"कृष्णविवर" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

'''कृष्णविवर''' ही काही ताऱ्यांचीतार्‍यांची अंतिम स्थिती असते. एका विशिष्ट वस्तुमानापेक्षा जास्त वस्तुमानाचे तारे त्यांच्या आयुष्याच्या शेवटी आकुंचन पावत कृष्णविवरात रुपांतरीतरुपांतरित होतात. अशा कृष्णविवरांजवळचे गुरुत्वाकर्षण इतके तीव्रजास्त असते की प्रकाशदेखिलप्रकाशदेखील त्यांपासुन सुटू शकत नाही आणि यामुळेच अशा ताऱ्यांनातार्‍यांना कृष्णविवर असे म्हटले जातेम्हणतात.

विश्व हे मूलतः [[अणू|अणूंपासून]] बनलेले आहे आणि अणूंच्या रचनेतले घटक कृष्णविवर निर्मितीस कारणीभूत ठरतात. अणू मधे केंद्रात [[प्रोटॉन]] , [[न्युट्रॉन]] आणि [[विजाणू|इलेक्ट्रॉन]] हे अतिसूक्ष्म कण असतात. अणूचे सर्व वस्तुमान त्याच्या केंद्रात एकवटलेले असते आणि तुलनेने हलके [[विजाणू|इलेक्ट्रॉन]] त्याभोवतीत्या संचारकेंद्राभोवती करतातफिरत असतात. दोन अणूंच्या संयोगावेळी हे एलेक्ट्रोनइलेक्ट्रॉन दोन केंद्रात पुरेसे अंतर राखायला मदत करतात. अगदीआकाशस्थ ग्रहाच्या केंद्रातील अणूंची रचना पृष्ठभागापृष्ठभागावरील अणुंप्रमाणेचअ्णूंप्रमाणेच असते.परंतु ताऱ्याच्यातार्‍याच्या केंद्रात वेगळी परिस्थिती असते. [[नुक्लिअर चेन रिअक्शनरिअॅक्शन]]नुसार ताऱ्याच्यातार्‍याच्या गाभ्यात [[हायड्रोजन]]चे रूपांतर [[हेलियम]] मध्ये होत असते. आणि हेलियम वजनाने हलका असल्याने वस्तुमानातील फरकफरकाचे प्रचंड उर्जेत रूपांतरितरूपांतर होतोहोते. ही उर्जा सर्व बाजूला विखुरली जाऊन ताऱ्यालातार्‍याला प्रसारणप्रसरण अवस्थेत ठेवतातठेवते व तारा तेजस्वी दिसतो.

अखेर एक वेळ अशी येते जेव्हा ताऱ्याच्यातार्‍याच्या गर्भातील सर्व हायड्रोजन ज्वलन होऊन संपतो. तेव्हाआणि रूपांतरित हेलियमचे ज्वलन होण्यास सुरवात होते. अखेरीस जेव्हा हेलियम सुद्धाहेलियमसुद्धा संपतो तेव्हा ताऱ्याचातार्‍याचा पृष्ठभाग केंद्राकड़ेकेंद्राच्या दिशेला कोसळतो. येथे एक गोष्ट लक्षात घेण्यासारखी आहे तारा जितका आकाराने मोठा तितका हायड्रोजन ज्वलनाचा वेग जास्त, असतो. यामुळेत्‍यामुळे प्रचंड मोठे तारे संख्येने कमी संख्येत असतात. आपल्या सुर्याचेसूर्याचे इंधन संपायला १०एक हजार दशलक्षकोटी वर्षे लागतील. तर सुर्याच्यासूर्याच्या केवळ ३ पट मोठा असणारा तारा ५००५० दशलक्षकोटी वर्षे चवर्षेच टिकेल.{{संदर्भ हवा}} जेव्हा तारा कोसळतो त्या वेळी त्याचा प्रचंड स्फोट होतो यालात्या सुपरतार्‍याला नोवासुपरनोव्हा म्हणतात. सुपरनोवा नंतरसुपरनोव्हानंतर तार्‍याचे प्रचंड द्रव्य आतआतल्या कोसळ्ते,बाजूला कोसळते. या प्रचंड द्रव्याचा दाब इतका अतिप्रचंड असतो की अणूंमधील एलेक्ट्रोनइलेक्ट्रॉन बंध तुटतात आणि तार्‍याचे आकारमान मोठया प्रमाणात कमी होते. याची परिणितीपरिणती तार्‍याचे गुरुत्वाकर्षण वाढण्यात होते. अशा प्रकारे सुपरनोव्हानंतर तारा हा वस्तुमानानुसार [[न्यूट्रॉन तारा]], [[पल्सार]] ववा कृष्णविवर बनतो.

आकाराने प्रचंड मोठ्या तार्‍याचे जेव्हा कृष्णविवरामध्ये रुपांतररूतर होते तेव्हा तो स्वतःच्याच [[गुरुत्वाकर्षण]]ाने इतका लहान होत जातो की शेवटी तो जवळ जवळ अदृश्यच होतो. यावेळी तो अमर्याद लहान व अमर्यादकमालीचा जड बनतो. या एका अदृष्यरुपअदृश्यरूप बिंदूला 'सिंग्युलॅरीटीसिंग्युलॅरिटी' ( Singularity) असे म्हणतात. एकही अशी एक अवस्था जी कृष्णविवराच्या केंद्रस्थानी असते आणिकी जिथे [[भौतिकशास्त्र]]ाचे कोणतेही नियम लागू होत नाहीत. या बिंदूरुपबिंदूरूप अवस्थेभोवती अदृश्य कुंपण निर्माण होते. त्या ज्यासकुंपणाला 'घटना क्षितिज' म्हणजेच 'इव्हेंट होरयझन' ( Event Horizon) असे म्हणतात. 'घटना क्षितिज' हे कृष्णविवराच्या प्रचंड गुरुत्वाकर्षणाची सीमाच असते. एक अशी सीमा की जिच्या पालीकडूनपलीकडून परतणे शक्य नाही. 'घटना क्षितिज' ही अशी एक जागा आहे जिथूनक्षितिजापाशी मुक्तिवेग हा [[प्रकाश]]ाच्या वेगाइतकाच असतो तर त्याच्या आतील कृष्णविवरापासून मुक्तिवेग हा प्रकाशाच्या वेगापेक्षा जास्त असतो. ज्याअर्थी प्रकाशापेक्षा कोणतीही गोष्ट जलद नसलीनसतो अशी समजूत असली तरी प्रत्यक्षात 'घटना क्षितिज' च्या पलीकडे मुक्तीवेगमुक्तिवेग हा त्याच्यापेक्षाप्रकाशाच्या वेगापेक्षा जास्त असल्याने प्रकाश देखिलदेखील इथून बाहेर पडू शकत नाही. बिंदूरुपबिंदूरूप अवस्थेपासून 'घटना क्षितिज' च्या पर्यंतच्या ( सिंग्युलॅरीटीसिंग्युलॅरिटी ते इव्हेंट होरयझन ) अंतरालाच श्वार्झश्वाइल्डची [[त्रिज्या]] असे म्हटले जाते. समजा आपल्या [[सूर्य]]ाचे जर कृष्णविवरामध्ये रुपांतररूपांतर झाले तर त्याची श्वार्झश्वाइल्डची त्रिज्या ३ कि. मी. असेल. सर्वसाधारण कृष्णविवराचे वस्तुमान आपल्या सूर्याच्या १० पट इतके असते. तर त्याची श्वार्झश्वाइल्डची त्रिज्या ३० कि. मी. इतकी असते.