"इतिहास" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

==प्राचीन साहित्यात इतिहास==

राजशेखर आपल्या काव्यमिमांसेत लिहितात – ‘स च द्विविधा परक्रिया पुराकल्पाभ्याम् |’ त्याचा अर्थ असा – परक्रिया व पुराकल्प अशी इतिहासाची द्विविध गती आहे. भारतीय साहित्यामध्ये इतिहासाला वेदाच्या बरोबरीने महत्त्व दिलेले आहे. [[ऋग्वेद]]संहितेत इतिहास सयुक्त मंत्राचा संग्रह आहे. तसेच [[नारद]] लिखित [[छांदोग्योपनिषद]] या ग्रंथात इतिहास-पुराणाला पंचम वेद म्हटले आहे. [[संस्कृत]] वाङ्‌मयामध्ये कथेच्या रुपाने इतिहास आलेला आढळतो. [[कौटिल्य]] याने केलेल्या व्याख्ये प्रमाणे इतिहासात [[पुराणे]], [[इतिवृत्त]], [[आख्यायिका]], [[उदाहरण]], [[धर्मशास्त्र]] व [[अर्थशास्त्र]] इतक्या विषयांचा समावेश होतो.

==आधुनिक व्याख्या==

हॅप्पाल्ड यांच्या मते 'इतिहास हा अनुभवांचा नंदादीप होय.' इतिहास म्हणजे मानवजातीच्या जीवनप्रवाहाचा अभ्यास असेही म्हणता येते. इतिहासाचे प्राचीन, मध्ययुगीन व आधुनिक असे कालखंड असू शकतात. इतिहासाच्या कोणत्याही कालखंडाचा अभ्यास म्हणजे त्या कालखंडाच्या राजकीय, सामाजिक, आíथक, प्रशासकीय, सांस्कृतिक, धार्मिक बाजूंचा अभ्यास असतो. या शिवाय या सर्वांचा एकमेकांशी असलेला संबंध आणि परिणाम यांचा अभ्यास याचाही अंतर्भाव इतिहासात होतो. इतिहास या विषयाचे आकलन करून घेताना प्राचीन व मध्ययुगीन इतिहासाच्या इतर घटकांची आवश्यक किमान माहिती व संस्कृतीचा सखोल अभ्यास असा दृष्टिकोन असावा लागतो.