"सुंठ" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

आलं वाळवल्याने सुंठ तयार होते. त्यामुळे आल्या मध्ये असलेले सर्व गुण सुंठे मध्ये असतात. सुंठेमुळे यकृतातील पित्त चांगल्या प्रकारे स्रवतं. सुंठेत ‘उदरवातहारक' गुण असल्यानं जुलाबाच्या (विरेचन) औषधा मध्ये ती मिसळतात. पचन संस्थेसाठी सुंठ अत्यंत उपयुक्त आहे. वृद्धावस्थेत पचननिक्रिया साधारणत: मंदावते, पोटात वायू निर्माण होतो, कफप्रकोप होतो, हृदयात धडधड होते, हात-पाय दुखतात. अशा स्थितीत सुंठेचं चूर्ण दुधातून घेणं फायदेशीर असतं. कफ आणि वायूच्या सर्व विकारांत तसंच हृदयविकाराच्या रुग्णांसाठी सुंठ उपयोगी असते. सुंठेमध्ये अनेक उत्तम गुणधर्म असल्यानेच तिला ‘महौषधी' असं नाव देण्यात आलं आहे. ती पाचक, चवीला तिखट, हलकी, स्निग्ध आणि उष्ण असते. कफ, वायू आणि बद्धकोष्ठतेचा त्रास सुंठेमुळेदूरसुंठेमुळे दूर होतो.

सुंठ तशी सर्वांच्याच परिचयाची आहे. आमटीत-भाजीतही तिचा उपयोग केला जातो, मात्र गोड पदार्थ खास करून चण्याच्या डाळीपासून बनवल्या जाणारयाजाणार्‍या गोड पदार्थाच्या पाककृती करताना जास्त उपयोग होतो. कोणताही पदार्थ बाधू नये, नीट पचावा, गॅसेसचा त्रास होऊ नये म्हणून गोड पदार्थात सुंठीची पूड घातली जाते. सुंठीचा वापर ‘पुरणपोळी' आणि‘आमरसात' केला जातो. कारण या दोन्ही पदार्थांमुळे गॅसेसचा त्रास होण्याची शक्यता अधिक असते. हात्रासहा त्रास टाळण्यासाठी आमरसात आणि पुरणपोळीत सुंठ-तूप घालण्याचा प्रघात आहे. आता केवळ खाद्यपदार्थ शरीराला त्रासदायक होऊ नयेत, म्हणून सुंठीचा वापर केला जात नाही. पदार्थाचा दर्जा वाढावा, तो जास्त दिवस टिकावा म्हणूनही सुंठीचा उपयोग केला जातो.

* सून्ठेच्या चूर्णात गूळ आणि थोडं तूप टाकून त्याचे तीन-चारतोळ्यां एवढे लहान लाडू बनवावेत. तेलाडू रोज सकाळी खाल्ल्याने अपचन तसंच गॅसेसचा त्रास दूर होतो. पावसाळ्याातपावसाळ्यात होणारया सर्दीवरही हेलाडू गुणकारी आहेत. पावसात काम करणारया शेतकरयांसाठी किंवा सतत पाण्यात काम करणारया मजुरांसाठी सुंठीचे लाडू अत्यंत उपयुक्त आणि फायदेशीर औषध आहे. यामुळे शरीरातली स्फूर्ती आणि शक्ती टिकून राहते.

सुंठपाक बनवण्यासाठी उत्तम प्रतीच्या सुंठेचं चूर्ण,तूप, गाईचं दूध आणि साखर लागते. आधी सांगितलेले सर्व जिन्नस एकत्र करून त्याचा पाक तयार करावा. त्यात सुंठ, मिरं, पिंपळी, दालचिनी, वेलची आणि तमालपत्र या सर्व वस्तू प्रत्येकी चारतोळे घेऊन त्याचं चूर्ण करून, ते पाकात टाकावं. हापाक काचेच्या किंवा चिनी मातीच्या बरणीत भरावा. यापाकालाया पाकाला ‘सौभाग्य सुंठपाक' किंवा ‘सुंठी रसायन' असं म्हणतात. रसायनगुणाने युक्त असा हा पाकखाल्ल्यानेपाक खाल्ल्याने आमवात नाहीसा होतो, शरीराची कांती सुधारते. धातू, बळ आणि आयुष्य वाढतं.