"हैदराबाद" च्या विविध आवृत्यांमधील फरक

|प्रांत = तेलंगणातेलंगण

'''हैदराबाद''' {{audio|Hyderabad.ogg|उच्चार ऐका}}[[तेलुगू भाषा|तेलुगू]]: హైదరాబాదు , [[उर्दू]]: حیدر آباد हे भारतातील [[आंध्र प्रदेश]] राज्याच्या राजधानीचे शहर आहे. हैदराबादची २००१सालची लोकसंख्या ७७ लाख ४० हजार ३३४ आहे<ref>http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/paper2/data_files/India2/Table_3_PR_UA_Citiees_1Lakh_and_Above.pdf</ref> ''मोत्यांचे शहर'' अशी एकेकाळी ओळख असलेल्या या शहराला ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि स्थापत्यशास्त्रीय वारसा लाभला आहे. १९९० नंतर शिक्षण आणि माहिती तंत्रज्ञान त्याचप्रमाणे औषधनिर्मिती आणि जैवतंत्रज्ञान क्षेत्रातील उद्योगधंद्यांची वाढ शहरात झाली. दक्षिण मध्य भारतातील पर्यटन आणि तेलुगू चित्रपटनिर्मितीचे हैदराबाद हे केंद्र आहे

इ. स. १५१२ मध्ये [[बहामनी सल्तनत|बहामनी राजवटीतून]] बंड करून किल्ले [[गोलकोंडा | गौलकोंडागोवळकोंडा]] येथे कुतुबशाही स्थापन झाली. नंतरच्या काळात महंमद कुलीकुतुब शाह याने गौलकोंडागोवळकोंडा येथील सततच्या पाणीटंचाईवर तोडगा म्हणून [[मुसी नदी]]च्या किनारी हैदराबाद या शहराची स्थापना इ. स. १५९१ मध्ये केली. त्यानेच शहरात [[चारमीनारचारमिनार]] या वास्तूची उभारणी केली. गौलकोंड्याहूनगोवळकोंड्याहून राज्यकारभार हैदराबादला स्थलांतरित झाला. शहराभोवती चार मोठे तलाव बांधले गेले.

इ. स. १९४७ मध्ये भारत स्वतंत्र झाल्यानंतर निजामाने हैदराबाद संस्थान भारतापासून अलग ठेवण्याचे प्रयत्न केले. मात्र, १७ सप्टेंबर इ. स. १९४८ ला भारतीय संघराज्यात हैदराबाद संस्थान सामील करून घेण्यात आले. नंतरच्या काळात भाषिक आधारावर या संस्थानाच्या त्रिभाजनानंतर हैदराबाद शहर हे तेलुगू भाषिक तेलंगण भागासह आंध्र प्रदेशात समाविष्ट करण्यात आले. १ नोव्हेंबर इ. स. १९५६ला आंध्रप्रदेशचीआंध्रप् रदेशची स्थापना झाली. हैदराबाद या राज्याच्या राजधानीचे शहर झाले.

हैदराबाद दक्षिण भारतात दख्खनच्या पठाराच्या उत्तरेकडील भागात वसले आहे. त्याचे क्षेत्रफळ सुमारे ६५० चौरस किलोमीटर आहे. करड्या आणि गुलाबी ग्रॅनाईटपासून बनलेली खडकाळ चढउताराची जमीन हे हैदराबादच्या भूपृष्ठाचे वैशिष्ट्य. हैदराबाद समुद्रसपाटीपासून सरासरी ५४२ मीटर उंचीवर आहे. बंजारा हिल्स हा शहरातील सर्वात उंच भाग आहे. शहरात आणि सभोवताली इ. स. १९९६ पर्यंत १४० हून अधिक लहानमोठी तळी होती. इ. स. १५६२ मध्ये बांधलेला हुसेनसागर तलाव शहराच्या मध्यभागी आहे. चारमीनारचारमिनार आणि मक्का मशीद असलेले जुने शहर मुसी नदीच्या काठावर वसलेले आहे. हा शहराचा जुना मध्यवर्ती भाग आहे. शहराचा नवा विस्तार चारही दिशांनी झाला आहे.

याशिवाय आंध्र प्रदेश विधानसभा, आंध्र प्रदेश सचिवालय आणि आंध्र प्रदेश उच्च न्यायालय हैदराबादहैदराबादलाच येथेच स्थित आहेआहेत. हैदराबाद महानगरपालिका क्षेत्राचे प्रतिनिधित्व करणारे २४ विधानसभा मतदारसंघ आहेत. शहरात पाच [[लोकसभा |लोकसभेचे]] मतदारसंघ आहेत

हैदराबाद ही पारंपारिकरीत्यापारंपरिकरीत्या, [[लसूण]] आणि मसाल्याचे पदार्थ, [[नारळ]], [[सुपारी]], केळी आदी फळांची मोठी बाजारपेठ होती. आजचे हैदराबाद मात्र माहिती तंत्रज्ञान आणि माहिती तंत्रज्ञान आधारित सेवा, शिक्षण, मनोरंजन या क्षेत्रात देशातील केंद्र बनले आहे. माहिती तंत्रज्ञान आणि संबंधित क्षेत्रातील अनेक जागतिक कंपन्यांनी आपली कार्यालये येथे थाटली आहेत. औषधनिर्मिती आणि जैवतंत्रज्ञान क्षेत्रातील अनेक कंपन्यांचे प्रकल्प हैदराबाद शहर आणि परिसरात आहेत. तेलुगू चित्रपट आणि दूरचित्रवाणी कार्यक्रम निर्मिती उद्योगाचे हैदराबाद हे केंद्र आहे.

हैदराबादेतील महात्मा गांधी बसस्थानक हे आशियातील पहिल्या पाच सर्वात मोठ्या बसस्थानकापैकी एक आहे. देशाच्या अनेक भागातून बसगाड्या येथे येतात. हैदराबाद शहर आणि परिसरात आंध्रप्रदेश स्टेट रोड ट्रांसपोर्टट्रान्सपोर्ट कॉपोर्रेशन (एएसआरटीसी) या सरकारी महामंडळाच्या बसगाड्या धावतात. त्याशिवाय मीटरप्रमाणे पैसे घेऊन प्रवासी वाहतूक करणारे ऑटोरिक्षाही येथे मिळतात.

हैदराबाद (नामपल्ली), काचीगुडा आणि सिकंदराबाद ही तीन प्रमुख रेल्वेस्थानके शहरात आहेत. हैदराबादच्या जुळ्या सिकंदराबाद शहरातच [[दक्षिण मध्य रेल्वे | दक्षिण मध्य रेल्वेचे]] मुख्यालय आहे. रेल निलायम या संकुलात ते वसलेले आहे. हैदराबादहून देशाच्या सर्व भागात जाण्यायेण्यासाठीहीजाण्यायेण्यासाठी रेल्वेसेवा उपलब्ध आहे.

शहरांतर्गत वाहतूकीसाठीवाहतुकीसाठी उपनगरीय रेल्वेसेवा, बससेवा त्याचप्रमाणे तीनचाकीव मीटरत्याशिवाय रिक्षांचीमीटरप्रमाणे सेवापैसे घेऊन प्रवासी वाहतूक करणाऱ्या तीनचाकी उपलब्धऑटोरिक्षाही आहेयेथे आहेत.