"धर्म" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

'''सामाजिक रित्या संघटित मान्य झालेल्या, एकत्रित जुळत असलेल्या सर्व वितर्कीय कल्पनांचा संग्रह जोपर्यंत त्याचा [[निसर्ग|निसर्गात]] अस्तित्वात असलेल्या गोष्टींशी (उदा. व्यक्ती, वस्तू, विश्वे, इत्यादि) निगडित असण्याचा दावा असतो.''' –

 

 

सामाजिक मान्यतेचा अभाव असलेल्या वैयक्तिक पातळीवरील वितर्कीय कल्पनांना [[अंधश्रद्धा]] म्हणतात;

या उलट धर्म हा असा एकच आदर्शवाद आहे जो विशेषतः अभौतिक विश्वांवरील स्वप्नकल्पनांना प्रोत्साहन देण्याचा प्रयत्न करतो

आणि वादविवादातूनही त्यावरच ठाम राहतो;

कधी कधी तर [[देव|देवाला]] अथवा [[भगवान|भगवानाला]] सुद्धा कनिष्ट पद दिले जाते (जसे [[बौद्ध धर्म]]) किंवा पूर्णपणे वगळण्यात येते (जसे [[जैन धर्म]])

परंतु अनैसर्गिक शक्तींच्या अस्तित्वावरील विश्वासाला मात्र मूठमाती दिली जात नाही.

म्हणूनच त्यावरील धर्मांच्या अनुयायांकडून होत असलेल्या प्रत्येक निवेदनाची योग्य ती काळजीपूर्वक दखल घेणे आवश्यक असते.

म्हणूनच तो वर नमूद केलेल्या कल्पनांना ([[पुराणकथा]], [[श्रद्धा]], इत्यादि) प्रत्यक्षात आणतो

आणि त्यांतून अधिलिखित प्रक्रियांनी ([[पूजा]], [[पाठ]], [[विधी]], इत्यादि) गुंफलेली एक व्यवस्था घडवतो.

म्हणूनच सामाजिक उत्पादनाच्या काही भागाचा खर्च या विधींवर आणि पुजारी, प्रचारकांवर झाल्याशिवाय तो तग धरू शकत नाही.

या मिळकतीची आणि त्याचबरोबर सामूहिक विधींतील सहभागाची निश्चिती होण्यासाठी त्याला सामाजिक दडपणाचा

 

धर्मावरील माहिती आणि संशोधनासाठी वाहून घेतलेल्या विज्ञानाला [[धर्मविज्ञान]] असे म्हणतात,

 

== भारतीय धर्म ==