"भूगोल" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक
Content deleted Content added
छो →बाह्य दुवे |
छोNo edit summary |
||
ओळ १:
== प्रस्तावना ==
भूगोलाला इंग्रजीमध्ये '''Geography'''
पारंपरिकदृष्ट्या भूगोल आणि [[भू-वैज्ञानिक]] यांना स्थळांच्या अभ्यासासंदर्भात एकाच वर्गात ठेवले जाते. जरी भू-वैज्ञानिक हे भू-शास्त्रामध्ये आणि [[नकाशा]]तंत्रांत पारंगत असले तरी फक्त भौगोलिक नकाशे बनविणे एवढाच त्यांचा उद्देश नसतो; त्यांच्या अध्ययनात पृथ्वी व [[अवकाश]] यांच्या मानवाशी येण्याऱ्या संबधांचा अभ्यास करणे इत्यादींचा समावेश असतो. प्रत्येक क्षेत्राच्या प्रगतीत आर्थिक, वैद्यकीय सुविधा, हवामान, [[वनस्पती]] तसेच भूगोलाचे अध्ययन या सर्वांचा एकमेकांवर प्रभाव असतो.
एखाद्या ठिकाणाचा फक्त अभ्यास करणे म्हणजे भूगोल नव्हे.
=== दोन मुख्य उपशाखा ===
भूगोल हे शास्त्र असून त्याच्या [[मानवी भूगोल]] व [[भौतिक भूगोल]] अशा दोन मुख्य उपशाखा आहेत. उल्लेखिलेल्या दोन्ही उपशाखांमध्ये पर्यावरण आणि जीवावरण यांच्या निर्मितीचा अभ्यास होतो. यातील मानवी भूगोलाच्या उपशाखेचा मानवी दृष्टिकोनातून मानवाचा प्रभाव व मानवाचे पृथ्वीवरील महत्त्व यांचा अभ्यास करणे हा उद्देश आहे; तर भौतिक भूगोलाच्या उपशाखेत पर्यावरण, वातावरण, [[वनस्पती]], जीवन, माती, जल आणि भूरचना हे सर्व कशाप्रकारे एकमेकांवर प्रभाव टाकतात यांचा अभ्यास केला जातो. या दोन्ही शाखांचा अभ्यास करतांना पर्यावरणीय भूगोल या तिसऱ्याच शाखेची निर्मिती झाली. या शाखेत या दोन्ही शाखांचा एकमेकांवर पडणाऱ्या प्रभावातून निसर्ग व मानवाचा संबध लक्षात येतो.
== भूगोलाचा इतिहास ==
भूगोलाचे अध्ययन [[प्राचीन ग्रीक संस्कृती]]मध्ये केलेले आढळते. ग्रीकांनी शास्त्र व [[तत्त्वज्ञान]] म्हणून भूगोलाचे अध्ययन केले आणि पृथ्वीचा आकार व तिची रचना कशी आहे हे सांगण्याचा प्रयत्न केला. प्राचीन ग्रीक शास्त्रज्ञ [[ॲरिस्टॉटल|अ‍ॅरिस्टॉटल]]ने पृथ्वी गोल आहे असे सांगितले व [[इरॅथोसिस]]ने पृथ्वीच्या परिघाचे मापन केले. रोमनांनी पृथ्वी हे विश्वाचे केंद्र आहे असे मानून नकाशेसुद्धा तयार केले. विश्वाला ३६० अंशांमध्ये विभागून [[अक्षांक्ष]] व रेखांशाची कल्पना मांडली.
ओळ १३:
सोळाव्या व सतराव्या शतकांमध्ये [[क्रिस्तोफर कोलंबस]], [[मार्को पोलो]] व [[जेम्स कूक]] यांनी पुष्कळ नवीन प्रदेशांचा शोध लावला. त्यांच्या अनुभवांवरून काही नकाशे नव्याने तयार करण्यात आले. अठराव्या व एकोणिसाव्या शतकांमध्ये भूगोलाला वेगळ्या अध्ययनशास्त्राचा दर्जा प्राप्त होऊन युरोपमधील प्रमुख विश्वविद्यालयांमध्ये भूगोलाचे अध्ययन होऊ लागले. यात प्रामुख्याने [[पॅरिस]] व [[बर्लिन]] विश्वविद्यालयांचा समावेश होता.
अठराव्या शतकामध्ये भूगोलाच्या अभ्यासाकरिता
गेल्या दोन शतकांमध्ये संगणकाच्या नवशोधामुळे भूगोलाच्या अध्ययनात geomatics आणि इतर परिष्कृत पद्धतींचा वापर प्रभावीपणे होत आहे. पाश्चिमात्य देशांमध्ये विसाव्या शतकापासून पर्यावरणीय सिद्धान्त, [[प्रादेशिक भूगोल]], [[परिणामीय क्रांती]] (आंकड्याच्या साहाय्याने परिणाम-निश्चिती), [[समालोचनात्मक भूगोल]] अशा विविध मार्गांनी भूगोलाचे अध्ययन होत आहे. [[भूगर्भशास्त्र]], [[वनस्पतीशास्त्र]], [[अर्थशास्त्र]], [[समाजशास्त्र]], [[जनसंख्याअध्ययनशास्त्र]] यांचा भूगोलाशी घनिष्ट असा आंतरसंबध आहे. आणि यामुळे भू-शास्त्राचे सर्वांगाने अध्ययन होण्यास मदत होत आहे.
| |||