]] - [[२८ जून]], [[इ.स. १९१४|१९१४]]:[[सारायेव्हो]], [[ऑस्ट्रिया-हंगेरी]]) हा [[ऑस्ट्रियन साम्राज्य|ऑस्ट्रियन साम्राज्यामधील]] एक आर्चड्युक, [[हंगेरी]] व [[बोहेमिया|बोहेमियाचा]] युवराज तसेच [[ऑस्ट्रिया-हंगेरी|ऑस्ट्रिया-हंगेरीच्या]] राज्यगादीचा प्रमुख वारस होता. २८ जून १९१४ रोजी त्याची बोस्नियाची राजधानी [[सारायेव्हो]] येथे जहाल सर्बियन व्यक्तीने हत्या केली , हे [[पहिले महायुद्ध|पहिल्य महायुद्धाचे]] प्रमुख कारण मानले जाते. फ्रान्झ फर्डिनांडच्या मृत्यूनंतर [[जर्मन साम्राज्य|जर्मन साम्राज्याच्या]] चिथावणीवरून ऑस्ट्रिया-हंगेरीने सर्बियासोबत युद्धाची घोषणा केली. जुलै १९१४ मध्ये [[बाल्कन]] भागात सुरू झालेले हे युद्ध झपाट्याने पूर्ण [[युरोप|युरोपभर]] पसरले.) यांची हत्या केली आणि या युद्धाची ठिणगी पडली. या आधीच्या दशकात झालेल्या विविध करारांनी युरोपातील सर्वच देश परस्परांशी बांधले गेले होते. त्यामुळे जेव्हा ऑस्ट्रिया-हंगेरीने सर्बियाला निर्वाणीचा इशारा पाठवला, तेव्हा एक राजनैतिक पेचप्रसंग निर्माण झाला. काही आठवड्यांतच प्रमुख सत्ता युद्धात उतरल्या, आणि युद्ध लवकरच जगभरात पसरले.
मार्च 1 9 17 मध्ये रशियन सरकार कोसळले आणि नोव्हेंबरमध्ये एक क्रांती झाली आणि पुढील लष्करी पराभवानंतर रशियाला ब्रेस्ट लिटोव्हस्कच्या तहनीद्वारे सेंट्रल पॉवर्सशी संबंधित अटींचा लाभ झाला, ज्यामुळे जर्मनांना महत्त्वपूर्ण विजय मिळाला. 1 9 18 च्या वसंत ऋतू मध्ये वेस्टर्न फ्रंटला एक आश्चर्यकारक जर्मन आक्षेपार्ह साम्राज्य निर्माण केल्यानंतर, मित्र राष्ट्रांनी प्रतिस्पर्धी हल्ल्यांच्या मालिकेमध्ये जर्मन सैन्याला परतवून लावले. 4 नोव्हेंबर 1 9 18 रोजी, ऑस्ट्रो-हंगेरी साम्राज्य एक युद्धकलापात मान्य झाले आणि जर्मनीला क्रांतिकारकांशी स्वतःची समस्या होती, 11 नोव्हेंबर 1 9 18 रोजी युद्धनौकेवर सहमती दर्शवली, ज्यामुळे मित्र राष्ट्रांच्या विजयाची लढाई संपली.
|